Этаптар
Түсніктеме Дозасы
1. Науқастың басын көтеріңкі бір жақ бетіне қисайтып жатқызамыз • Құсық массасымен аспирация болуының алдын алу

2. Қысып тұрған киімдерін босату
Өкпе экскурциясының жеңілдеуі

3. Таза ауа келуін қамтамасыз ету • Тыныс алудың жеңілдеуі
• Жағымсыз иістерді болдырмау

4. Дәрігердің нұсқауы бойынша ақазанын жуу • Токсиндерді, уларды механикалық тазалау
• Кейбір жағдайларда асқазанды жуу науқастың жағдайын нашарлатып жіберуі мүмкін
5. Мына препараттарды енгізу:
реr os 0,25% ерт.

Бұлшық етке церукал

Үзіліссіз құсу кезінде –бұлшықетке аминазин • Перифериялық құсу орталығының қозғыштығын төмендетеді
• Перистальтиканы қалпына келтіреді
• Орталықтың құсу орталығының қозғыштығын төмендетеді
6.Құсудан кейін
а) ауыз қуысын қайнаған сумен шаю
б) су-шайды 2-4 сағат аралығында кезекпен беру.
в) қажет болған жағдайда құсық массасын лабораторияға жолдау • Гигиеналық жағдайды қамтамасыз ету
• Оральды регидратацияны жасау, құсуды қоздыратын қосымша заттарды аластау
• Құсық тудыруы мүмкін жағдайларды анықтау
7. Құсықтың себебін анықтау және оның болмауына тырысу
• Құсықтың пайда болуының алдын алу

Іш кебу кезінде жедел көмек көрсету

Этаптары Түсініктеме Дозасы
1. Баланы арқасымен жатқызып, кеудесінің төменгі жартысын босату. • Іштің перистальтикасының жеңілдеуі
2. Таза ауаның келуін қамтамасыз ету
• Перистальтиканың қалпына келуі
3. Ішке сағат бағытымен жеңіл массаж жасау • Ішекте жиналған газдарды жою
4. Әсері болмаған жағдайда келесі препараттарды енгізу:
реr os карболен
бұлшықетке церукал • Адсорбент болып табылады
• Ішектердің перистальтикасын қалпына келтіреді 1 мл/кг
( 1 мл=5 мг)
0,1 мл/ жас
5. Тамақ рационынан сүт, көкөністерді шектеу • Іш кебудің күшеюінің немесе оның қайта болуының алдын алу ....

1.1 Тақырыптың өзектілігі мен тәжірибелік маңыздылығы
Бүгінгі тaңда біздің еліміздің хaлқының әлауқaты мен әлеуметтік жағдай-лaрын жақсарту үшін ауылшаруaшылық сапалы өнімдерімен жеткілікті және тұрақты қaмтамасыз етіп отыру өмір талaбы. Ол үшін жеңіл әрі тез өндірілетін өнімдер салaлaрын тез арада және қуатты түрде жандандыру керектігі белгілі жағдай. Мұндaй өндірістік өнім салалaрының бірі құс шаруaшылығы.
Ғалымдaр мен мамандардың пікіріне қарағaнда, өте тез дaмитын сала - құс шаруaшылығын бірінші кезекте көтеру қажет, себебі жaқын арaда халықты са-палы дa, дәмді тағaмдармен тек құс шаруaшылығы, ғана қамтамасыз ете алaды.
Құс өндірісінің ерекшелігі сол, бұл құрамында өндіріс, қайта өңдеу, сау-да, қызмет көрсетуі бар, яғни барлық жүйе «бір жерге» топтастырылғaн. На-рықтық жағдайдың негізгі принциптерін тез арада бағдарлай алмау, елімізге импорттық тауарлaрдың көптеп әкелінуіне, оның ішінде құс шаруашылығы өнімдері, себеп болды, сөйтіп бұл осы саланың қaрқынды дамуынa кері әсерін ....

Құстар – көктем жаршысы
Мақсаты: Табиғатты сүюге баулу, табиғатқа қамқор болуға үйрету.
Балалардың құстар туралы түсініктерін кеңейту, құстардың пайдасына тоқталу
Дамытушылық: Баланың сөздік қорын байыту, байланыстырып сөйлеуге үйрету. Табиғатқа деген мейірімін ояту, адамгершілікке баулу; Айналадағы өмірді бақылау арқылы дүниетанымын молайту, ой - өрісін жетілдіру.
Тәрбиелік: Құстарды қорғауға, аялауға, әдемілікке тәрбиелеу.
Көрнекіліктері: «Құстар біздің досымыз» атты бұрыш, құстар туралы буклеттер, альбом, плакаттар, құстардың дыбысы жазылған таспа, табиғат туралы сызба.
Өткізу әдісі: Сұрақ жауап, ойын, түсіндіру, көрнекілік әдістер.

