Бұл соғыс уақыты. Сүмбе дейтін жерде жеті жылдық мектепте мұғаліммін. Ер мұғалімдер аз, үшеу-төртеу ғана. Kөпшілігі әйел мұғалімдер.

Ішімізде жасы қырықтан ары еңкейген Әбдібай дейтін мұғалім бар. География пәнінен сабақ береді. Басқамызға қарағанда ересек ақсақалымыз болғандықтан біз оны сыйлап, Әбеке деп атаймыз.

Әбекең шарын денелі, әлжуаз сары кісі. Бет бітімі ұсақ, қолдары әйелдің қолы тәрізді кішкентай. Біреумен амандассақ қолын ала жүгіретін әдеті бар. Сөлбірейген ұзын жеңнің ішнен саусақтарының үшін әрең тауып ұстағанда, ап-арық, жіңішке саусақтары шүршиіп уысыңызға жұғып болмай қалады.

Жазы-қысы бірдей Әбекең шала туған баладай дімкестеніп, жанын күйттеп, қалың киініп жүреді. Әсіресе, қыстыгүні үйіндегі бар киімін үстіне қабаттап жапсырып алады.

Әбекеннің өзге мұғалімдерден бір артықшылығы — оның сағатының барлығы. Әбекеңнең басқа бір де бір мұғалімде сағат жоқ.

Мектепте бір сағат бар, арзанқол қабырға сaғат. Мұғалімдер бөлмесінің төр қабырғасында ілулі тұрады. Мінезім адам түсініп болмайтын ит сағат. Кейде кәдімгідей сақылдап жүріп тұрады, ел кейде мелшиіп тоқтап қалады. Ондайда оған жүр тізбек болып, мұғалімдер істемеген айланы істейді. Шаңға толып кеткен ішкі механизмін тазартып, табылса, машина майымен майлайды, табылмаса, шамның ішіндегі жермайдан құяды. Оған да жүрмесе, тасына тас қосып байлап, ол да па дық етсе, сыртқы есікке салынатын үлкен қара құлыпты қоса таңып тіркеп, әйтеуір қалай да жүрмесіне қоймайды.

.....

Қатынын мақтар хас жаман,
Баласын мақтар нас жаман.
Алыстағы дұшпаннан
Андып жүрген дос жаман.

Құдыққа еңкейгенде басындағы топысы суға түсін кетеді. Шортанбай қарманып, ұстай алмай қалады. Сонда былай деген екен ойланбастан:

Басымда топым ба еді көп көргенің,
Мен бе еді осыншама жек көргенің.
Бар сенгенім сен болсаң, екі қолым,
Кәнеки, тап бергенде — ап бергенің?
* * *
Пенде жоқ тәубә қылған ісін біліп,
Төрт кісі өз жақыныңнан талап алар
Оң жаққа салғаннан соң шешіндіріп,
Қолынан қарындастың келгені сол,
Керге сап, көміп қайтар көсілдіріп. .....

Тойменен әрленгендей шамшырағы,
Жиналып туыс, көрші-қоңсылары.
Ағайын-жекжат - бәрі жиылды да,
Ұзатып салады енді Қаршығаны.

Дәстүрім жетті-дағы бүгінгіге,
Жастары бойға оны сіңірді де.
Қаршыға ұзап барады өз үйінен,
Ағайын, ортаңыздан бүгін, міне.

- Аға! - деді Еркін асабаға жүгіріп келіп. - Біз деген он жылдық кездесудің дастарқанына жиналып отырмыз ғой. Бұл он жылдықтың тойы ғой?!

- Не ғой, - деді асаба күлімсіреген сыңай танытып. - Он жылдықтың сценарийі бар еді, қалып қойыпты ғой. Орнына қыз ұзату тойының сценарийін алып кетіппін.

- Қаршыға деген кім?
.....

Не болды, жаным?! Тағы да түсіңнен шошыдың ба?! Тағы да сол түсіңе қыздарың кірді ме?! Кішкене демалшы, жаным!

- Ұйықтай алмаймын, Берден! Ұйықтай алмаймын! Осы бір он үш қызды уайымдап ұйықтай алмаймын енді! Жүрші, аулаға шығып келейік! Жүрегім бір түрлі болып тұр, Берден!

***

- Міне, көрдің бе, жаным? Көше деген тым-тырыс қой.

- Сонда да көшені бір жағалап қайтайықшы, Берден!

- Жаным-ау, осылай күн сайын ұйықтамай көше жағалаймыз да жүреміз бе?!

- Ренжімеші енді, Берден!

- Жаным-ау, ол қыздарды несіне уайымдай бересің?! Жанында мамалары бар емес пе?
.....

