Тақырыптың өзектілігі: Қазақстан мен Орталық Азия жастарының жалынды жетекшісі, Шығыс жастарының ұйымдастырушысы болған белгілі қоғам қайраткері Ғани Мұратбаев есімі елге ғана емес, әлемге белгілі. Ол өз басына дарыған жігер - күш пен ақыл - парасатын шығыс халқының кемел келешегіне бағыттады. Егер сарғайған тарих парақтарына көз салсақ, он бес жасар баланың аласапыран кезеңде мәртебелі де лауазымды ұйымның мүшелігіне қабылдануы тектен - тек болмаса керек. Тұла бойы қайсарлық пен қайратқа, намыс пен жігерге, ойы ақыл мен парасатқа толы Ғани шығыс жастарының кемел келешегі үшін өмірін сарп етті......

Пән: Қазақ тілі
Бөлім: Өнер
Сабақ тақырыбы: № 10-сабақ Тәуелдік жалғауының көпше және жекеше түрлері
Осы сабақта қол жеткізілетін оқу мақсаттары: 3.4.2.2 тәуелдік жалғауларының қолданысын білу
3.1.2.1 мәтіннің тақырыбы мен берілген суреттер, фото, диаграмма бойынша мәтіннің мазмұнын болжау;
3.3.6.1 кең жолды дәптерде бас әріп пен кіші әріптің биіктігі мен мөлшерін сақтап көлбеу, үзбей және біркелкі жазу, жазу қарқынын жеделдету
Сабақ мақсаттары:
Барлық оқушылар:
- үлгі негізінде зат есімдерді жекеше, көпше түрде тәуелдейді;
- жетекші сұрақтар көмегімен сурет бойынша мәтін мазмұнын болжайды;
- үлкен жазу жол дәптерінде бас әріп пен кіші әріп биіктігін және көлемін бағдарлап үйренеді;
Оқушылардың көбі:
- тәуелдік жалғаулары кестесі негізінде зат есімдерді жекеше, көпше түрде тәуелдейді;
- тақырып пен сурет бойынша мәтін мазмұнын болжайды;
- кең жолды дәптерде бас әріп пен кіші әріптің биіктігі мен мөлшерін сақтап көлбеу, үзбей және біркелкі үлгі негізінде жазады;
Оқушылардың кейбірі:
- зат есімдерді жекеше, көпше түрде тәуелдейді;
- сурет бойынша жасаған болжамын негіздей
алады;
- кең жолды дәптерде бас әріп пен кіші әріптің биіктігі мен мөлшерін сақтап көлбеу, үзбей және біркелкі орта темппен жазады;....

Дэвид Расмунсен қарапайым кісілер тәрізді ұрт мінез, бір еліксе еліріп, әңгірлеп кететұғын жан еді. Сол мінезінен болу керек Солтүстіктің дабырасын құлағы шалғанда, ендігі құмырын бір пайдалы кәсіпке бағыштап, жұмыртқа сатып, сауда жасамаққа тәуекел етті. Аздап есепке жүгініп қарап еді, шаш етегінен олжаға батты. Япыр-ау, Доусонда жұмыртқаның дожнасы құрығанда бес доллар дейікші, сонда Алтын Астанада бір мың дожнадан бес мың дожна пайда келтірмейтін не бар?

Айтпақшы, шығынын да есептеу керек-ау. Расмунсен беталды лағып кетпейтін сақ, құнтты адам болғандықтан мұны да мұқият ойластырды. Жұмыртқаның дожнасына он бес центтен төлегенде де мың дожнасы жүз елу долларға түседі екен, ал мұнан келетін орасан көп олжаға қарағанда бұл шығын боп па? Жол шығыны мен көлік ақысына ең көп дегенде сегіз жүз елу доллар-ақ кетсінші, әрине бұл шама, артығымен айта салған болжал ғой, сонда да ең соңғы жұмыртқаны сатып, алтынды аптай дорбасына саларда, уысына төрт мың доллар таза пайда оралады екен.