Тәрбиеші:
Күндей жадырап
Айдай арайлап
Жұлдыздай жарқырап
Судай таза мөлдір көңілмен
Бүгінгі күнімізді бастаймыз.
Балалар:
Табиғат біздің анамыз
Табиғатқа баламыз
Иіліп сәлем береміз
Біз әдепті баламыз
Сәлеметсіздер ме, апайлар.
Қош келдіңіздер!.....

Жыртқыштардың көпшілігі омыртқалылармен қоректенеді, олардың тырнақтары ұзын, әрі өткір, әрі ілмек тәрізді. Тырнақтарымен олар аулайтын жемін ұстайды және өлтіреді. Тұмсықтары қысқа, мықты, оның ұшы ілмек тәрізді төмен қарай иіліп келген, онымен жыртқыштар жемін бөліктерге бөліп қоректенеді. Кейбірі өте жылдам ұшады. Олар ұшып бара жатқан құстардың немесе өте жылдам жүгіретін аңдарды ұстайды. Қейбірі калықтап ұшады. Ондай құстар биіктікте шеңбер жасай ұшып жүріп, төмендегі жемін аулап іздейді. Олар жұп құрып өмір сүреді, ірі күндізгі жыртқыштар өз жұбын өмір бойы сақтайды. Бұлар қызыл шақа балапан шығаратын құстар.
Әр түрлі сұңқарлар — дене мөлшері шағын және орташа, өте жылдам ұшатын жыртқыштар. Олардың ішіндегі көбірек танысы бектергі жер бетінде болатын тышқан тәрізді кемірушілерді, ірі бунақденелілерді аулайды. Адам үшін оның ерекше практикалык, маңызы бар.
Ертегілердегі айтылатын зұлымдық әкелуші кезқұйрық — шын мәнінде, аз қозғалатын бақалармен күнге қыздырынып жатқан кесірткелермен, өлген балықпен қоректенеді. Ол өзінің жемін биіктіктен айналып ұшып жүріп қарайды. Әр түрлі қырандар едәуір ірі жануарларды: үйрек, кұр, қоян, кіші тұяқты аңдарды ұстайтын ірі жыртқыштар.
Елімізде тіршілік ететін жырткыштардың ең ірісі — тазқаралар. Олар жоғары биіктіктен ұшып жүріп елекселермен қоректенеді. Олардың тырнақтары нашар жетілген (өйткені өлексемен қоректенеді). Оның есесіне тұмсықтары ете мықты, онымен едәуір ірі тұяқты аңдардың терісін тіле алады. СССР-де олар Қырым, Кавказ және Орта Азия тауларында кездеседі.
Тазқаралардын, денесі салмақты, жерде епетейсіз қимылдап, теңселіп жүреді, алайда бөгде құстарды өлекседен қуған кезде, олар шапшаң адымдап қозғалады. Жалпақ қанаттарын ұзақ уақыт қалықтап ұшуға бейімделген. Қанатын жазғандағы алымы 2,5 м болады. Тазқаралар ормансыз тауларда, жазық жерлерде өте жоғары биіктен жемтігін іздейді. Қозғалыссыз жатқан өлексені көре салысымен жыртқыш оған қарай құлдырай жөнеледі. Тазқараларды басының алдыңғы бөлігі мен мойнындағы өте сирек қауырсыны бар жері арқылы оп-оңай тануға болады.
Күндіз жемін аулайтын жыртқыштар ауыл шаруашылығында адамға көп пайда келтіріп, тышкан тәрізді кемірушілер мен знянды бунақденелілерді құртады. Енді бір тобы ауру және қартайған жануарды жою арқылы, олардың құрамын жаксартады. Олар сирек кездесетіндіктен Қызыл кітапка тіркелген. ....

Мақсаты: 1. Құстар тіршілігі туралы түсінік беру;
2. Адамгершілік, еңбексүйгіштік қасиеттерге тәрбиелей отырып, ынтымақты болуға, қоршаған ортаны қорғауға тәрбиелеу.
3. Оқушылардың ой өрісін дамыту. Өздігінен қорытынды шығаруға, ізденуге машықтандыру.
Көрнекілігі: Құстардың суреті, плакаттар, үнтаспа слайд, қанатты сөздер.

