Дипломдық жұмыс: Қазақ тілі | Стилистикалық категориялар
К І Р І С П Е
Стилистика – тіл ғылымының тілдік тәсілдер жүйесін зерттейтін саласы. Стилистика стильдердің даму, өзгеру тарихын, тілдік құрастыру тәсілін, жанрлық қатынасын, тілдік экспрессивтік құралдарын зерттейді. Қазіргі стилистика әр түрлі лингвистикалық бағыттар мен мектептерде декскриптивті стилистика, мәтіндік стилистика, функционалды стилистика, прагматикалық стилистика, тарихи стилистика, практикалық стилистика, теориялық стилистика, салыстырмалы немесе контрастивті стилистика және т.б. ретінде қарастырылады. Стилистика мақсатты ойды қайткенде дәл, айқын, әсерлі, экспрессивті, көрікті, көркем етіп айтуға тиісті жақтарын, соларға тән тілдік тәсілдерді анықтайды.
Стиль – тілдің қоғамдық-әлеуметтік қызметіне байланысты жіктелетін әдеби тілдің функционалды түрі. Стильдің ерекшеліктеріне:
а) тілдік құралдардың қолдану нормасына сай таңдап құралуы;
ә) шектелген және арнаулы лексикалық құрам;
б) өзіне тән сөздердің мағыналық реңктері мен сөзжасам элементтері;
в) өзіне тән фразеология;
г) өзіне тән синтаксистік конструкциялар;
ғ) әр стильге лайық мәнерлегіш құралдарын, құрамы мен қызметін жатқызуға болады.
Қазіргі қазақ әдеби тіліндегі стильдік тармақтар туралы пікірлерге назар аударар болсақ, әр түрлі көзқарастар, пікірлер беріледі. “Қазақ тілінің стилистикасы” еңбегінде: “Стильдер – тілдің бәріне тән құбылыс. Стильдерді топтастыру проблемасы да – тіл білімінде тиянақты шешілмеген даулы мәселелердің бірі. Стильдерді топтастырудың дәстүрлі, қалыптасқан, бұрыннан белгілі принципі жоқ,” – дейді. Аталған еңбекте орыс тіл білімінде де әр түрлі көзқарастар бар екендігі айтылады. Қазақ тіл білімінде де түрлі топтастырулар бар. Қазақ тілінің эпистолярлық стилі ресми стильмен бірге алынып жүргені белгілі. Эпистолярлық стильге ғалым Р. Сыздық: “бұл стиль – жеке адамдардың бір-біріне жазысқан хаттарының тілін танытатын сөз мәнері” – деп, анықтама береді [1, 45 б.].
Стиль ұғымына қатысты көптеген тіл мамандары ондаған жылдар бойы талай-талай пікірлер айтты. Соның өзінде бүгінгі таңда даусыз, бірауыздан қабылдайтын анықтаманы келтіру қиын. Ғалымдардың біразы бұл ұғымды көркемөнермен тікелей байланыстырады да, басқа салаларға содан тараған деп түсіндіреді. Екінші біреулер стиль тек әдебиеттануға ғана тән деген көзқарасты ұстанады. Қоғамдық қызметтің әр түрлі салаларында жиі қолданылатын, тарихи жағынан қалыптасқан, тілдік құралдардың шартты түрде тұйықталған түрі болып табылатын әдеби тілдің түрін функционалды стиль деп атаймыз.
М. Серғалиев стиль туралы былай дейді: “Біріншіден, стиль дегеніміз – әдеби тілдің түрі, демек қалың қауымға түсінікті сөздер мен конструкциялардан тұруы керек. Екінші, ол – тілдік құралдардың қалай болса солай тіркескен тобы емес, шартты түрде алғанда тұйықталғаны жөн. Оның мәнісі – бір стильдегі тілдік құралдар стильдің екінші түрінде де кездесе береді деген сөз.....
Стилистика – тіл ғылымының тілдік тәсілдер жүйесін зерттейтін саласы. Стилистика стильдердің даму, өзгеру тарихын, тілдік құрастыру тәсілін, жанрлық қатынасын, тілдік экспрессивтік құралдарын зерттейді. Қазіргі стилистика әр түрлі лингвистикалық бағыттар мен мектептерде декскриптивті стилистика, мәтіндік стилистика, функционалды стилистика, прагматикалық стилистика, тарихи стилистика, практикалық стилистика, теориялық стилистика, салыстырмалы немесе контрастивті стилистика және т.б. ретінде қарастырылады. Стилистика мақсатты ойды қайткенде дәл, айқын, әсерлі, экспрессивті, көрікті, көркем етіп айтуға тиісті жақтарын, соларға тән тілдік тәсілдерді анықтайды.
Стиль – тілдің қоғамдық-әлеуметтік қызметіне байланысты жіктелетін әдеби тілдің функционалды түрі. Стильдің ерекшеліктеріне:
а) тілдік құралдардың қолдану нормасына сай таңдап құралуы;
ә) шектелген және арнаулы лексикалық құрам;
б) өзіне тән сөздердің мағыналық реңктері мен сөзжасам элементтері;
в) өзіне тән фразеология;
г) өзіне тән синтаксистік конструкциялар;
ғ) әр стильге лайық мәнерлегіш құралдарын, құрамы мен қызметін жатқызуға болады.
Қазіргі қазақ әдеби тіліндегі стильдік тармақтар туралы пікірлерге назар аударар болсақ, әр түрлі көзқарастар, пікірлер беріледі. “Қазақ тілінің стилистикасы” еңбегінде: “Стильдер – тілдің бәріне тән құбылыс. Стильдерді топтастыру проблемасы да – тіл білімінде тиянақты шешілмеген даулы мәселелердің бірі. Стильдерді топтастырудың дәстүрлі, қалыптасқан, бұрыннан белгілі принципі жоқ,” – дейді. Аталған еңбекте орыс тіл білімінде де әр түрлі көзқарастар бар екендігі айтылады. Қазақ тіл білімінде де түрлі топтастырулар бар. Қазақ тілінің эпистолярлық стилі ресми стильмен бірге алынып жүргені белгілі. Эпистолярлық стильге ғалым Р. Сыздық: “бұл стиль – жеке адамдардың бір-біріне жазысқан хаттарының тілін танытатын сөз мәнері” – деп, анықтама береді [1, 45 б.].
Стиль ұғымына қатысты көптеген тіл мамандары ондаған жылдар бойы талай-талай пікірлер айтты. Соның өзінде бүгінгі таңда даусыз, бірауыздан қабылдайтын анықтаманы келтіру қиын. Ғалымдардың біразы бұл ұғымды көркемөнермен тікелей байланыстырады да, басқа салаларға содан тараған деп түсіндіреді. Екінші біреулер стиль тек әдебиеттануға ғана тән деген көзқарасты ұстанады. Қоғамдық қызметтің әр түрлі салаларында жиі қолданылатын, тарихи жағынан қалыптасқан, тілдік құралдардың шартты түрде тұйықталған түрі болып табылатын әдеби тілдің түрін функционалды стиль деп атаймыз.
М. Серғалиев стиль туралы былай дейді: “Біріншіден, стиль дегеніміз – әдеби тілдің түрі, демек қалың қауымға түсінікті сөздер мен конструкциялардан тұруы керек. Екінші, ол – тілдік құралдардың қалай болса солай тіркескен тобы емес, шартты түрде алғанда тұйықталғаны жөн. Оның мәнісі – бір стильдегі тілдік құралдар стильдің екінші түрінде де кездесе береді деген сөз.....
Дипломдық жұмыстар