Оқу керек. Оқу керек емес деп ешкім айтпайды. Сондықтан даулы нәрселер турасында жұрт бір итфақға келіп жеткенше, даусыз нәрсе оқуды тәртіпті жолға түсіру жайындағы ойымызды жұрт алдына салалық.

Қазаққа керек оқу екі түрлі: бірі – мұсылманша оқу, бірі – русша оқу. Осы күні алты-жеті жыл русша оқығандарымыз дұрыстап русша сөйлей алмайды һәм жаза алмайды. Русша жақсы білуге он-он бес жыл керек. Ондай уақыт оқуға жалпақ жұрттың бәрінің қолы жете алмайды. Сондықтан русша оқудан көрі жалпақ жұртқа керегірек һәм қолы жетерлік оқу жайын айтамын. Мұсылманша оқуға, мұсылманша болғанда қазақша оқуға, оншама көп жыл керек емес. Не үшін десеңіз, русша оқығанда уақыттың көбі тіл үйренуге кетеді. Қазақша оқығанда тіл үйренуге кететұғын уақыттар басқа нәрселерді үйренуге керек уақытқа ауысады. Cондықтан русша 6-7 жыл оқып білетұғын білімдерді қазақша үш жыл оқып білуге болады. Русша оқып дұрыстап хат жаза білуге аз болса 8-9 жыл керек. Қазақша дұрыстап хат жаза білуге бір-екі-ақ жыл керек. Қазақша оқу дегенде мен осы күнгі мұсылманша оқып жүрген жолменен оқуды айтпаймын, қазақтың тіліменен оқуды айтамын. Бұл күнгі мұсылманша оқып жүрген жолдың бұлғалақ-жырғалағы көп, оныменен жүріп хат жаза білуге жеткенше русша білуден уақыт кем кетпейді. Себебі, қазақ тіліменен оқытпай, ноғай, түрік, фарсы, араб тілінде жазылған кітаптар араласып бас қатып, мый ашып, балалар әуре-тәуре болады. Сондықтан оқу керектігі даусыз болса, оқуға керек құралдарды сайлау керектігі де даусыз. Жақсы құралменен іс істегенде көпке тиіп жанды қинамайды. Оқу құралы да сондай, жан қинамайтұғын болса, жақсы болады. Әр істің басы қиын. Басында қиналмай кетсе, онан әрі тың кетеді. Бұл .....

Салық – құрылған және анықталған заңмен белгiленген тәртiп бойынша, мемлекет пайдасына алым алу, бұл алым шаруашылық субъектi табысының бiр бөлiгi.
Салықтың мәнi мынада: салық, салық төлеушiге мемлекет тарапынан көрсетiлген қызмет көрсетуiнен түскен пайдаға пропорционалды болуы тиiс. Екiншiден, салықтың мәнi салық табыс мөлшерiне байланысты. Мемлекет салықтардың экономикасы дамыту, тұрақтандыру барысында қуатты экономикалық тетiк ретiнде пайдаланады. Сонымен салықтардың қажеттiлiгiн қоғамдық дамудың жағдайына байланысты анықталып отырады.
Ал салықтардың экономикалық маңызы олардың қызметiне тiкелей қатысты.
Дүниежүзiлiк тәжiрибе бойынша салықтардың бiрнеше қызметтерi бар:
- фискалдық функция;
- бөлу функциясы;
- реттеушiлiк функциясы;
- бақылау функциясы;
- қолдау және мадақтау функциясы.
Салықтардың фискалды немесе бюджеттiк қызметi ең негiзгi қызмет болып табылады. Бұл қызметi арқылы мемлекеттiк бюджеттiң кiрiс бөлiмi құрылып, салықтардың қоғамдық мiндетi артады. Себебi, салықтар мемлекеттiк бюджеттiң кiрiсiн топтастыра отырып, әлеуметтiк әскери-қорғаныс, тағы да басқа шаралардың iске асуын қамтамасыз етедi. Жалпы ²Фискон² латын сөзi, қазақша ²Себет² деген мағынаны бiлдiредi.
Бөлу қызметi - салықтардың көмегiмен мемлекеттiң қоғамдық табысты халықтың әртүрлі топтары арасында бөлiнуiн айтамыз. Бөлу функциясының жүзеге асрылуынадағы салықтарға прогрессивтi салық ставкалары және тағы да басқалар жатады. ....

