Ел тарихында, тіпті әлем тарихында өшпес із қалдырған, Кеңестік империяның тұтастығына тұңғыш соққы беріп бостандыққа жол салған «Желтоқсан» көтерілісін «тәуелсіздіктің кіндігі» деп бағалаған екен халық қаһарманы Қасым Қайсенов атамыз. Жүрегінде ұлт намысы ұялаған қазақ жастарының ерлігі – ұлтымыздың Ұлы мақтанышы. Ол жөнінде айтылып та, жазылып та жүр, дегенмен әлі де болса айқындалмаған, толық бағаланбай жүрген жәйіттер көп.

Алматыдағы «Желтоқсан оқиғасы» болған күні – ақ Мәсукеудің пәрменімен бүкіл Қазақстан бойынша жаппай жазалау, қаралау шаралары басталып кеткен болатын. Желтоқсаншылар мыңдап жазаға тартылып жүздеп сотталып жатты. Кейіннен басқа республикаларда кеңінен жалғасып күшейе келе кеңес үкіметін құлатып тәуелсіздікке жол ашқан «Желтоқсан» оқиғасына қатысушылар бүгінде ұлтымыздың мақтанышына айналды. Әсіресе желтоқсанда тікелей қазаға ұшыраған төрт қыршынның рухын халқымыз мәңгілік ардақтауы тиіс. Солардың бірі, қайтпас қайсарлықтың, ұлт мүддесіне беріктіктің үлгісіндей болған Сәбира Мұхаметжанованың есімін асқақтату баршамыздың борышымыз. Сәбираны халқымыздың қаһарман қызы ретінде дәріптеп жазып жүрген зиялыларымыз баршылық, солардың арасында Өскеменде болғаан желтоқсан оқиғаларына тиянақты талдау жасаған тарих ғылымдарының докторы Ғани Қарасаев: «Еліміздің тәуелсіздігі мен бостандығы жолында жынын пида еткен «Желтоқсан батыры», қазіргі күнгі отансүйгіштік пен патриоттық тәрбиенің нақты үлгісі болып отырған Сәбира туралы халқымызға, жас ұрпаққа кеңінен мағлұмат беру бүгінгі күн талабына айналып отыр» деп жазады.[1, 90б.] Сол сияқты жазушы А. Алпысбаевтың (Асқар Алтай), журналист Әлия Ибақованың т.б авторлардың, оқиға куәларының деректеріне сүйеніп биыл басталып отырған «Рухани жаңғыру» бағдарламасына сай әңгімені жаңа бір қырынан қозғамақпыз. .....

Көрген түсін жорытып, оның орындалуын тағатсыздана күтетіндер бар. Ырымшыл біздер үшін бұл жағдай таңсық емес. Керісінше, көрген түсін елеусіз қалдырып, бүгінгімен өмір сүретін адамдар да аз емес. Төмендегі бірнеше мысал "түс - түлкінің боғы" екендігін ғылыми тұрғыдан дəлелдейді. Егер түсіңізде небір оқиғалардың куəсі болып, өңіңізде өз көзіңізге өзіңіз сенбей жүрсеңіз, нақты салдарын мақаладан біле аласыз.



Адам ұйықтаған кезде ми жасушаларының барлығы дерлік "ұйқыға" кете қоймайды, кейбір бөлімдері қызу жұмыс істейді. Осы бөліктер арқылы біз бұрын көрген, естіген, дәмін татқан заттардың бейнелері мида қайтадан "тіріледі". Əрі ұйқыдағы адамның миы жартылай тежелуге ұшырайтындықтан, ойлау дəрежесі төмендеп, түсте небір ақылға сыйымсыз образдар бейнеленеді.

