Саттар мен Тоқтар - әскерде бірге болған жігіттер. Саттар үйленді. Үйленгеніне де аса көп уақыт бола қоймаған еді, бір күні Саттардың үйіне жанында Әбу деген жолдасы бар Тоқтардың кіріп келгені. Әскерде бірге болған екі жігіт лезде құшақтары айқасып, бірін-бірі арқадан қағысты да қалды. Тоқтар жанындағы Әбуді Саттарға таныстырды. Саттар онымен де емен-жарқын амандасып, танысып қойды. Енді Саттар өзінің келіншегіне Тоқтардың кім екендігін, өзінің өмірінде қандай орны бар екендігін айтып жатты. Қонақ жігіттердің келуімен бірге үйдің ішіне
бір көңілді дабыр орнады.

Саттардың келіншегі пысық-ақ жан еді. Күйеуінің жолдастары келіп қалғасын, бір бөлмеге жылдамдатып дастарқанын дайындай қойды, ас та әзірленіп келді, дастарқанның шетінен самаурын да орын алды. Сол-ақ екен, әңгіме қызып сала берсін. Әңгіме әуелі екі адамның арасында - әскерде бірге болған Саттар мен Тоқтардың арасында басталды да, сәлден кейін олардың әңгімесіне Саттардың келіншегі де емен-жарқын пейілмен араласып кетті. Ал Әбу көбіне тыңдаушы болып, жігіттердің әңгімесіне оқта-текте бір атсалысып отырды. Осылай басталып кеткен әңгіме отқа тамызық тастағандай лаулай түспесе, бір бәсеңдеген жоқ. Біраздан соң шай да өз мәресіне жете бастады. Әңгіменің тізгіні осы кезде барып қана сәл-пәл тартыла бастаған еді. Енді Саттардың келіншегі үй иесіне тән қонақжайлылық пейілмен:
.....

1. Жергілікті жердің планы. 16-суретті мұқият қарап шық. Ондағы көк түсті ирек сызық - өзен; ағаштың суреті салынып қоршалған алқап - орман; ұсақ қоңыр нүктелер - құм; көп қорапшалар - селодағы үйлер; үстіне ұсақ дөңгелекшелер салынып, жасыл түске боялған жер - жеміс бағы. Олардың бәрінің де мөлшері барынша кішірейтіліп көрсетілген. Жер бетінің қағазға осылайша кішірейтіліп түсірілген нұсқасын план деп атайды (латынша планус - жалпақ, тегіс).
Планға қарап, жер бетінің жалпы сипатын, ондағы заттардың орнын, бір-бірінен ара қашықтығын дәл анықтауға болады. ....

Акустика (грек тіліде άχούω, akustikos — естілетін, тыңдалатын) — физиканың ең төменгі жиіліктен (шартты түрде 0 Гц) ең жоғарғы жиілікке (1011-1013 Гц) дейінгі аралығын қамтитын серпімді тербелістер мен толқындардарды және олардың затпен өзара әсерлесуі мен түрліше қолданылуын зерттейтін саласы. Акустика — өте ерте заманнан белгілі. Ол алғаш адам құлағы ести алатын дыбыс туралы ілім ретінде дамыды. Ертеде Пифагор (б.з.б. 6 ғ. естілетін дыбыс тонының биіктігі мен перненің не кернейдің (трубаның) арасындағы байланысты тапты. Аристотель (б.з.б. 4 ғ.) дыбыс шығаратын дененің ауаны қысатындығын, оны сирететіндігін, ал жаңғырық дыбыстың кедергіден кері қарай шағылу құбылысы екендігін түсіндіріп берді. Леонардо да Винчи (15-16 ғ.) дыбыстың шағылуын зерттеді, дыбыс толқындарының таралуы дыбыс көздеріне тәуелсіз болатындығын (тәуелсіздік принципі) тұжырымдады. 17 ғ-дың аяғы мен 18 ғ-дың басында Г. Галилей дыбыс шығаратын денеде тербеліс пайда болатындығын және дыбыстың биіктігі оның жиілігіне, ал қарқыны дыбыс амплитудасына тәуелді екендігін тапты. Ауадағы дыбыс жылдамдыдығын алғаш рет франсуз физигі М. Мерсенн анықтаған. 17 ғ.-дың аяғынан 20 ғ-дың басына дейін Акустика механиканың бір бөлімі ретінде дамыды. Механикалық тербелістердің жалпы теориясы, дыбыс толқындарының (сер-пімді) белгілі бір ортада таралу және пайда болу заңдылықтары, дыбыстың негізгі сипаттамаларын (дыбыс қысымы, импульсі, энергиясы, дыбыстың таралу жылдамдығы, т.б.) өлшеу әдістері Ньютон механикасына, Гуктің серпімділік теориясының негізгі заңына, Гюйгенстің толқындық қозғағалыс приципіне негізделіп жасалды. Сөйтіп дыбыс толқындарының диапазоны кеңейіп, Акустика инфрадыбыс (16 Гц-ке дейін) пен ультрадыбыс (20 кГц-тен жоғары) аймақтарын қамтыды. Ағылшын ғалымы Т. Юнг пен франсуз ғалымы О. Френель толқын интерференциясы мен диф-ракциясы теориясын, аустриялық ғалым X. Доплер дыбыс көзінің бақылаушымен салыстырғандағы қозғалуы кезіндегі толқын жиілігінің өзгеру заңын тұжырымдады. Күрделі тербеліс процесін қарапайым құраушыларға жіктеу әдісінің (Фурье әдісі) жасалуы дыбыс анализін және гармониялық құраушылардан күрделі дыбыс синтезін алудың негізі болды....

