Білім беру саласы: «Таным», «Коммуникация»
Бөлімдері: «Қоршаған ортамен танысу», «Көркем әдебиет»
Тақырыбы: «Күзгі жаңбыр» _
Мақсаты: балаларға күз мезгілінде болатын өзгерістердің бірі – күзгі жаңбыр туралы мәлімет беру.
Міндеттері:
Білімділік: қарапайым эксперимент жасауға үйрету, жаңа ертегімен таныстыру;
Дамытушылық: тақырып төңірегінде әңгімеге тарта отырып, сөздік қорларын жаңа сөздермен толықтыру, ұсақ қол моторикасын дамыту;
Тәрбиелік: ұқыптылықпен, сабырлықпен жұмыс жасауға баулып, достарына деген жылы және мейірімді қарым – қатынасқа тәрбиелеу.
Сөздік жұмыс: «жаңбыр себелеп тұр», «нөсер жаңбыр»
Үштілдік компоненет: күз – осень – autumn , жаңбыр – дождь – rain,
Керекті құрал – жабдықтар: жаңбырдың дыбысы жазылған үнтаспа, ғылым орталығында жұмыс жасауға : ысқыштар(әр бала санына), қол сүртетін майлық, тарелкелер(губка тұратын, суы бар), үстел –үсті театры(Саңырауқұлақ – үйшік ертегісі)
Әрекет
Кезеңдері Тәрбиешінің әрекеті Балалардың әрекеті


Мотивациялық-
Қозғаушылық Шаттық шеңбер:
Амансың ба, алтын Күн!
Амансың ба, көк Аспан!
Амансың ба, достарым!
Сендерді көрсем қуанам!
Жарты шеңберге тұрады, бірге айтады. Бір – бірімен құшақтасып, амандасады.



Ұйымдастыру– іздестіру Әңгімелесу.
- Балалар, қазір жылдың қай мезгілі?
- Күзде табиғатта қандай өзгерістер болады?





- Иә, дұрыс айтасыңдар!
- Күз орыс тілінде – «осень», ал ағылшын тілінде – «autumn» болады
Өлең оқу.
Күз, күз, күз келді,
Жел мен жаңбыр әкелді.
Күз, күз, күз келді ,
Жер көйлегін сары түске өзгертті.
Күз мезгілінде жаңбыр жиі жауады. Аспанды бұлттар жауып, жерге тамшылап жаңбыр жаудырады.
(Осы кезде жаңбырдың дыбысы естіледі)
- Ой, балалар мынау ненің дыбысы?
(Таңдана жан – жағына қарайды)
- Кәне тынышталып, тыңдайықшы.
- Бұл ненің дыбысы екен?
- Иә, дұрыс таптыңдар. Бұл жаңбырдың дыбысы.
- Жаңбыр орысша не деп аталады? Кім айтады?
- Иә, дождь! Ал ағылшын тілінде жаңбыр rain деп аталады.
- Ой , балалар, біздің топты да бұлттар басып, жаңбыр жауайын деп тұр екен. Кәне оларды үрлеп қуып жіберейікші.
Тыныс алу гимнастикасы.
Балаларға бұлттардан жіптермен салбырап тұрған тамшыларға үрлеуге ұсыныс жасайды.
Жаңбыр жайында мәлімет.
(Жаңбырдың суреттерін іледі)
- Білесіңдер ме, жаңбыр ақырын жауып, тамшылар кішщкентай ғана болса, жаңбыр себелеп тұр дейміз.
- Ал, үлкендеу тамшылармен қатты жауатын жаңбырды – нөсер жаңбыр дейміз.
(Қайта жаңбырдың дыбысы естіледі)
- Далада жаңбыр жауса да, күн шығып тұрса да біздің балалар ойыннан жалықпайды. Мен сендерді бір ойын ойнауға шақырамын
Саусақ жаттығуы : «Қызықты серуен»
- Кәне , біз серуенге бара жатырмыз ждеп ойлайық.
• Баспалдақтармен абайлап түсіп келеміз. Ақырын! Абайлап!
• Далаға шықтық. Жүгіріп келеміз.
• Енді, қояндар сияқты секіреміз. Міне осылай көңілді секіреміз.
• Кенет жаңбыр жауа бастады. Міне былай себелеп.
• Жаңбыр нөсерлетіп, қатты жауып кетті.
• Балабақшаға кіріп кетейік
- Міне қандай қызықты серуен болды.
Сергіту сәті:
- Алақай! Балалар, бұлттар бізді айналып өтті. Келіңдер ән салып, демалып алайық.
Ән «Тырс - тырс» (сергіту сәтінде ән айтылады)
- Балалар, жаңбыр қалай жауатынын білгілерің келеді ме?
Тәжірибе.
- Ендеше, қызықты тәжірибе жасап көрейік.
- Ашық күні бұлттар мына алдарыңдағы ысқыштардай жеп – жеңіл болады. Олар аспанда ұшып жүріп, өзендер мен көлдерден бойларына су жинайды. Сосын ауырлап кетеді. Өздерінде суды ұстай алмай, жерге жаңбыр болып жауады.
- Кәне, біз де жаңбыр жауғызып көрейік. Жеңдерімізді түреміз. Ысқышты алайық. Енді суы бар ыдысқа батырамыз. Алып шығамыз да, қысып, сығып суларын шығарып көрейік.
- Міне жаңбыр осылай жауады екен.
- Күз туралы, жаңбыр туралы білетін тақпақтарымызды айтайықшы.
(Тақпақтар тыңдайды. Бірнеше баладан сұрайды.)