Адамның күндіз басынан кешкен оқиғалары, тілегі мен арманы, өзгелермен қарым-қатынасы, күнделікті қызметі сынды əрекеттер түс көруге бірден-бір себеп. Физиологиялық тұрғыда ми жасушаларына кез келген қимыл-қозғалыс (ағаш жапырағының сылдыры, қоңырау сыңғыры, əтештің шақырғаны, есіктің ашылғаны), тіпті ұялы телефондағы вибрация да əсер етеді. Ағзаңызда (жүрек, асқазан) жайсыздықтың орын алуы да түсіңізге қай-қайдағы "кереметтерді" кіргізеді. Мәселен, ұйқыдағы адамның жүрегіне салмақ түссе, кенеттен қатты соға бастайды. Түсіңізде біреумен төбелесіп, яки қашып жүрсеңіз немесе ақшаңызды жоғалтып сабылуыңыз да жүрек соғысының əсерінен екен. Сол себепті, "өңімде ақшам жоғалады-ау" деп қорқудың еш қажеті жоқ.



Өмірде естімеген, көрмеген дүниелердің түске кірмейтіндігі дәлелдеуді қажет етпейтін аксиома: туғаннан көру қабілетінен айырылған адамның түсіне көзге көрінетін бейнелер кірмейді, есесіне иіс, есту, дəм арқылы қабылданған нәрселері енетін көрінеді.

Қатты шаршап, қалғып кеткенде, жартастан немесе биіктен құлап бара жатқандай күй кешіп, өздігіңізден шошып оянатын кездер де болады. Себебі, адам клиникалық өлімге ұшырап кетуі ықтимал болса, мидан сигнал беріледі. Сол кезде қорқынышты түс көргендей шошып оянып, қайтадан тəтті ұйқыға кетесіз. Осындай жағдай жиі қайталанса, "періштем қақты" деп есептеңіз.



"Иттің түсіне сүйек кірсе, саудагердің түсіне ақша кіреді". Түсіңіз шынайы өмірде орындалып, қуанышқа кенелуіңіз, яки орындалмай арманда кетуіңіз де ғажап емес. Сол себепті шынайы ғұмыр кешейік!

Түннің тынышын, түстің дұрысын берсін!

Арай ЖҰМАТАЙ .....

Бастауыш сынып оқушыларының көңілі сондай нәзік те, таза ғой, шіркін! Олар өмірді шынайы қабылдайды. Сол оқушыларыммен болған бірер сәттерді сөз етпекпін.



Адам шыр етіп дүние есігін ашқаннан бастап өмірге деген құлшынысы басталары хақ. Жарқын болашақ үшін, әрдайым кемел келешектің кілтін жастардың қолына ұстатып жататын атадан қалған дәстүрімізді жалғап келе жатқан ұрпақтарымыз. Көзді ашып-жұмғанша өте шыққан қысқы демалыс та артта қалды. Ерекше бір қуаныш сезімі бойымды билеп, мектепке асыға басып келемін.Әне алыстан мектебіміздегі Мемлекетіміздің Көк Туы желбіреп қуанышымды еселей түскендей. Бірінші сынып оқушылары алдымнан жүгіріп шығып мәре-сәре. Тіпті демалыстағы қызықтарын жамырай айтып жатыр. Көздерінде үлкен үмітпен ұстазын сағына қарсы алып жатқан бүлдіршіндерімді көріп ынта жігерімнің арта түскенін байқадым. Дәл осы мезеттің өзі келешегіміздің кемелденіп, қуанышымыздың еселене түскенінің көрінісі-ау. Еліміздің жарқын болашағы үшін осы келешек ұрпақты білім нәрімен сусындатып жатқан ұстаз қауымының адал еңбегін айтпасқа болмас. Біздің ел-шынайы, ақылды, іскер адамды дәл танып,оны қадірлеп, қажет болар жерінде демеу бола білген ел. Дүниежүзінде материалдық игіліктері бойынша дамыған елдердің қатарына енетін күндер де алыс емес. Армандарымыздың адастырмай тура жолдан тайдырмауын тілеген, тәлімі мен тәрбиесін үлгі еткен халықпыз. Өнегелі әңгімелердің бірінде: .....

Кештің мына ғажабын-ай, ғажабын!

Аздап масаң сияқтымын мен деген.