Мұғалімнің кәсіптік дайындығы оның педагошкалық жоғары оқу орнын бітірумен аяқталмайды, ол мұғалімнің кәсіптік қызметінің бүкіл кезеңін қамтиды. Сонымен бірге мұғалімнің кәсіптік білімін үздіксіз кеіеріп отыруы оның шығармашылық қабілетін дамытуды және-дербес педагогикалық тәжірбиесін үнемі дамытудың шарты болып табылады. Егер мұғалім қоғамдық ортада белсснді позиция ұстанып, оның дербес тәжірбиесі әлеуметтік және педагогикалық тәжірбиемен бірігіп, педагогикалық ұжымның қолдануға ие болып, кәсіптік шығармашылық ізденісі көтермеленіп отырса мүғалімнің кәсіптік шеберлігі мен педагогикалық мәдениетінің артуы барынша жемісті болады. ....

Осы жағдай он-жиырма жыл болған шығар, есімнен кетпейді. Заман мынау, алдау арбау. Әрине бұл жағдайларды біз ойдан шығарған жоқпыз. Ол, ол- алдау, өтірік айту, ұрлық, зомбылық пен зорлық Адам-Ата мен Хауа –Ана жерге түскеннен басталған деседі... Естеріңізде ме? Жастық шақ, мектеп ауласы, балалар, туған ауыл келбеті, мұғалімдер, мектеп директоры... Біз, сыныптастар жиналып, қоңырау шалғанда, улап-шулап, далаға лап беріп, бір-бірімізді қағып-соғып, құрбы-қыздардың сыңғырлаған күлкісіне араласып, ұлдардың секіріп-секіріп, бір-біріне оттай жанған көздерін тіреп, алыса кететіні... Мұғалімнің кітаптар мен жорнал, дәптерлерді құшақтап, жылы жүзіне аралас біздің болашағымызды ойлап, алыстап баратыны... Шіркін-ай, әлі есімде. Сонда, мұғалімнің алыыыс, алыс, биік тауларға қарап, содан біздің көзімізге асқан бір мейірімділікпен нұрын төгіп, сол тауларды біздің көзімізден іздейтін. Ұзақ қарайтын. Содан жымиып қана, шашымыздан сипап, кейде өзінің қызықты жәйттерін бізге айтып беріп, бізбен бірге шаттанып, балаша күлетін. Кейде бетін басып алып күлгенде, біз дәл сол ұстазымыздың құрбы-құрдасындай боп кететінбіз. Беті оттай қызып, әппақ жағалы көйлегі, ерекше ұқыптылықпен өрген шашы, сүйріктей саусағы, әдеппен ұстаған кітабы, бәрі-бәрі біз үшін, ерекше бір артық-кемі жоқ қайталанбас тұлға еді! Сооол күндердің бірінде, біздің класс оқушылары, «Менің атым Қожа» фильміндегі Қожаға ұқсап, бірінің портфельіне бақа салып, біріне ойыншық салып, ал біреуі ең алғашқы сезімге толы, кішкентай ғана параққа жазған сезім суреттері.... Бәрі-бәрі есімде! Бірде біздің класс оқушылары «А» есімді оқушының сумкасына кірпіш салып жіберген ғой. Ойлаңызшы, бір үлкеен кірпіш. Салмағы қандай!? Сумкасының ауырлығына мән бермей, «А» үйіне тарта береді. Жарты жолда «неге бұл сумка ауырлап кетті ей» деп, ашып қараса.... . Үлкеен кірпішті бірақ көреді. Басқа біреу болса, лақтырып кете берер еді-ау! Немесе ата-анасына айтып, мектепті шулатар ма еді? Ал ол болса, кірпішті қолына алып, тазалап, сүртіп, сумкасына қайта салып мектепке қарай бет түзейді. Мектепте алысып, әлі үйлеріне қайта қоймаған оқушылар «А»-ның бүл келісін қыран-топан күлкімен қарсы алады. Әрине жамырасып күліп, қолдарын шошайтып мазақтап, білгендерін істеп күледі. Ал «А» болса кішкентай ғана тоңып қалған қолдарымен ешкімге алаңдамастан, жаңағы кірпішті сумкасынан асықпай алып шығады. Топтың арасынан бір оқушы шығып, «Сенің есің дұрыс емес, мына әжетхананың түбінен тауып алған кірпішті қайта алып келген сен нағыз мисыз екенсің » дегенде, «А» – «Жоқ, бұл кірпіш осы мектептің бір бұрышына қаланар немесе бір керегіне жарар» деп, уйіне қарай бет түзейді. Қаншама жылдар өтті, осы оқиға әлі есімде. Ол, осы қалада. Осы Жезқазған қаласындағы еңселі бір мектепте сабақ береді. Сол жанары, сол таза жүрегі, сол таза пейілі! Сол баяғы біз аңсаған, біз құрметтеген, біз сүйген, біз биік санаған ұстаздарымыздың жайған қанатының қатарында! Ол, біз үлгі тұтқан ұстаздарымыздың символына айналды. Ол –шын Адам! Ол, шын Ұстаз! Өткенде қарасам, қолында бір «шлакоблок», тағы сол мектепке қарай кетіп барады... Ұлы Абай айтпақшы «Сен де бір кірпіш дүниеге, кетігін тап та бар қалан»! «А» есімді кейіпкер туралы тағы бір оқиға, келесі де...