Ертегі айту.
- Мен сендерге «Саңырауқұлақ – үйшік» деген ертегі айтып берейін.


Әңгімелесу.
- Сендерге ертегі ұнады ма?
- Саңырауқұлақ астына нелер тығылды?
- Барлығы неге тығылды?
- Күз мезгілі.
- Күн суық. Жылы киім киеміз. Жапырақтар сарғайып , жерге түсіп жатыр. Жаңбыр жауа береді.

Үш тілдегі баламасын қайталап, есте сақтауға тырысады.

Мұқият, қызыға тыңдайды.


Тыңдап, ойланып, жауап береді.

- Бұл – жаңбыр.


- Дождь.

Тыңдап, бірнеше рет қайталайды. Есте сақтауға тырысады.




Тамшыларға үрлеп, тыныс алу жаттығуын орындайды.

Қызыға тыңдайды.



Тәрбиешіге ілесіп үстелдің бетінде саусақтарымен тез және баяу ырғақпен, ақырын және қатты соғып саусақ жаттығуын орындайды.


Қуана келіседі.
«Тырс - тырс» әнін орындайды.


- Иә!


Ұсынысты қуана қабыл алады. Мұқият тыңдап, қарап, бақылап тұрады.

Жеңдерін түреді. Ыдыстан құрғақ губканы алады, оны суы бар ыдысқа батырып көреді. Сығып, қысып суын шығарып көреді.

Күз, күз, күз келді,
Жаңбыр мен жел әкелді.
Кап – кап- кап, кап-кап-кап,
Жаңбыр мен жел әкелді.

Жасыл бағымыз сарғайды,
Жапырақтар ұшты.
Шу-шу-шу, шу-шу-шу
Жапырақтар ұшты.

Ертегіні үлкен қызығушылықпен тыңдайды. Белсене қатысып отырады.

- Иә!
- Қоян, торғай, құмырсқа, көбелек,тышқан.
- Жаңбырдан қорықты. .....

Ертеде бір ханнің үш қызы болыпты. Екі үлкен қызын ұзатқаннан кейін, хан қолында қалған кенже қызын күйеуге беріп, ойын-тойын жасайды. Тойға қол астындағы бір кемпір мен шалды да шақыртады.

Кемпір үйде қалып, шал жалғыз өзі тойға кетеді. Бұл шал мен кемпір де ұлға зар екен. Құдайдан жылап күні-түні бала сұрайды екен. Шалы кеткен соң, кемпір қалың ойға батып жатып, ұйықтап кетеді. Ұйықтап жатып ғажайып түс көреді. Түсінде ұзын бойлы қара кісі келіп аян береді. «Мен саған сегіз қарбыз, бір қауын беремін, тоғыз балаң болады. Қауыннан туған кенже балаңның атын Көкжан батыр қой», – дейді.......