Махаббатын бөлісуге азабын,

Сені таңдап күтіп тұрмын өзгеден.

Сен де міне көз көрімде,

Маған беттеп келесің.

Машинаға тиіспіз жол беруге,

Аздап бізді бөлетін.

Олар үшін, тәйірі, асығыспыз біз неге?

Ал бағдаршам тіптен бейғам,

Көзін қысып дегендей ме бірдеңе.

Көп күттірген кездесуге

Көк жарықты жарқ еткізші бір демде.



Талгат Гарипов

Қазақ тіліне аударған: Сүлеймен Баязитов .....

Өре!

Бұл - архаизмге (көнерген) айналып бара жатқан сөз бе деп қалам. Өренің лексикалық бір мағынасы – құрт-ірімшік жаятын зат та, екіншісі адамның ақыл-ой деңгейі, яғни адамды адам ететін ингредиент. Деңгей, өре дегеннің мағынасы кең, жауабы көп. Өре – дүниетаным, пайым-парасатың, жаңағы айтқан ақыл-ойың. Осы өрені көтеріп отырмаса, адам шіркіннің төмендей берері хақ.

Өрені көтеретін, әлбетте, кітап, өнердің сан алуан түрі (театр, көркемөнер, музыка, қолөнері, т.с.с), кәсіби ісің, ақпараттың алуан түрі, т.б. Осы ретте қазіргі замандастардың өресі қай деңгейде, жалпы өремізді көтеруге қызмет ететіндердің өздерінің өресі қай деңгейде деген сауал туындайды.

Бір сөз бар: «Кітапты өртеуден де жаман қиянат – оны оқымау» деген.
Енді осыны өзімізден сұрап көрейік, біз әдеби кітап оқып жүрміз бе?

Бұл тұрғыда өреңіз қалай? .....

Сонау кеңестік заманнан бері білім беру жүйесіне жыл сайын қандай да бір жаңашылд­ық енгізіліп келеді. Тәуелсіздік жылдарында жүргізілген тұрақты инновациялар мен реформалар кез келген мұғалімнің міндетті критерийі атанса, әрбір жаңа білім министр­інің міндетті «реформа жасауы» дәс­түрге айналды. Десек те, айтулы салада ауқымды өзгерістер болып жатқанын жасыра алмаймыз. Жыл сайын білім базасы жаңартылып, мектептер жаңа оқулықтар мен заманауи техникамен қамтамасыз етілуде. Білім көрсеткішімен де әлем елдерінде оқ бойы озық тұрмыз. Бұл тұрғыда талас жоқ. Тақырыптың түп-төркіні білім жүйесіне мектеп бітіруші түлектердің «жоғын жоқтап, сойылын соққандардың» тест тапсырудың жаңа форматын енгізуінде болып отыр. .....

- Бала бағуға барасың, - деді завуч Перизатқа.

- Қандай бала?! - деді Перизат таңданып.

- Мектепке қоңырау шалынды. "Бос мұғалім болса, бала бағуға жіберіңдерші" дейді.

- Апай, мен бала күтуші емеспін ғой, - деді Перизат.

- Түсініп тұрмын ғой, - деді завуч. - Осы күні жұрт мектепке қоңырау шалатын болыпты. Түске дейін бірдеңе қылып лаждай тұршы енді, сонан соң орныңа басқа мұғалім болса, жіберермін.

- Апай, менің бала күту міндетті жұмысым емес қой, - деді Перизат бұртиып.

- Амал қанша?! - деді завуч алақанын жайып. - Сол бөбек "үһі" деп жөтеліп қалсыншы, біз жауап береміз.

- Не үшін үйлерінде отырған бөбектердің "үһі" деп жөтеліп қалғанына біз жауап беруіміз керек?!

- Білмеймін, - деді завуч. - Өзім де түсініп жүрген жоқпын. Сөйт. Бірдеңе қылып лажда. .....

