Бөкеннің бір мінезі кімнің жанына жақын жүрсем, абыройды көбірек жинаймын, кімнің жанында көбірек сөйлесіп тұрсам, абыройлы көрініп тұрамын, кіммен байланыс орнатсам, абыройым асқақтай түседі деп жүруші еді. Кейде осы адам баласын алалағандай болғаным несі деп Бөкен өз-өзіне іштей ренжісе де, бала кезден қалыптасып кеткен осы әдетін қоя алмады.

Бөкен дәл қазір клубқа концертке келіп тұр. Бірақ концертке кірместен бұрын клубтың есігінен сығалап, кімнің жанында отырсам, абыройды көбірек жинаймын деп ойланып тұр. Көпшілік жинала бастаса да, концерт әлі бастала қоймаған кез. Бөкен сондықтан асықпай ойланып тұр. Көзі алдымен алдыңғы орындықта отырған Нүкеңе түсті. Нүкең - ел ағасы болып жүрген азамат. Нүкеңнің жанында отырғаннан абыройсыз бола қоймас еді. Бірақ Нүкеңнің өзі "әй, Бөкен, бері кел, менің жаныма отыр" деп шақырып жатпағасын, Нүкеңдей адамдардың жанына барып, әй жоқ, шәй жоқ, жайғаса кеткені абырой бола қояр ма екен? Мұндайда Нүкең не ойлайды, қарап отырған сырт жұрт не ойлайды? Жоқ, отыра алмас. Нүкеңдей кісілерге жақындау жүрудің де бір ыңғайы келер. Бөкен осылай ойланып тұрып, көзімен балуан жігіт Сейтекті де, дәрігер жігіт Қапарды да, сатушы кербез келіншек Ақбілекті де, кішілерге үнемі тәлім айтып жүретін құрметті демалыстағы зейнеткер Салиха апайды да, мұғалім жігіт Зейнелді де, өзімен құрдас есепші Халидолланы да бір-бір шолып өтті. Бәрінің де жанында отырғаннан абыройсыз бола қоймас еді.

.....

«25-маусым жарлығы» елдің төбесінен түскендей болды. Мұны бұрын жергілікті билеу мекемесіндегі өкімет қызметкерлері де білмеді. Өкімет қызметкерлері бұл жарлыққа ресми жағынан қарап, «сөзсіз атқаруға тиіс» деген «үлкен жарлық» есебінде қарады. Жергілікті халықтың жан сырымен санасу, жарлық аяғының қандай халге соғатыны олардың есінде болған жоқ. Жарлық келісімен Алматыда «жандарал» Фольбаум басқаруында өкімет адамдарының тығыз кеңесі болды да (1916 жыл, 1-шілдеде), «сөзсіз атқаруға кірісу керек» делінді.

«Жандарал» жергілікті халықтың «инабаттыларын» жинап алып, жігіт алудың мәнісін түсіндірді. Жетісудан алынатын жігіт саны 43000 (қырық үш мың) жан еді. Бұл жігіттерді дуан-дуанға, болыс-болысқа, ауылға бәліп, әр болыс өз жігітін киіндіріп, тұрмандап жөнелтпек еді. Жігіт алу жобасы осылай жасалды.

Ояз-оязға болыстар, инабатты ақсақалдар, қадірлі адамдар арқылы түсіндіруге, жігіт алуға кірісуге облыстан жарлық қылынды. Алматы оязының «инабатты адамдарын» жинап, «жандарал» жарлық жайын ұғындырғанда жиналғандар түйткілденіп: «жұртпен ақылдасалық, көп біледі ғой» десе дағы «жандаралдан» сескеніп «берелікке» келіп тарқайды. .....

"Ағайынды Куликиндер мануфактурасының" қаражатымен ашылған фабрика мектебінің мұғалімі Федор Лукич Сысоев мерекелі түстікке әзірленіп жатты. Жыл сайын емтиханнан кейін фабрика дирекциясы түстік беретін де, онда емтиханға қатысқан халық училищелерінің инспекторлары мен фабрика басшылары болатын. Бұл түстіктер ресми болғанымен, әрдайым дәмді, көңілді өтіп, ұзаққа созылатын, мұғалімдердің өздері дәрежесі үлкендерді сыйлауды да ұмытып, ішіп-жеудегі бұлжымас дәстүрлерінен жаңылмай тойып алатын да, кейіннен тамақтары қарлыққанша даурыға сөйлесіп, көшеге шығып фабрика поселкесін басына көтере әндететін, содан соң шөп-шөп сүйісіп, үйлеріне тарайтын. Сысоев фабрика мектебінде қызмет еткен жылдарында мұндай түстіктердің он үшін басынан кешірген еді.