Бұрынғы өткен заманда бір үлкен бай болыпты. Ол бай шалдың екі көзі соқыр екен. Баласы жас екен. Бір күні басқа байлардың балалары мал айдап дүниелік әкелуге бір шаһарға жүрмек болып дайындалыпты. Солардың дайындығын естіген соқыр шал отырып қатты күрсініпті. Сол кезде қасында отырған баласы: «Әке, неге күрсіндіңіз?» – деп сұрақ қояды. Сол кезде әкесі:
— Балам, сенің жастығың есіме түсіп отыр, сен ересек болсаң осы балалармен бірге сонда барып келер едің ғой, – депті. Әкесіне сөзін аяқтатпастан, баласы......

Кіріспе
Тіл-тілде термин жасау, оның терминологиялық қорын байытып, терминологиялық жүйесін реттеу негізделді, ең алдымен сол тілдің өз сөздік құрамы, жалпы әдеби тілі, ұлттық лексикасы болып саналады. Кез келген қоғам әлеуметтік өмірдің әрбір сатысы міндетті түрде, үздіксіз дамумен, эволюциялық қозғалыспен сипатталатындықтан, қай кезде де жаңа, жаңарақ түсініктер пайда болып, тілде оларды затына лайық атап, сөздің құрамын түрлендіріп келгені ақиқат, яғни термин жасау, сөзден сөз тудыру – тілдің төл қасиеті. Ғылым тарихының арнайы ғылыми зерттеу орталықтары ашылып, кей жұртың өзін ғалымбыз деп атауымен басталмай, халықтың бар тіршілігімен астасып, адам адам болғалы замандардан бастау алатындығы сияқты, термин жасау тарихы да тіл тарихына сіңісіп кеткен десек те болады. Тілде термин сөз жасау дәстүрі бұрыннан болғанымен, оның арнайы сөз табы ретінде қарастырылуы – ғылымның хатталу тарихымен байланыстылығы негізінде, “қазақ терминологиясының алғышарттары октябрь революциясына дейін болды” деп оны, негізінен және сөзсіз түрде, Қазақстанда кеңес үкіметінің орнауымен келген ғылымға тели ғана қарау – дұрыс емес. Өйткені, әрбір сөз жаңа пайда болғанда дерексіз, күрделі түсінікті деректендіруші термин қызметін атқарып, уақыт өте ұғымдық қырлары ашылып, жатталып, қатардағы жай сөздерге айналады. Ғылымның да, пәлен уақыттан бері пайда болды, оған дейін болмаған еді деп, дәл мезгіл белгілеу мүмкін емес.
Терминнің термин екені, жай, басқа сөздердің айырмасы оның мағына ауқымының шегін көрсетерлік түсіндірмесі болуынан, арнайы түсіндірілуінен де көрінеді. Ал, жай сөздерге түсіндірме берілмейді. Ал, енді осы “термин” деген ұғымның өз басына келер болсақ, бұл жайында көптеген ғалымдар терминге анықтама беріп кеткен. Бұл жайында О.С.Ахманова “Термин дегеніміз арнайы ұғымдар мен арнайы заттарды дәл белгілеу үшін жасалған тілдегі арнайы (ғылыми-техникалық) сөздер мен сөз тіркестері” дейді. Д.Н.Ушаковтың айтуынша да “термин – нақты анықталған ұғымның атауы болып табылатын сөз әлдебір ортада әлденені, мамандықты белгілеу үшін қабылдамайтын арнайы сөз неемесе сөз тіркесі”. Сондай-ақ А.В.Суперанская бастаған ғалымдардың пікірінше: “термин – кәсіптік білімнің белгілі бір саласындағы ұғымдар жүйесіне енетін ұғымды сөзбен таңбалау”. Термин мәселесімен тікелей айналысқан қазақ ғалымы Қ.Жұбанов терминге мынадай анықтама береді: “Белгілі бір ұғымдарды білдіретін қарақшылы сөздер болады, ол сөздерді әлгіндей ұғымдарға ғылым мен революция жағы қандай сатыда тұрса міне, осы екеуі теліп отырады. Сонымен қатар, термин сөзінің терминдік ұғымы мен күнделікті тіршілікте қолданылатын жай сөздік мағынасы басқа болуы да мүмкін”. [2, 40]
Жалпы бұл анықтамалардан шығатын қорытынды бұлардың бір-бірімен қайшы келмейтіндігі. Олардың терминге анықтама беруде сөз бен ұғымның әртүрлі белгілерін негізге алуы, дәлірек айтқанда осы белгілердің әлдебірін баса көрсетуі, осы негізде терминдердің арнайы ұғымды білідіретіндігін, яғни ғылым мен техниканың және өндірістің белгілі бір саласына тән екендігін, сондай-ақ сөз немесе сөз тіркесі түрінде көрініс табатындығын атап көрсете аламыз. Бұл айтылғандар терминге қойылатын негізгі талаптар мен яғни олардың дәл, қысқа және жүйелі болуымен шектесіп деуге болады.....