Сабақтың барысы:
Кіріспе сөз:
Сәлеметсіздер ме құрметті қонақтар!
«Құстар біздің досымыз» атты тәрбие сағатымызға қош келдіңіздер. Мен баршаңызды көктем мерекесімен құттықтаймын! Бұл мереке табиғаттың қысқы ұйқыдан оятуын танытатын кішкентай ғана табиғаттың бір бөлігі, көктем жаршысы құс мерекесі.
1 - сәуір – Халықаралық құстар күні. Бұл күн сонау1906 жылдан, құстарды қорғау туралы Халықаралық конвенцияда жариялағаннан бері аталып келеді.

Біздің еліміз құстарға бай. Сондықтанда біз оларды қорғап пайдалана білуіміз керек. Құстардың еті тамақ болса, мамық қауырсыны киім, көрпе жастық болады. Енді біраз құстар орман, жер зиянкестерімен қоректеніп ауылшаруашылығына пайдасын тигізеді. Ал құстардың эстетикалық мәні өзалдына бір төбе. Талай сазгер құстардың үнін әуенге қосса, талай ақындар құстар туралы тамаша жырлар жазған. Құстардың ұшу заңдылығын алғаш рет Леонардо да Винчи зерттеген екен. Содан бері көптеген авиаконструкторлар құстарды негізге алып, талай ұшақтар жаса шығарды емес пе?!
Еліміздің көк байрағында да қыран құс қалықтайды. Астана төріндегі «Бәйтерек» самұрық құс пен алып жұмыртқа да құспен байланысты.
Құстар туралы айтар әңгіме көп. Дәл қазір құстар туған жеріне жылы жақтан ұшып келуде. Қанатты достарымызды құрметпен қарсы алайық. Ән: Құстар қайтып барады»
1 - жүргізуші: Сәлеметсіздер ме, құрметті қонақтар, достар! Сіздерді бүгінгі «Құстар - біздің досымыз» атты тәрбие сабағымызды тамашалауға шақырамыз. .....

Білімділігі: Балаларға құстар туралы әңгімелеу. Құстардың көктемгі тіршілігі,
Табиғатқа келтіретін пайдасы туралы кеңінен түсінік беру.
Дамытушылығы: Құстарға қамқорлық жасауға деген көзқарасын кеңейту.
Балалардың шығармашылық қабілеттерін дамыту.
Тәрбиелілігі: Құстарға қамқорлық жасауға баулу, табиғатты қорғай білуге тәрбиелеу.
Сабақтың түрі: Аралас сабақ
Қолданылатын әдіс - тәсілдер: Сұрақ - жауап, слаидтар көрсету, түсіндіру, ойындар, құстар туралы өлең тақпақтар
Көрнекіліктер: Құстар суреттері, ақкөгершіндер, адам алақаны, ағаштар, инт тақта
Пән аралық байланыс: Тіл дамыту, математика
Сергіту сәті «Торғай, торғай» «Ақ көгершін»

Ұйымдастыру: Қонақтармен амандасу
Амандасу үлкенге
Тәрбиенің басы ғой
Ал қанеки бәріміз
Сәлем дейік үлкенге
Достарымен амандасу
Қайырлы таң достым
Ісің сәтке толсын
Біздің алар бағамыз
Кілең бестік болсын
Ынталандыру сезімдерін ояту
Көңіл күйлеріңіз қалай? Сабаққа дайынсыңдар ма?
Сұрақтар қою
Бір жылда неше мезгіл бар?
Қазір жылдың қай мезгілі? Қай ай?
Ал табиғатта қандай өзгерістер болды?
Нелер бүршік атып жапырақ жая бастады?
Көп ағаштар қайда өседі?
Ағаштардың адамдар үшін қандай пайдасы бар?
Инт. тақтамен жұмыс .....

Салмағы 5 - 10 кг, ең ірісі 13 кг - ға жетеді. Қанатын жайғандағы ұзындығы 150 - 180 см. Тіршілігінің көп уақытын суда өткізеді, жақсы жүзеді, бірақ сүңги алмайды, құрлыққа сирек шығады.

Аққу жұп құрып тіршілік етеді. Ұясына (су жағалауындағы өсімдіктердің арасындағы) 3 - 7 - ге дейін жұмыртқа салады, оны көбіне аналығы басады. 19 - 20 күнде ширақ балапандар шығады, оларға жұптасып қамқорлық жасайды. Жылына бір түлейді. Ересектері су өсімдіктерімен, кейде судағы омыртқасыз жәндіктермен, ал балапандары су жәндіктерімен қоректенеді.