Нағашымды көрсем, жынымды көргендей боламын! Ол — битін сығып қанын жалайтынның нағыз өзі. Жасы жетпіске тақалғанында оған осы бір кесел жабысып жақсы болды, әйтпесе оның шылқыған бай екенін есте біле алмайтын едік. Басқа туысқандарымыз сияқты ол да ептеп-септеп күнелтіп жүрген шығар дейтінбіз. Қалай ауырды, солай ақшасы атнөпір болды да кетті. Жаны тым-ақ тәтті екен!.. Бәрімізді ақымақ қылып алдап келгеніне біз қатты ашындық.

Кесел оның ішінен жабысты. Дәл қай жерінен екені беймәлім. «Қай жерің ауырады?» десең,— қуық тұсын сипалайды. Дәрігерлер не кесел екенін біле алмай дағдарысты.

Мен медицинаға бала кезімнен-ақ сенбеймін. Астрономдар, мысалы, бізден пәлен миллиард километр қашықтықтағы жұлдыздардың қайда, қалай тұрғанын айтып береді, ал дәрігерлер жерде, өздерінің жанында жүрген нағашымның ауруын айыра алмайды! Осыдан кейін бұл медицина ғылымына не дауа?

— Меніңше,— деді нағашым,— менің ішімде он шақты ит пен мысық бар секілді. Егер сол мақлұқтарды бір қапшыққа салып, аузын буып қойсаң, бірін бірі жүндей түтер еді. Менің ішімде де тура сондай бірдеңе боп жатыр.

Әрине, нағашымның құрсағында ырымға ит те жоқ, қысық та жоқ. Ол жас кезінен өлең оқуға, аспандатып әсірелеп сөйлеуге үйір болған көрінеді. Егер оның іші толған ит пен мысық болса, онда халы әлдеқайда жеңіл болар еді. Қаңғыбас хайуандарды қиналмай-ақ қырып салатын қала әкімшілігінің бай тәжірибесін дереу қолданар едік те, нағашыма уға пісірілген жұдырықтай етті жұтқызып жіберіп, байғұсты бейнеттен құтқарар едік. .....

– Баянауыл совхозында саулықтарды қолдан ұрықтандыру ойдағыдай ұйымдастырылған екен. Сен сонда барып, іспен танысып, репортаж жазып кел, – деді бастығым.

–Жарайды, Шәке.

Совхоз кеңсесінде күтіп отырған зоотехникпен ұрықтандыру пункттері орналасқан малды ауылдарға жүріп кеттік. Әне-міне дегенше солардың біріне келіп те қалдық. Түнде қырбық қар жауған еді. Баздан шығып өріске бет алған отар ізі жосылып жатыр. Ал ұрықтандыру пункті базға қарама-қарсы ескі үйдің бір бөлмесіне орналасқан екен. Зоотехник мені солай қарай бастады. Бір ғажабы, пункттің есігінің алдындағы қырбық қар да пунктке кіріп шыққан адамдардың ізінен басқа із жоқ еді.

Ұрықтандырушы мен зоотехник маған жарыса мәлімет беруде. Ұрықтандырушы маған күнделікті ұрықтандырудан өткен саулықтарды тіркейтін журналды ұсынды. Ондағы жазуға қарағанда, сол күні жиырма бес саулық шағылыстан өткен. Бөлме ішіне жіті көз сала тұрып, олардың сөздерінде шикілік көп екенін бірден аңғардым. Өйткені пункт еденіне таяуда төселген тақтайлардың арасы бір-бірінен тым алшақ еді. Кезінде арық-тұрақ мал тұрған болса керек. Содан қалған болар ойып алынбаған кепкен қара қи көрініп жатыр еді.

– Апай, саулықтар осы арада ұрықтандырыла ма? – деп сұрадым шеткері тұрған еден сыпырушыдан.

– Иә, иә, – деді ол. Ұрықтандыру пункті осы екенін көріп түрған жоқсыз ба?

Оның бұл сөзіне ана екеуі қарқылдай күліп мәз болысты. Олардың түрінен қойдың суретін газет-журналдан, телевизордан, кинодан көретін тілші пақырды тұрмастай қып бір тұралаттың-ау жарайсың деген ризашылық аңғарылып тұрды.