Естелікті өңдеп жазған: Мұсабеков Айхан Қасқанұлы

Жезқазған қаласы "ӨНЕР МЕКТЕБІ" ұстазы .....

Қонақтан шыққан масаң тартқан алпамсадай жігіт жолдастарымен әлі де қала түспек ойы бар еді, бірақ шынашақтай ғана жұбайы оған ерік берместен, білегіне шап етіп жабысқан күйі жігіттің жүзін басқа бағытқа қаратып үлгерді. Жігітке жұбайының әміріне еріксіз мойынсұнуына тура келді. Түн көзге түртсе көргісіз қараңғы, оның үстіне жер лайсаң батпақ еді. Нәзік жұбайының алпамсадай, әулетті жігітті сүйеп қалуға шарғасы келмей аяғы бір-екі рет тайғанақтап барып түзелген соң, әлгінде ғана өздерімен бірге қонақтан шыққан, кетіп бара жатқан топ қыздың ішінен өзінің мектептен бірге өскен жан құрбысын көмекке шақырды:

- Сәуле! Сәуле! Бері келші! Жәнібекті үйге дейін жеткізейікші!

Жан құрбы жан құрбыны жолға тастап кете алмады. Аяғы саз балшықтан сырғанай түскен күйі еңісте тұрған ерлі-зайыптылардың жанына келді. Жанына келді де, өзі де нәзік құрбы алпамсадай жігіттің екінші білегіне жармасты. Енді бағыт түзелді. Бағыт алған нысанаға қарай ақырын-ақырын жақындап келе жатыр. Бір қадым ілгері, екі қадым кейін. Жігіт әлсін-әлсін тоқтап, арт жаққа мойнын бұрып тың-тыңдайды да, жігіттердің даусы семген соң, еріксіз екі білегіндегі нәзік жандылардың қимылына бағынып, ілгері аттайды. Жігіттің жұбайы ойлап келе жатыр:

" .....

Қазақстан Республикасы – Азия төсіндегі алып мүмкіндіктері, асқар мақсаттары бар, тарихы терең, рухы күшті халықтың ордасы. Тоқсан толғаулы тәуелсіздікті алғаннан бергі уақыт егеменді ел ретінде орнығу, әлемдегі өз орнын иелену, барша халықаралық қоғамдастық таныған ел болу мақсатын жүзеге асыруға арналды. Бейнелеп айтсақ, «атымыз барда желіп жүріп жер танумен, асымыз барда беріп жүріп ел танумен» өтті.
Бүгінгі күнгі мемлекет басындағы азаматтарды, зиялы қауым өкілдерін ойландырып, тың идея, жаңа істерге бастап отырған маңызды мәселелер бар. Оның ең бастысы – мемлекет институтының негізін қалыптастыратын халықты ұйымдастыру, елді жан-жақты дамыту, өркендету болып табылады. Ал, бұл елдік мәселенің оң шешімін таппағы, көздеген мақсатынан адаспауы халық айнасы – бұқаралық ақпарат құралдарымен тікелей байланысты.
«Газет – халықтың құлағы, көзі, һәм тілі. Адамға көз, құлақ, тіл қандай керек болса, халыққа газет сондай керек. ...газет ¬¬–халық даушысы.
«Тау мен тасты су бұзар, адамзатты сөз бұзар» деген аталы сөз бар. Бұзуға құдіреті жеткен сөздің, түзеуге де құдіреті жетеді. Сөз – қару, мұны бұзуға жұмсасақ бұзады, түзеуге жұмсасақ түзейді. Сөзін жұртты түзеуге жұмсап отырған жұрттың өзі де түзелуге бет алғанын көріп отырмыз /1/». Бұл ұлт баспасөзінің көсемі Ахмет Байтұрсынұлының «Қазақ» газетінде жарияланған ізашар мақаласында айтылған аталы сөз. Арада ғасырға жуық уақыт өтсе де, баспасөз, газеттің міндетін Ахмет атамыздан асырып ешкім айта алған жоқ. Олай болса, бүгінде жарық көріп отырған қай басылым болмасын көтерген мәселесі, жазған сөзі халықты түзетуге, ілгерілетуге жұмсалуы тиіс. Сонда ғана қазақ мықты ұлтқа айналмақ. ....