Қазақ халқының жыл санау үлгісіне терең бойлап, мүшел жас жайында мағлұматтарды көпшілік қажеттілігіне жарату, Ата - бабамыз мүшел жасты ерекше тәрбие көзі ретінде пайдаланғанын, астрономиялық және математикалық теория тұрғысында ұтымды екенін дәлелдеу.
Міндеттері:
Жыл санау мен мүшел жасты жіптей білу, жасқа сипаттама беру
Өзектілігі:
Заман өзгергенмен халықтың сенімі құпиялыққа құштарлық сезімі өршімесе өшпейді. Мүшел жас ұғымына үңіліп, құпиясын түсіне білу, қашанда өзекті мәселенің бірі болмақ.
Болжам:
Егер мүшел жас туралы неғұрлым көп білсек, адам өміріне тигізер әсері мен ықпалының сырларын ашар едік.
Ұлы ғалым Пифагор: «Әр сан өзіндік ерекшелікке ие» деген екен. Ғалымдардың бұл тұжырымдарына сену – сенбеу әркімнің өз еркінде дейтұрғанмен, әр санның адам өмірінде белгілі бір маңызы бар екенін жоққа шығара алмаспыз. .....

Кіріспе
Талап өндірісінің құқығы және әр түрлі ұғымдар. Талап өндірісі туралы айтылғанда еңбек өнімдерінің тиісті нысандарын иеленумен шарттастықтағы өндіріс құрал-жабдықтары мен өнімдеріне иелік жасау жөніндегі белгілі бір қоғамдық қатынастар туралы сөз болады.
Талап – қоғам өмірінің шарты. Талап өндірісінің сипатындағы экономикалық санат болса, ал меншік құқығы қондырмалық тәртіптегі ұғым болып табылады.
Талап өндірісі объективті және субъективті мағынада түсініледі. Объективті мағына бойынша талап құқығы өндіріс құрал-жабдықтары мен өнімдерін иелену, пайдалану және оларға билік ету қатынастарын дәйектейтін құқықтық нормалардың жиынтығы болып табылады. Талап өндірісіне субъективті мағынасында – белгілі бір адамның нақты мүлікке қатысты құқығы болып табылады. Талап өндірісінің иесіне мүлікті иелену, пайдалану және оған билік ету құқықтары тиеселі. Бұл құқықтар, дәлірек айтқанда, меншік иесінің құқық өкілеттілігінің яғни адамдағы талап өндірісінің мазмұнын құрайды. ....

Мотивациялыққозғаушылық Сәлемдесу;
Шаттықшеңберінқұру:
Балаларжылыжұмсақ, жүректердіңжылуынкелгенқонақтарменбөлісейік.
Үлкеншеңберқұрайық. Алақандыұрайық. Күлімдесінкүнде, Күлімдейікбізде. Алақандыашайық, Күнніңнұрынсалайық. Таза ауанысалайық. Жүрекжылуынсалайық. Ендібәрінқонақтарғасыйлайық


Үлкеншеңберқұрайық. Алақандыұрайық. Күлімдесінкүнде, Күлімдейікбізде. Алақандыашайық, Күнніңнұрынсалайық. Таза ауанысалайық. Жүрекжылуынсалайық. Ендібәрінқонақтарғасыйлайық.
Ұйымдастырушылық -ізденістік Балалар,бүгінгіоқуқызметіміздеертегілерментанысамыз.
-Балалар, сендергеертегіұнайдыма? -Сендерертегібілесіңдерма?
-Бүгін мен сендерге «Үйшік» ертегісінайтыпберейін.
Біздіңбалаларменқосылып, ертегінітамашалауғашақырамыз.