ХІV-XV ғасырларда Қазақстан территориясын мекендеген халықтарға байланысты «Қазақ» атауымен қатар кейбір деректерде «өзбек», «өзбек-қазақ», «моғол», «ноғай» сөздері қолданыста болды. Бұл терминдер сол кезде Қазақстан территориясында өмір сүрген Ақ Орда, Моғолстан, Әбілхайыр хандығы, Ноғай Ордасы мемлекет-терінің халықтарына, олардың этносаяси қоғамдастығына байланыс-ты айтылып жүрді. Көшпелі қоғам жағдайында мемлекеттердің шекаралары сол рудың, тайпаның этникалық топтардың шекаралары-мен сәйкес келе бермеді. Этникалық топтардың бірігуіне бірлесіп шаруашылық жүргізуіне, мәдениетінің дамуына бірде құрылып, бірде жойылып жатқан мемлекеттердің шекараларының өзгеруі әсіресе, қазақ халқының қалыптасуының соңғы кезеңінде әсерін тигізбей қоймады. Қазақстан территориясындағы этносаяси бірлестіктер бүкіл қазақ халқының қалыптасуына тұтастай әсер ете алмады. Тек оның бір бөлігіне әсері болған. ....

Ходжа Ахмед Ясави известен не только как выдающийся религиозный деятель Востока, но и как талантливый поэт, философ, отличавшийся особенной мудростью и безграничной гуманностью. Его проницательный ум охватывал все жизненные процессы эпохи, в которой он жил. Переживая и беспокоясь, он думал и заботился о будущем народа, о духовном состоянии правителей и моральном облике общественных деятелей, решавших судьбы людей. Сочинения Яссави были весьма популярны, их передавали из уст в уста, они как бы исполняли функции своеобразного морального кодекса, на который равнялись люди. Опираясь на религиозные трактаты и устои, он призывал соотечественников к самосовершенствованию человеколюбию, милосердию, веротерпимости, толерантности. В современном мире, когда у многих потеряны нравственные ориентиры, изучение наследия является Х.А. Яссави является очень важным.
Мистико-теологическое учение Кожа Ахмета Яссави, ( в русской транскрипции нам встречались разные варианты написания этого имени: Иассауи, Есави, Яссави), как одно из звеньев мусульманской философии - важный компонент мировой культуры, оказало значительное влияние на дальнейшее форматирование теоретической системы суфизма, обогатив ее новым видением проблем человека и мира, сущности человека, его связи с Богом и Космосом. И это особенное заключается в том, что акцент делается на сердечные отношения между человеком и миром, которые не повторяет антропологическое направление, а представляет ее как проявление божественного в душе человек. Все это нашло отражение в его поэзии.
Наследие Яссави и его тарикат изучены зарубежными учеными Л.Массигноном, А.Арберри, М.Смиттом, Х.Кислингом, Ф.Майером, А.Шиммелом, Р.Хартманом, Ф.Купрулу, Ж.Тримингэмом, К.Эраслоном, Идрис Шахом, Девин Ди Уис; в Казахстане А.Жаксылыковым, Н.Сагандыковой, А.Кодаром, Султангалиевой А.К, Абуовым А.П. и др.; в России А.Крымским, И.Петрушевским, Е.Бертельсом; в Узбекистане опубликованы работы Фитрата, А.Сагдия, Э.Рустамова, Б.Касымова, И.Хаккулова, Н.Хасанова и др.