— Түсінесің бе, Альма, − деді ол толып жатқан қарта, үкімет орындарының есебі, Аляска жолының анықтамалары ыбырсып үйіліп жатқан бөлмесінде есеп-қисабын әңгімелей отырып, − түсінесің бе, жол шығыны Дайядан әрі шыққасын көбееді, оған дейін бірінші класспен жүргенімде де мықтағанда елу доллар елу доллар жұмсармын, а-ал, Дайядан Линдерман көліне дейін жүкші-индейлер жүктің қадағына он екі цент кіре алады деседі, былайша айтқанда жүз қадақ үшін – он екі доллар, мың қадаққа – жүз жиырма доллар ғой. Менің бар жүрегім мың жарым қадақ болсын-ақ, сонда оған жүз сексен доллар алады; оны-мұнысын қосқанда, қойшы екі жүз болсын. Клондайктан келген біреу Линдерман көлінде үш жүз долларға қайық оп-оңай табылады деп ант-су ішіп отыр. Екі жолаушы ала кетуге болады дейді, олар кісі басы маған жүз елу доллардан төлейді, − сонымен қайық өзіме тегіндей түсетін болды ғой, әрі ол екеуі жолда қолқабыс етпей ме. Қош... міне осы. Доусонда жұмыртқаны жағаға түсірем. Кәне, қанша болды?

— Сан Францискодан Дайяға дейін елу доллар, Дайядан Лидерманға дейін екі жүз, қайықтың құнын аналар өтесе, барлығы екі жүз елу доллар болады, − дейді әйелі зып-зып етіп.

— Иә, киім-кешекке, жол жарағыма тағы да жүз қос, − деді қуанып ері, − сонда жанымда бес жүз доллар ақшам қалады ойда жоқ шығынға. Бірақ ойланбаған не қалды?

Альма «бәсе» дегендей қасын керіп, иығын қақты. Егер солтүстіктің бір жазығы кең адаммен мың дожна жұмыртқаны жайындай жұтатыны рас болса, сол адамды бүкіл мал-мүлкімен ала кетпесіне кім кепіл. Әйел ойына келген осы бір күдігін еріне айтқан жоқ. Дэвид Расмунсеннің сылайы өзіне мәлім ғой, үндемей-ақ қойғанын артық көрді. .....

Жан жарасы жанартау боп атылған...



(Шәкірттер үшін жазылған. 1996 жылы Желтоқсанның 10 жылдығына байланысты жазылған).

Тоңдырды мені,
Тоңдырды сені
Желтоқсан желі ызғарлы...

Осы бір ән жолдарын сан мәрте естіген сайын, жып-жылы көңіл шуағын бір ызғар қаритыны несі?! Әлде бұл ақын дарындылығы мен сазгер таланттылығының астасқан құдіреттілігінде ғана жатыр ма?! Тек онда ғана емес секілді. Әйтеуір, қайткенде де өзге түгілі өзіңе де беймәлім бір сезімнің кеуде сарайыңа келіп орнығып алары сөзсіз.
.....

1

Ақ сағымы бұлдыраған шетсіз-шексіз сайын дала, бүгінде ерекше құлпырып тұр. Жасыл желекке оранып, самал желі зырлай соғып жаныңа жайлылық бередей құшағын айқара ашуда. Құдды жап-жасыл кілем төсеп қойғандай болып, көк майса шөптері, әр жерге абайсызда төгіліп кеткен бояу сынды қызылды-жасылды гүлдері, сол гүлдерден балшырын іздеп шарқ ұрып жүрген баларалары, таудан бастау алып сылдырай аққан мөлдір бұлағы маң далаға айрықша сән беріп, көңілмен ұғар жарасымдылық тапқандай. Сол даланың маңғаз салтанатындай болып ақ шағалаға ұқсап кіршіксіз әрі тұла бойы ою-өрнекке тұнған еңселі киіз үй тұр. Ежелгі хан ордасы осы мекен деп қалғандайсың. Киіз үй ішінде төр жақта реттеліп қойылған жүкаяқ үстінде қат-қат көрпелер, сәл беріректе төр көрпе, текемет, алаша сияқты көздің жауын алар әсем дүниелер қаббаттаса жайылыпты. Мұнан бөлек үй іші түлкі, қасқыр, қоян сынды ірілі-ұсақты аң терілеріне малынып тұр. Бұның өзі киіз үйге өзгеше сән беріп тұрғандай. Оң босаға жақта бірден көзге ұрып, менмұндалап тұратын басқалардан ерек бір нәрсе бар. Ол нәрсе алтындалған тұғыр үстінде қайратты қанаттарын қомдап,жан-жағына отты көзін жарқылдата тігіп отырған қыран бүркіт еді. Пышақтай өткір тегеурінімен тұғырды сығымдай ұстап, әрі-бері қозғалақтап қояды. Жіліншігіне тағылған қызыл жібек бау да қыранның ерен айбатын білдіргендей. Анда-санда жем тілегендей ‘‘шаңқ’’ етіп қояды. Бірақ неге екені белгісіз, даусы әлсіз, талмаусырай шығады, енді бірде аспан мұхитын еркін шарлағысы келгендей түндіктен алып күнге өткір данарын қадай қарайды. Сөйтді де тас мүсіндей қатады да қалады. Бәлкім, өз тағдырын, өткенін сан мәрте қайталай ойлайтын шығар. Кім білсін?