Пойызарқылыорманғасаяхатжасау.
«Санауәні»

(Кейіпкерлер арқылы тапсырмалар орындату).
Ерте,ерте ертеде орманда кіп-кішкентай үйшік тұрыпты.
Бірде оны қасынан өтіп бара жатқан тышқан көреді.
-Сүп-сүйкімді,кіп-кішкентай бұл үйшікте кім бар? (ешкімжауапбермейді)
Тышқанныңтапсырмасы. (Геометриялықпішіндердіңатауы, түсінайту.)

Бақаның тапсырмасы: «Жұмбақтың шешуін тап?»
1.Үйін жинап ертеңмен,
Мейіз тауып алыпты.
Мысығы келмеген соң,
Ол өкпелеп қалыпты.
Бұл қай ертегі?

2.Атай өзі салғаның,
Көрді өсіп қалғанын.
Ары тартты, бері тартты,
Тарта алмады.
Бұл қай ертегі?

3.Апасыннан қашып кетті,
Атасынан қашып кетті.
Кездестіріп біраз аңды,
Біраз жолдан асып кетті.
Бұлқайертегі?

Қоянныңтапсырмасы: «Түлкініқұрастыру» Д/о.

Түлкініңтапсырмасы:
«Не артық» логикалықойын.

Аюдың тапсырмасы: «Ормандағы аңдар туралы тақпақ»
Қос тілді сөздікті әр тапсырманы орындату барысында қолдану.

Сергітусәті: «Балдырған» әні .....

Мұғалім сыныптағы зерек, бірақ сонымен қатар ішітар оқушыдан: «Сен неге достарыңа көре алмаушылық етесің, олардың жасағандарын бұзып, төбелесесің де жүресің?» деп сұрайды. Оқушы: «Өйткені олардың менен озып кетуін қаламаймын. Мен ғана үздік, менің жасағандарым ғана ең жақсы болғанын қалаймын» дейді. Мұғалім сәл ойланды да, орнынан тұрып, тақтаға бір сызық сызады. Әлгі оқушысына қарап: «Мына сызықты қалай қысқартуға болады?» деп сұрайды. Оқушы орнынан атып тұрып: «Сызықтың жартысын өшіріп тастаймын» деп жауап береді. Мұғалім бұл жауапты қабыл етпейді. Оқушы біраз ойланып, сызықтың бір бөлігін қолымен жауып: «Міне қысқарды» деді. Бұл жауап та қате болатын. Дұрыс жауап ала алмайтындығын түсінген мұғалім тақтаға әуелгіден де ұзынырақ сызық сызып: «Енді қалай болды?» деп сұрайды. Басы салбыраған оқушы: «Енді қысқарды» деп жауап берді. «Біліктілігің мен қабілетіңді арттырып, өз сызығыңды ұзартуың, қарсыласыңның сызығын қысқартуға тырысудан әлде қайда жақсы» деп оқушысына өмірдің барлық кезеңінде кәдеге жарайтын тәрбиелік сабақ берді......

Довольно часто люди, имеющие онкологию, сожалеют «Если можно было бы вернуть вчера …». Сегодня медицина в силе распознать болезнь на ранней стадии и излечить.

В Казахстане растет число онкологических заболеваний. Специалисты считают, что сегодня можно предотвратить возникновение 30–50% раковых заболеваний. Этого можно добиться, если избегать факторов риска и осуществлять соответствующие стратегии профилактики. Необходимо проводить ежегодное обследование, знать свою генетическую предрасположенность, вести здоровый образ жизни, исключить курение и алкоголь. При ранней диагностике и соответствующем лечении существует высокая вероятность излечения. Об этом мы поговорим с руководителем центра онкогинекологии Казахского Научно-исследовательского института онкологии и радиологии, кандидатом медицинских наук Кукубасовым Ерланом Каирлыевичем,

- Добрый день, Ерлан Каирлыевич! Расскажите, что побудило Вас выбрать такую сложную профессию – врач-онколог?