Однако переводам хикметов А.Яссави до сих по не посвящено ни одного академического исследования. В последнее время интерес к произведениям А.Яссави заметно возрос. Сто сорок девять хикметов А.Яссави в 2000 году были переведены с чагатайского на казахский и русский языки. Ранее никогда и нигде перевод такого количества хикметов Ясави на русский язык не осуществлялся. И эти переводы, конечно, должны быть изучены.
Особую трудность для переводчика всегда представляла философская лирика. Переводчику хикметов А.Яссави необходимо сохранить широкий диапазон философских мыслей и рассуждений, утонченную, изысканную дидактичность психологических умозаключений поэта, особенности его стиля. Поэтому очень трудно найти при переводе подобной поэзии соответствующий эквивалент. Эквиритмичность и эквилинеарность – также важные составляющие равноценного преобразования лирического произведения....

Бұлт түнеріп аспаннан
Талай көзден жас тамды
Тұтқиылдан жау тиіп
Қырғын соғыс басталды.
«Жеңіс» деген сөзді естігенде, бірден есімізге Ұлы Отан соғысы түседі. Себебі, сол бір сұрапыл соғыс әр адамды қажытты. Бірі қызынан, бірі анасынан, бірі әкесінен, енді бірі тірегінен айырылды. Зар илеген ана мен баланың дауысы әрбір адамның жүрегіне қаяу салды. Миллиондаған адамдар мерт болып, мүгедек болып қалды. Бірақ бәрібір Берлиндегі рейхстаг үстінде жеңіс туы желбірей көтерілді. Осы жеңісте Қазақстаннан шыққан қаһарманмен жауынгерлердің қанымен, жанымен мына жарық өмір үшін аянбай ұмтылған зор үлестері бар еді. Соғыс салған зардап әлі күнге дейін толық жойылған жоқ. Олардың Отан үшін қан кешкен әрбір қадамы, жеңісті жақындата түскен әрбір күні ұмытылмайды. Біз соғыстан кейін туған ұрпақ кешегі Ұлы Отан соғысы жылдарындағы аға ұрпақтың – қазақтар мен қазақстандықтардың жанкешті ерлігі туралы тек оқулықтардан, көркем әдебиеттен және кинотуындылардан ғана білеміз. Бұл соғыста Кеңес Одағын мекендеген барлық халық бір жағадан қол, бір жағадан бас шығарып Отанын қорғады. «Ел үмітін ер ақтар, ер атағын ел сақтар» - дей келе Ұлы Отан соғысының 71 жылдығына орай ата-бабаларымыздың рухына тағзым ретінде олардың ерен ерліктерін, жер, Отан, біздердің жарқын болашағымыз үшін жасаған ерліктерін мәңгілікке есте сақтап, жадымызда ұстаймыз. Қанша жылдар өтсе де, бұл соғыста ерлікпен қаза тапқан әрбір батырларымыздың тарих төрінен орын алатыны және ұрпақтары мәңгі жеңіс алауын сөндірмей, Отан үшін от кешкендерді әрқашанда жүрек түпкірімізде ұстаймыз. ......

Орбұлақ шайқасы зерттеп жүрген тарих танымгері, өлкетанушы, шежіреші Асан Оразханұлы Тұрабаевты әңгімеге тартқан едік.