– Ал онда еденге төселген тақтайлардың арасында түскен қойдың бір құмалағын алып көрсетіңізші. Әйел қып-қызыл болып төмен қарады.

–Енді, енді... –деп тіл қатпақ болған зоотехниктің сөзін бөліп:

– Сонан соң Морозовтың столигін көрсе алмай тұрмын. Әлде... зоотехник сасқалақтап:

– Соны әкеліп береміз,- деп еді.

– Қашан? Ұрықтандыру біткенде ме? Ол үнсіз қалды.

– Жә, қошқарларды көрсек. Жиырмаға тарта қошқар қора ішінде арнайы бөлінген орында күтілуде екен.Қошқарлар күйлі, тұрған орындары да көңіл көншітерліктей еді.

– Аға, төл төгінің астында қалыңыздар!

– Рахмет, айналдым. Бар сенім бір Аллада, содан соң мына тұрған қошқарларда. Ұрықтандырушының езуіне күлкі үйірілді. –Шындығы осы,- деді ол әлден соң.

– Мендей анаң бар шығар, мына кісі болса дімкес. Шиеттей баламыз бар. Зоотехник күні ілгері келіп: «Осылай деп айтындар»,- деп өтінген соң оның сөзін жерге тастай алмай, сізге өтірік айтып, бізден бір қателік кетті.

– Ұқтым, апай.

Жол бойы оның шиеттей бала-шаға, бір қателік кетті деген үні құлағының түбінде тұрып алғандай еді. Бір қателік... тек бұған оның зәредей қатысы жоқ еді. Өтірік, жалған ақпар, жалған мәлімет кенінен қанат жайып, үлкен қатерге айналып, советтік қоғамның дауасыз дертіне айнала бастаған алып елді ақыры алып ұрар кезенге келіп тірелер күнге бірте-бірте жақындап келе жатқанын өтіріктің өрге басуына сол арқылы жабуды жаба тоқып, жақсы атануға мүдделі идеологтар ел басында отырғанын олар қайдан білсін?..

Алдыңғы үшеуі: «Бір пәледен аман қалдық-ау!» – деп жеңіл күрсінсе, тілші: «Осы жұрт қызық өздері жалған ақпар береді де, артынан газетті өтірік жазады деп кінәлайды»,- деген ойға беріліп, қатты ренжулі еді.

Алда әлі де ұзақ бұралаң жол жалғасып, өмір бір белестен бір белеске жетелеп кете барған...

.....

Сексен жаста қатарың сирей бастайды. Қапалы болса да, қатал шындық сондай.

Ал, «Құланоты» ауылында соңғы кезеңде сексеннің табалдырығынан аттаған жалғыз Сырым болды. Қалың бидайдың ішіндегі жалғыз арпа.

Бұл жасқа жеткенше Сырым өзінің саяқтығын сезе бермеуші еді. Өйткені алдында ағалары бар еді, ал алпыс пен жетпістің арасында өзіңнен бес-он жас кішілерден үлкендігің аса шодырайып тұрмайтын.

Енді Сырым алдындағы ағалардан жұрдай болды да, артына бұрылып қарап еді, әлдекім ат басындай алтын беретіндей алға тым асығыс кетіп қалыпты. Өзгелерден оқшау озып кеткеніне ыңғайсызданатындай хал кешетін болды.

Анау-мынау десе де, сексеннің аты — сексен. Қырыққа жетпей қыржиып қартаятындарды да көріп жүрміз. Төрт жыл қиян-кескі соғыстың ішінде жүрсең, соғыс біте бергенде, құмалақтай оқ та емес, қол тоқпақтай снаряд оқ қолыңды шолтитып жұлып кетсе, ол аз болғандай сол жамбасында осколка қалса, оның үстіне өмір бойы колхоздың бригадирі, қарауылы болсаң, сексен деген, әрине, аз жас емес.

.....