- Добрый день, Екатерина. Начну с того момента, когда у меня появилось желание стать врачом. Моя мама очень часто болела, когда я учился в 4 классе, к нам в гости приехал младший брат мамы, который на тот момент уже был врачом. Я увидел высокого, умного, интеллигентного мужчину-врача, я хотел стать похожим на него. Конечно, решающим фактором также стало то, что я хотел помочь маме. .....

Кіріспе

Соңғы он жылдықта молекулалық биологияның, медициналық генетиканың, биохимияның, биофизиканың, микробиологияның, иммунологияның, онкологияның, эпидемиологяның және т.б. ғылымдардың қарқынды дамуы адам, жануар, өсімдік, бактерия және вирус геномын зерттеуде диагностикалық практиканың молекулярлы-биологиялық әдістің белсенді нығайуына әкелді. Бұл әдіс ДНҚ-зерттеу деп аталады. [1]
ДНҚ-зерттеу әдісі әр түрлі ауруларды ерте және толық анықтауға мүмкіндік береді. Терапияда нәтижелі бақылау жасауға және қазіргі диференциалды диагностика жасауға мүмкіндік береді. Тұқым қуалайтын ауруларды анықтауда таптырмайтын әдіс әсіресе қан іздерінен, шәуеттен және саусақ мөрінен қылмысты адамдарды анықтауға мүмкіндік береді.
Қазіргі танда ДНҚ-диагностиканың екі бағыты бар олар: гибридизационды нуклеин қышқылдарының анализі және политізбектік реакция әдісін қолдану арқлы диагностика. Молекулалық биология әдісінің дамуы ХХ ғасырдың 50-і жылдары басталды. Ресімей бастама 1953 жылы ДНҚ-ң құрылысының ашылуымен байланысты болды. ДНҚ-гибридизация әдісі инфекциялы қоздырғыштарды анықтауда қиындау, ұзақ және қымбатқа түсті. Оның орнына политізбектік реакция әдісі келді (ПЦР).
Политізбекті реакция –ДНҚ-ң репликациясының жүруін айқын көрсететін ең негізгі әдістердің бірі болып табылады. ПЦР әдісінің ашылуымен спецификалық молекула ДНҚ-ң миллиондаған молекула арасындағы маңыздылығы анықталды. [2]
Политізбекті реакция әдісінің ашылуы молекулалық биология саласындағы соңғы онжылдықтағы негізгі жаңалық болып табылады. Ашылған жаңалық медицина саласындағы диагностиканы жаңа, жоғары сатыға көтерді. Политізбекті реакция әдісінің маңыздылығы – ДНҚ-ң участогын лабораториялық жағдайда температуралық цикл барысында пробиркада амплификациялау (бірнеше қайтара көшірмесін түсіру). ДНҚ-ң әрбір көшірмесін жасау барысында алдыңғы процесте синтезделген ақпарат қайта синтезделіп, ДНҚ полимеразамен қайта көшіріледі. Осы процесс барысында ДНҚ-дағы ақпарат түрленіп, күрделене түседі де синтез процесінің жүруі жеңілдей түседі.
Политізбекті реакция анализинің ашылуы соңғы жылдары медицина мен ғылым саласында көптеген жетістіктерге жетті. Алғашқы кезде ПТР әдісі институт қабырғасындағы лабораторияда қолданылып, қазіргі таңда көптеген мемлекеттерде практика жүзінде клиникалық ауруларды емдеуде кеңінен қолданылуда. Инфекциялық ауруларды диагностикалау (соның ішінде агенттен туа біткен); микроорганизмдерді генотиптеу, олардың вируленттігін анықтау; микрофлораның антибиотиктерге қарсы тұру қабілеттілігі; генодиагностика және генетикалық дактилоскопия; қанның препараттарына биологиялық бақылау жасауда – ПЦР анализі қолданылып келеді. ....