Үкі бәрін, тіпті одан да көп білетін. Оны ешнәрсемен таң қалдыруға болмайтын. Кез-келген жаңалықты ол құлықсыз тыңдап, үнемі былай дейтін:
— Мұның бәрін мен осыдан жиырма жыл бұрын білгем.
— Сен білесің бе?.. деп біреулер сұрайтын.
— Баяғыдан білемін, басқа жаңа бір нәрсе айтпайсың ба, — деп жауап қатушы еді.
Тіпті керемет оқымыстылардың өзі, Үкі оларға сұрақ қойғанда өздерін ақымақ сезінетін.
— Сен білесің бе, -деп сұрайтын олардан үкі.......

КІРІСПЕ

Тақырыптың өзектілігі. Қазақ халқының мәдениеті ғасырлар бойы өзіне ата- бабасының дәстүрін, өмір сүру салтына тән ерекшеліктерін бойына сіңіріп қалыптасты. Халқымыздың көшпелі өмір салты, оның қолөнерінің қалыптасуына әсерін тигізбей қоймады. Күнделікті қажеттіліктерін өтеу үшін халық шеберлері тері өңдеп, жүннен жіп иіріп, тоқыма тоқып, іс тігіп, ағаш өңдеп түрлі бұйымдар жасады. Қазақ зергерлері темірді қамырдай илеп, ағаштан түйін түйе білді. Олар батырларға қару-жарақ, сауыт-сайман соқты, ат әбзелдерін жасады. Ағашты сүйекпен әшекейледі, күнделікті тұрмыста үйді, үй іші жиһаздарын жасады. Әсіресе, жүн мен түбітті жібектей, тері терсекті торқадай құлпыртып бұйым жасауға машықтанған ісмерлердің даңқы алысқа тарады.
Халық қолөнері- бағзы замандарда бері ұлы даланы мекен етіп келген тайпалардың заттық және рухани көне мәдениетінің дәстүрлі жалғасы. Оның дамуы қазақ қоғамындағы көшпелі өмір салты, әлеуметтік- эканомикалық жағдай, халықтық сана-сезім және тарихи үрдістермен тығыз байланыста өрбиді. Халықтың этномәдени болмыс бітімін айғақтайтын факторлардың біріне саналатын қолөнер туындыларында халықтың байырғы дүниетанымы мен символикалық, эстетикалық талғамы мен ою- өрнек түрлері бедер бейнелер арқылы орын тапқан. Кәсіпшіліктегі қолөнер бұйымдарының жасалуы қоғамдағы еңбек бөлінісі мен оны атқару тәсіліне байланысты шартты түрде мынадай түрлерге бөлуге болады:
Ұсталық және зергерлік, Ағаш өңдеу, Тері, сүйек өңдеу, Тас қашау, Жүн және киіз өңдеу, Тігіншілік, Кестелеу, Кілем тоқу және термелеу, Ши орау және тағыда басқалар жатады.
Бұл заттарда жасалған бұйымдар қазақ халқының күнделікті тұрмысына қолданылатын бұйымдары көші-қонға бейімделіп жасалған жеңіл, сынбайтын, ұзақ тұтынуға төзімді болып келеді.
Қазақ халқының өмірінде ежелден бері ағаштан жасалған бұйымдардың орны ерекше. Ағаштан жасалған бұйымдар төзімді, жеңіл, әрі күнделікті тұрмыс- тіршілікте қолдануға анағұрлымыңғайлы болып келеді. Өкінішке орай, бұл күндері ағаштан жасалған көне дәстүрлі бұйымдар өте сирек кездеседі. Халқымыздың ұмыт болып бара жатқан мәдениетін, салт- дәстүрін қайта жаңғыртуда музейлердің алтын орны ерекше.
Сондай музейлердің бірі Қазақстан Республикасы Орталық Мемлекеттік Музейі өнер туындыларын болашақ ұрпақ үшін сақтап, қорғап, насихаттайтын бірден- бір орталық. Музейдің бай қоры көптеген жылдар бойында қалыптасып , қазір де ел арасынан жиналған көне жәдігерлерді толықтырумен келеді. Музей қорында ағаштан жасалған өте бай жәдігерлер сақталған.
Музейтанудың зерттеу нысанасы музей, музей ісі, музей заты десек те, осылардың негізгі атауын, ұғымын беріп тұрған музейдің өзі айналып келгенде музей затынсыз құрылмақ емес. Ендеше тақырыпқа өзек болып отырған ағаш бұйымдары музей жәдігерлері ретінде қазақ мәдениетінің аса ....

Бір шаруаның бойы шынашақтай ғана баласы болса керек. Жыл артынан жыл өткенмен, баланың бойы өспей, сол құртақандай қалпында қала береді.

Бір күні әкесі жер жыртуға бармақшы болғанда, бала:

— Әке, мені өзіңмен бірге ала кетші!— дейді.

— Қой, балам,— дейді әкесі,— одан да үйде қал, сен құртақандайсың ғой, жазатайым жоғалып кетіп жүрерсің.

— Жоқ, жоғалмаймын, ала кетші,— дейді бала.

Амал нешік? Баласын жан қалтасына сап алып, егістікке......

Бұрынғы заманда бір хан болыпты. Ол заманда хан серіктерімен жүреді екен. Хан серіктерімен бір үлкен тауға келіпті. Оның бауырында бір үлкен өзен бар екен. Хан өзенді жағалап сейіл құрыпты. «Бұған сен бас бол!» деп біреуді хан қойыпты. Ол өңірде бір үлкен көпес бай бар екен. Көпестің жалғыз қызы бар екен. Қызы оқымысты, дүниенің тілін біледі екен.