2

.....

Кіріспе
«Аударма» деген түсініктің ауқымы өте кең. Бір тілден екінші тілге өлең, әр түрлі мазмұндағы көркем проза, ғылыми- көпшілік кітаптар, дипломатиялық құжаттар, іс- қағаздары, саяси қайраткерлердің мақалалары мен сөздері, газет материалдары, әр тілде сөйлейтіндіктен аудармашыға жүгінуге мәжбүр болатын адамдардың сөздері т.б. аударылады. Аударманың мақсаты- түпнұсқа тілін білмейтін оқушыны немесе тыңдаушыны берілген текспен немесе ауызша айтылған сөздің мазмұнымен неұрлым жақынырақ таныстыру: бір тілде жазылған мәтінді екінші тіл арқылы жеткізу. Сонымен қатар осы іс- әрекет арқылы алынған нәтиже, мәтін, туынды «аударма» деп аталады.
Аударма тарихында түпнұсқаның бұрмалануы, ондағы ойдың көмескіленуі сияқты жағдайлар өте көп болған.
Бұл әсіресе, көркем әдебиет пен қоғамдық- саяси еңбектерге қатысты.
Көркем әдебиет стилінің әдебиеттің тілдік ерекшеліктері аударма әдебиетке де тән. Белгілі бір халықтың тілінде көркем өнері: туындының эстетикалық функция, прагматикалық сипаты- баршасы тілді иеленуші халықтың рухани- мәдени ұлттық танымның мүддесінен шығуды көздейді. Көркем аударманың тілі де сол мақсатқа бағындырылады. Көркем аудармаға екі түрлі талап қойылады; біріншіден, аударылып отырған шығарманың негізгі идеясының екінші тілде дұрыс берілуі, ал екіншіден, шығарманың көркемдік қасиетінің толық сақталуы. Соңғы талап сол аударылып отырған жазушының тек оның өзіне ғана тән тілектерін, белгілі дәрежеге сөз бояулары арқылы әдемі суреттелулері арқылы, характерлердің саналуан болып қабысулары арқылы бүркемелеп қойған жасырын сырларын аудармашының түсінуіне байланысты. Әрине аударма екінші тілде қайта жасалған көркем шығарма болғандықтан аудармашылар түпнұсқаны жай ғана түсініп қоймай, оны екінші тілге көркем етіп жеткізу үшін шығармашылық елегінен өткізеді. Бұл елек аудармашының күшіне, мәдениетне, аудармаға сіңірген еңбегіне қарай нәтиже береді.
Көркем шығарманың әр алуан қырлары мен сырлары болады: табиғат көріністері суреттеледі, адамның ішкі сыры (монолог) шертіледі, көңіл күйі, сезім дүниесі баяндалады, философиялық толғаныстармен психологиялық тебіреністер ашылады, тағысын тағылар. Бұлар кейде суреттеу түрінде, кейде баяндау түрінде берілсе, кейде асқақ пафоспен, кейде ұтымды афоризммен беріліп отырады. Аудармада осылардың бәрін өз қырымен, өз сырымен, өз бояуымен жеткізу керек.
Жұмысымыздың тақырыбы «Ұлттық этнотұрмыстық белгілердің орыс тілінде берілуі»
Зерттеудің өзектілігі. Аударматану ғылымында түпнұсқа тілдері ерекшеліктердің сақталуына қатысты біршама зерттеулер жүргізілген. Аударылатын тілдің ұлттық бітімге негіздері қалай игерілгендігі турасында еңбектер аз.
Қазақ ғылымында дербес, арнайы, зерттеуді талап етіп отырған салалардың бірі – аударма әдебиеттің тілі. «Аударма теориясы ғылымның бір саласы болып әлі жетілмегендігін, әлі төл күйінде, әрі кеткенде қалыптасып есею күйінде ғана екендігін» бұдан жарты ғасырдай уақыт бұрын М. Әуезов атап өткен болатын [1;3] Ғұлама жазушының тәржіма ғылыми – аударматану турасындағы тұжырымы маңызын жоғалтқан жоқ, өйткені қазақ филологиясында - әдебиеттанымдық жағынан да, тілтанымдық жағынан да – қазірге дейін аударма теориясының басты дәйектемелері, шешуші негіздері аударматану ғылымының объектісі мен ұстанымдары, әдіс-тәсілдері мен бірлік тұлғалары, аударманың нормасы, тәржіма ісіне қойылатын, талаптар сияқты маңызды жағдаяттардың оның- қанығы ғылыми тұрғыдан анықталған емес.....