Аққудың алты - жеті түрі бар, оның бесеуі Солтүстік жартышарды мекендесе, біреуі экватордың оңтүстік бетін қоныс етеді. Қазақстанда мекендейтін екеуі – сыбырлақ және сұңқылдақ аққулар. Кіші аққу тундрадан қыстайтын жерлеріне ұшқан кезде Қазақстанда кездеседі.

Шипун – аққулары наурыз айына 5 - 10 жұмыртқа алып қалады да, ұрғашысы оны 5 аптада басып шығарады. Сол уақытта ата аққу ұрғашысы мен көгілдірлерін қорғап жүреді. Сонымен қатар, ата аққулар осы уақытта ұрғашыларын ауыстырып та отырады.

Аққу үш - төрт жасқа дейін аққа емес, сұр қу (егер осылай айту мүмкін болса) боп өседі. Түсі көктен, көгілдірден гөрі күлге не шаңға аунатып алғандай сұрғылттанып тұрады. “Бесік баласы бес түлейді” деген мақалға сай ол да үш - төрт түлеп барып, шын аққуға айналады.

Аққуды қазақ халқы ежелден қастерлеп, бақыттың бастамасы, жақсылықтың жаршысы, пәктіктің, сұлулықтың белгісі деп есептейді, әрі киелі құс төресі санап, оған еш уақытта оқ атпайды. Аққудың аталығын “саһар”, балапанын “көгілдір”, мойнын “сұңғақ” деп дәріптейді......

Мақсаты: Құстар тіршілігі, табиғатқа келтіретін пайдасы туралы түсініктерін қалыптастыру. Қыстап қалатын құстарға қамқорлық жасауға үйрету.

Бүгін жыл құстары туралы айтамыз. Жыл құстары және қыстап қалатын құстар туралы әңгімелейді: Күннің суытып, жәндіктердің көпшігі қырылып қалады, кейбір жәндіктер ағаштардың қуыстарына тығылады. Осылайша құстардың жемі азаяды. Осыған байланысты құстар жылы жаққа ұшып кетеді. Ол құстарды жыл құстары деп атаймыз. Құстардың бір бөлігі күзде ұшып кетпей, сол жерде қыстап қалады. Оларды қыстап қалатын немесе отырықшы құстар деп атайды. Құстардың суреттерін көрсетіп, сипаттама береді.

Сергіту сәті:
Күнде аспанға қараймыз,
Қайтқан құсты санаймыз.
Үшбұрыш болып тырналар,
Көк жүзінде сырғанар.

Дәптермен жұмыс:
Суреттерді көрсетеді. «Орман дәрігері» тоқылдақ туралы мәлімет береді.
«Құстар» дидактикалық ойыны. Шарты: суреттер бойынша құстарды екі топқа топтастыру. Жыл құстары және отырықшы құстар......

Тақырыбы: Қыс. Құстардың қысқы тіршілігі.
Мақсаттары:
а) білімділігі: Қыс мезгілінің ерекшеліктерімен таныстыру. Құстардың пайдасы туралы мағлұмат беру. Құстар туралы ой - өрістерін дамыту.
ә) дамытушылығы: Озық технологиялардың әдістерін, жабдықтарын қолдана отырып, балалардың ой - өрісін, дүниетанымын, көру, шығармашылық қабілеттерін, сөздік қорын, белсенділігін, қызығушылығын, қиялын, тілін дамыту. Қыс кезіндегі құстардың тіршілігі туралы әңгімелету арқылы балалардың қамқорлық жасауға деген белсенділіктерін арттыру.
б) тәрбиелігі: Отанын, жерін, орманын, көлін, құстарын, табиғатын сүюге, аялауға тәрбиелеу. Балаларды әсемдікті, әдемілікті көре білуге, табиғатты қорғап аялауға үйрету.
Сөздік жұмыс: Жем, нан қоқымдары, кептірілген жемістер, үйшіктер.
Көрнекілігі: тақырыптық мазмұнына байланысты бейнелі және заттық суреттер, жемшашар және оның үстіне әзірленген құстар дастарханы.
Әдіс - тәсілі: сұрақ - жауап, түсіндіру, сөзжұмбақ, тақпақ, ойын, көрсету......

Жамаулары болса да білінбейді,
Жансызға ондай нәрсе ілінбейді.
Ала мал

Үлгісіз піштім,
Жіпсіз тіктім.
Ала мал

Андыру мен мәндіру,
Тігісі жоқ қондыру.
Ала мал

Кекендеткен несі екен,
Келіп салған несі екен?
Сорпылдатқан несі екен,
Сорқылдатқан несі екен,
Суырып алған несі екен,
Суы тамған несі екен?
Желідегі биені емген құлын.....