– Байырғы дұшпан Хото Батор Хонтажы бастаған ойрат-қалмақ елу мың қолмен қазақ елін жаулап алуға аттанғаны жөнінде Салқам Жәңгір өз шолушыларынан мәлімет алады. Орбұлақтағы ойрат пен қазақтың тектілері Қарахан патшаның тұсында «Арамызды шаhар байласын, шаhар байламаса, заhар шайнасын»деп анттасқан көрінеді. Маруан-Аhра би «Орбұлақ тектілердің ат-тізгінін тартып тоқтаған тәтті жері еді. Ойраттар анттан аттады. Орбұлақтың бойында улы жебемен қарсы алыңдар. Бұл жерге қылыш көтеріп.....

"Несі бар, мама! Кәрілікке қолды бір сілтеп, келіп қайтпаймысың. Москваны аралап, бәрін де көрер едің. Жол қаражатыңа ақша жіберемін. Ең дұрысы, ұшақпен кел жолың арзанға түседі. Қай мезгілде қарсы алатынымды біліп отырайын, бірден жеделхат жібер. Ең бастысы, жүрексінбесең болды".

Маланья шешей хатты оқып шықты да, кеберсіген ернін шүршитіп, ойланып қалды.

— Павел шақырып жатыр, деді ол Шуркаға, көзілдірігінің үстінен қарап (Шурка Маланья кемпірдің жиені. Қызының тұрмыста жолы болмай үшінші рет күйеуге шыққан). Содан Шурканы өз қолыма ала тұрайын деп қызына тілек білдірген-ді. Маланья жиенін жақсы көреді, бірақ сонда да қылтың-сылтыңсыз, қатаң ұстайтын.

Шурка үстел басында сабақ оқып отырған. Әжесі әлгідей дегенде ол иығын қиқаң еткізді де, шақырады екен бар, дегендей сыңай танытты.

— Сенің әлгі демалысың қашан еді?деп сұрады әжесі Шуркадан.

Шурканың құлағы елең ете қалды.

— Қайсысы, қысқы демалыс па?

— Қайсысы болушы еді, әлде жазғысы ма?

— Бірінші қаңтардан басталады. Оның несін сұрадыңыз?

Әжесі ернін тағы да шүршитіп, ойланып қалды. .....

Кармен екі күнге де бармайды.

Мэйсон кесек мұзды түкіріп тастады да, байғұс мақұлыққа мұңдана қарады, одан иттің табанын аузына тосып, оның бақайларының арасына шодырайып қатып қалған мұзды қайтадан тістелеп тазалай бастады.

— Аттары әсем қаншама итті кездестірдім, солардың бірде-бірі түкке жараған емес, - деді ол шаруасын бітірген соң итті серпіп тастап. - Олар біртіндеп әлсірей береді де, ақыры өліп тынады. Сен әшейін Касьяр. Сиваш немесе Хаски деп аталатын иттердің бірдеңеге ұрынғанын көрдің бе? Ешқашан да! Шукумге қарашы: бұл...

Кенет әбден жүдеген ит жоғарыға қарай атылып, Мэйсонды кеңірдектен ала түсуге шақ қалды.

— Өй, мынауың не сұмдық!

Бишіктің сабымен бастан тиген қатты соққы итті қар бетіне мұрттай ұшырды. Ол жанталаса безектеп қалды да, езуінен сап-сары сілекей тамшылап кетті.

— Айттым ғой, Шукумге қарашы: Шукум мүлт кетпейді. Бәс тігейін, бір апта өтпей-ақ бұл Карменді жарып тастайды.

— Ал мен, - деді Мэйлмют Кид отқа қыздырып отырған нанының бетін аударып, - межелі жерге жеткенше Шукумді өзіміздің жеп қоятынымыз үшін бәс тігемін. Бұған сен дейсің, Руфь?

Үндіс әйел қоюын тұндыру үшін кофеге бір кесек мұз тастады да, Мэйлмют Кидке қадаған көз жанарын күйеуіне бұрды, одан иттерге қарады, бірақ үн қатқан жоқ. Соншама көз жетіп тұрған ақиқат құптауды қажет етпейтін еді. Басқа шешім де жоқ-тын. Алда із түспеген екі жүз миль жол жатыр, азық небәрі алты-ақ күнге жетеді, ал иттерге мүлде ештеңе қалмаған. .....