«Мен өлгенде, әйеліме зорлық қылмасын» деп көпес ханмен тамыр болыпты. Сол шағында бай дүниеден......

Қазіргі таңда қоғам мен табиғат арасындағы қарым - қатынас көптеген экологиялық қиындықтарды тудырып отыр. Мыңдаған жылдар бойына адам баласы табиғаттағы биологиялық тепе - теңдікті сақтау керектігіне мән бермей, өзінің техникалық мүмкіншіліктерін күшейтіп келеді.
Әсіресе қоршаған ортаға деген күш 20 ғасырдың екінші жартысында асып түсті. Халық санының күрт өсуінен, ірі өндіріс орындарының қарқынды дамуынан биосфераның табиғи айналымы бұзылды. Нәтижесінде, адам баласының денсаулығына қауіп төнді. Мұндай қауіп тек біздің елімізге ғана емес, барлық жер бетіне төніп тұр.
Қоршаған ортаның ластануының бірнеше түрлері белгіленген, соның ішінде физикалық ластану, яғни жылумен, шумен, электромагнитті, радиоактивті ластану қазіргі таңда кең өріс алған және ғаламдық сипатқа ие болған ластану болып табылады......

Баяғы өткен заманда бір хан өмір сүріпті. Ол жер бетіндегі адамдарды менсінбей, олардың қалау-тілеуіне онша көңіл бөлмепті. Содан кейін оған шайтан үйір болыпты. Сөйтіп, жақындаса жүріп, хан мен шайтан достасып кетіпті.
Бірде әңгімелесіп отырып, шайтан өзінің құдіретін көрсеткісі келеді де ханға:
– Достым, не қаласаң, соны сұра, айтқаныңды орындауға әзірмін, – депті мақтанып.
Мұны естігенде, шайтанның қолынан келмейтін ештеңе жоқ екенін білетін хан ойланып қалады. Өйткені кең дала, аспан асты түгел шайтанға қарайды екен. Хан соны өзі иеленсе, байлығым да, абыройым да арта түседі деп түйеді......

Жасуша эволюциясы. Жасуша – өмірдің элементарлық бірлігі. Жасушалық теория және оның тіршіліктану ғылымдарын дамытудағы рөлі. Клеткалық теорияның қазіргі жағдайы. Қарапайым биологиялық молекулалар. Полинуклеотидтер. Өзін - өзі реттеуші молекулалар. Полинуклеотидтерден пептидтерге ақпарат беру. Вирустар. Алғашқы жасуша. Микоплазмалар – тірі жасушалардағы қарапайымдысы. Метаболикалық процесстердің дамуы. Фотосинтез. Аэробты тотығу. Эукариоттық жасушалардың органеллалары. Митохондриялар. Хлоропласттар. Эндоплазматикалық ретикулум. Гольджи аппараты. Лизосомдар. Пероксисомдар. Цитоқаңқа. Қараппайым микроорганизмдер. Генетикалық материал жасушадан көп жасушалы ағзаға өтуі. Жоғары организмдердің жасушалары. Ішкі ортаны қорғау. Жасушааралық коммуникациялар. Қайта жасау аппараты. Омыртқалылар жасушалары....

Бір шал мен кемпірдің жалғыз сиыры болыпты. Сол сиырдың сүті олардың қорегі екен. Сондықтан сиырдың бұзауы сүтке жарымай, өліп кала беріпті.
Жылдар өтеді, шал-кемпір қартая түседі Ал бұзаулардың бұрынғыша өлуі тоқталмайды.
– Қой, болмас, – дейді, бір күні шал кемпіріне, – бір жылға бір нәрсе етіп шыдармыз. Сиырды саумай-ақ койшы, бұзауы өссін.......

Бір кептер үлкен қайыңның салалы бұтағындағы қалың көк жапырақтардың арасында бейқам отыр екен, ентіге жалпылдап, жоғарғы жағындағы бұтаққа монтық қара қарға келіп қоныпты. Содан кейін мойнын бір жоғары, бір төмен созғылап, өңешін қырнай қарқылдай бастайды. Қарғаның барқылдақ даусынан кептердің құлағы бітіп, басы зеңіп, мазасы кетеді. Сонда да өзі білер деп, үндемей шыдап бағады. Бірақ қара қарға қарқылдауын тоқтатпайды.......

Бұрынғы заманда қыдыр, бақ, ақыл үшеуі кездесіп қалып, ерегісе кетеді. Үшеуі ерегесіп отырып әрқайсысы өз күшін көрсетпекші болады.

Қыдыр, бақ пен ақылды ертіп алып, бір жер айдап жатқан жынды адамға барып дариды. Сонда жындының айдаған жерінен төңкерілген кесектердің бәрі алтын болып кетіпті. Жынды біраздан кейін шөлдепті. Анадай жерде бір топ керуен түсіп жатыр екен, солардан су ішіп келуге барады. Барарда: «Керуеннің иті қауып алар», – деп, қолына бір кесек алтын ала барыпты. Керуеншілерге барып, су сұрапты. Керуеншілер су беріпті. Суды ішіп алып, анадай жерде өзіне қарап үріп жатқан итке қолындағы бір кесегін атып жіберіпті.......