Тәрбиеші: Құрметті қонақтар! Сіздерді еліміздің тәуелсіздік алғанына 23 жыл толу мерекесімен шағын орталық тобы балалары атынан құттықтаймыз!
Тәуелсіздік!
Ол ата - бабамыздың мыңжылдықтардан сыңсып жеткен Арманы, Үміті мен Сенімі. Ол Егемендік пен Дербестіктің ебі желі, Азаматтың алтын шуағы. Ол мойнына бұршақ салып жүріп Құдайдан тілеген менің ұлтымның ешкімге, ештеңеге айырбастамайтын бауыр етіндей ең қымбаты, ең асылы, аяулысы!
- Балалар, міне біздің «Мен қазақпын» деп еркін айтуға қол жеткізген тәуелсіздік алғанымызға 23 жыл толды.
Қазақстан Республикасы - біздің туып өскен жеріміз, біздің Отанымыз.
Қазақтар мал өсіріп, жер игеріп, өз Отанын жаудан қорғаған, жерін болашақ ұрпағына мұра етіп қалдырған.
Қазақ халқы еркіндікке жету үшін қаншама қиын - қыстау кезеңдерді бастан кешірді.
1986 жылғы оқиға халықтың есінде мәңгі сақталады.
16 желтоқсан. Бұл ерлік пен өрлік, қайғы мен қасірет мидай араласқан әрі жарқын, әрі қаралы, қасіретті күн еді. Бұл қасіретті күн Қайрат, Сәбира, Ербол, Ләззат сынды жүздеген, мыңдаған қыршындарымыздың қанатын қиып түскен сабырлық күні, өктемдік үні еді. .....

Пән: Қазақ тілі
Ұзақ мерзімді жоспар бөлімі: Сәулет өнері
Сабақ тақырыбы: Қызық оқиғалары бар көркем шығармаларды тыңдау және оқу. Еліміздегі ерекше көпірлер. Тура және ауыспалы мағыналы сөздер
Осы сабақта қол жеткізілетін оқу мақсаттары: (оқу бағдарламасына сілтеме) 3.2.4.1өз бетінше мәтіннің тақырыбын және мұғалімнің көмегімен негізгі ойды анықтау
3.2.2.1 тура және ауыспалы мағыналы сөздердің мағынасын түсіну, сөйлеу барысында қолдану
Сабақ мақсаттары: өз бетінше мәтіннің тақырыбын және мұғалімнің көмегімен негізгі ойды анықтау
тура және ауыспалы мағыналы сөздердің мағынасын түсіну, сөйлеу барысында қолдану....

Пән: Қазақстан тарихы
Ұзақ мерзімді жоспар бөлімі: 5.2А Ежелгі көшпелілер өмірі (8 сағат)
Сабақтың тақырыбы: Көшпелі мал шаруашылығы неліктен негізгі шаруашылық түріне айналды? (1-сабақ)
Сабақтың мақсаты: • көшпелі мал шаруашылығы мен егіншіліктің қалыптасуын түсіндіру
• көшпелілердің әлемдік өркениетке қосқан үлесін білу
Оқу мақсаты: • көшпелі мал шаруашылығы мен егіншіліктің қалыптасуын түсіндіру
• көшпелілердің әлемдік өркениетке қосқан үлесін білу

Біз қаладан да, аудан орталығынан да жырақтағы Жандосов атындағы колхозда тұратынбыз. Өзімізге осы шағын колхоздан артық елді мекен жоқ сияқты болатын. Аспан әлемінің қожасы — күн нұрын тек біздің ауылымызға ғана төгіп тұратындай көрінетін. Тіпті біздің ауылымыздағы жарқ етер күн басқа жерге де шығып тұрады дегенді мен өзім де, басқа балалар да таңданып тыңдайтынбыз.

Шілде шығып, күн аптабы басылып, қоңырқай салқын тарта бастаған кез. Август айының соңғы күндері зымырап өтіп кететін баяғыдан бергі әдеті. Әдейі сентябрьді — мектепке барар күнді тездеп жақындатып келеді.

Күннің бір шеті батып, бір шеті жанып тұрған шақта кеш алдында Асқар ағай жорға торы биесімен Ұзынағаштан үйіне келіп түсті. Біз бәріміз Әбдісәлем де, Хамитта та, Қалибай да кітапқа ақша төлеп қойғанбыз. Ауданнан келген мұғалімді көре салып, артынан жүгірдік. Мұғалімнің бөктерген қызыл қоржыны бар. Екі басы толған кітап. Оны ересектеу Қалибай мен Хамит көтеріп үйге кіргізді. Менің оған шамам келіңкіремейді. .....