Ыбырай Алтынсарин 1841 жылғы 20 қазанда қазіргі Қостанай облысының Затобол ауданында туған. әкесі Алтынсары ерете өсіп, атасы Балқожаның тәрбиесінде болған. өз заманының беделді адамдарының бірі болған, заман ағымын аңғарғыш, оқу-өнердің маңызын жақсы түсінген Балқожа би 5 жасар Ыбырайды Орынборда ашылмақ болашақ орыс-¬қазақ мектебіне жаздырып қойыпты. 1850 жылы сол мектеп ашылғанда түскен 30 қазақ баласының бірі – Ыбырай болған.
Қазақ балаларын орысша оқыту арқылы олардан қазақ даласын билейтін патша чиновниктеріне көмекші әкімдер даярлау мақсатымен ашылған мектепке Балқожа би де немересін осы үмітпен берген. Бірақ Ыбырай мектепті жан жақты білім алуға пайдаланған. Сондықтан ол сабақты ынтамен оқиды. Сөйтіп, мектепті 1857 жылы «өте жақсы» деген бағамен бітіреді.
Содан кейін екі жылдай Ыбырай өз елінде тілмаштық қызмет атқарады. Қазақ қоғамының қайшылықты тұрмысын тереңірек түсініп, оның болашағы жайлы ойлануда бұл аз уақыттың өзі Ыбырай өмірінде едәуір із қалдырады.
1859 жылы Ыбырай Алтынсарин Орынбордағы Шекаралық комиссияға тілмаш болып ауысады. Бұл кезде ол Шекаралық комиссияның төрағасы, Шығысты зерттеуші белгілі ғалым, профессор В.В. Григорьевпен жақын танысады. Атасы Балқожаны жақсы білетін және сыйлайтын Григорьев Ыбырайға аса ілтипатпен қарап, өзінің бай кітапханасын пайдалануына оған мүмкіндік берген. Осы кітапханада Ыбырай Григорьевтің көмегімен орыс жазушыларының еңбектерін, ұлы адамдардың өмірі мен өлеңдерін көп оқыған. өз заманының озат ой-пікірімен танысып, әдебиет, саясат ағарту саласындағы журналдарды да қараған.
Осылайша өз бетімен оқуды нәтижесінде білім қорын едәуір молайтқан Ыбырай өзінің болашағын тілмаш болудан емес, халыққа пайдалы қызмет істеуден іздейді. Оның бойында ағартушылыққа деген ынта туады. Сөйтіп, сол заманның прогресшіл ағартушылық ой пікірі негізінде оның көзқарасы қалыптаса бастайды. 1860 жылы Орал сыртындағы қазақтар үшін төрт бастауыш мектеп (Троицк, Торғай, Ырғыз және Қазалы қалаларында) ашуға ұйғарылған кезде, Ыбырай өзі сұранып Торғай мектебіне мұғалім болуға рұқсат алады.
Сөйтіп, мектеп ашу мақсатымен 1860 жылы Ыбырай Торғайға айысады. Бірақ жергілікті орындардың жәрдемі жеткіліксіз болып, мектеп ашу ісі біраз созылып кетеді. Соған қарамастан Ыбырай ел ішінде мектептің пайдасын түсіндіріп, жұрттың оқуға ынтасын арттыру үшін біраз баланы өз үйінде оқытады.
Ыбырай дың арман еткен мектебі Торғайда 1864 жылы ғана ашылады. «Осы жылы қаңтардың 8 күні көптін күткен ісім орнына келіп, мектеп ашылды. Оған 14 қазақ баласы қабылданды. Бәрі де жақсы, есті балалар. Мен балаларды оқытуға қойға шапқан аш қасқырдай өте қызу кірістім», - деп жазды ол белгілі Шығыс зерттеуші, профессор Н.И. Ильшинскийге жолдаған хатында.
Ыбырай мектептегі сабақ пен бүкіл тәрбие жұмысын сол кездегі орыс мектептері үлгісінде құрады. Сабақты қазақ беруге тырысады. Тәрбие жұмысын Ыбырай оқу арқылы әкем даярлау мақсатына емес, адамгершілігі мол, жаңа ұрпақ тәрбиелеп шығаруға бейімдейді.....