Енді ол он төртінші түстікке баруға әзірленгенде, мейрамдағыдай жасанып, үсті-басын түзей түсті. Жаңа қара костюмін кішкене тазартқыш щеткамен бір сағаттай тазартты, сәнді жаңа көйлегін кигенде де айнаның алдында ұзақ тұрды, көйлегінің баулығына ілмектер тығыз келіп, оңайлықпен өте қоймады, сондықтан әйеліне ызалана сықылықтап, екі қолын уқалап, қысқасы, еркелеген ит сияқты бұлаңдап жүрді.

Сысоевты көріп: .....

Қазақ елінің азаттығын аңсап қана қоймай, ұлт тәуелсіздігі жолында күрес көрігін қыздырған Алаш ардақтыларының тіл тақырыбында жазған көсемсөз мұраларын жүйелі жинау, егжей-тегжейлі зерттеу, нәтижелерін ел игілігіне жаратудың маңызы орасан зор.

Ұлттық құндылықтардың ішінде өзектісі болып саналатын тіл мәселесін оң шешу қашанда маңызды болып қала беретініне ешқандай күмәніміз жоқ.

ХХ ғасыр басында Алаш көсемсөзінің көш басшысы Ахмет Байтұрсынұлы «төңірекке қарасақ түнерген-түнерген бұлттар көрінеді» деп жазып, қауіп-қатердің қайдан келіп жатқанын дөп басып танып, ұлттық құндылықтарымызды сақтап қалудың жолын іздеді. Әсіресе, біртіндеп қолдану аясын қолдан тарылта бастаған қасиетті ана тілі- міздің қамын ойлағанда жанын қоярға жер таппай, шыр-пыр боп араша түсті, қолы қабарғанына қарамастан көсемсөз жазып, дамылдамай дабыл қақты, күрескерліктің тың даңғылын салды. Солардың бірінде бүй дейді: «...Қазақ деген қашаннан өз алдына ұлт болып, Еділден Ертіске, Оралдан Ауғанға дейін тұтас тұрған халық еді. Арамызға әр түрлі жұрт кіріскенде солармен қатар, атымыз жоғалмай, қазақ ұлты болып тұра аламыз ба? Осы біздің төсекте дөңбекшітіп ұйқымызды бөлетін нәрсе. Басқа жұртпен араласқанда өз алдына ұлт болып, өз алдына тілі бар, өз тілінде жазылған сөзі (әдебиеті) бар жұрттарға не тұрады. Өз тілімен сөйлескен, өз тілімен жазған жұрттың ұлттығы еш уақытта адамы құрымай жоғалмайды. Ұлттың сақталуына да, жоғалуына да себеп болатын нәрсенің ең қуаттысы – тіл. Сөзі жоғалған жұрттың өзі де жоғалады. Өз ұлтына басқа жұртты қосамын дегендер әуелі сол жұрттың тілін аздыруға тырысады. Егерде біз қазақ деген ұлт болып тұруды тілесек, қарнымыз ашпас қамын ойлағанда тіліміздің де сақталу қамын қатар ойлау керек. Қазақтың балалары қалай оқып жүр? .....

Шәкерім Құдайбердіұлы 1858 жылы дүниеге келген. Әкесі Құдайберді мен ақын Абай бір әкеден – Құнанбайдан туған. Құдайберді 36 жасында қайтыс болып, жетім қалған 7 жастағы Шәкерімді Абай тәрбиесіне алып, оқытқан. Шәкерім 5 жасында хат таныған, 9 жасынан бастап өздігінен жүйелі түрде оқып, білімін көтере берген. Әдебиетті, тарихты, географияны, жаратылыстану ғылымын, физиканы, сөз өнерін, музыка өнерін оқыған. Дене еңбегімен айналысқан, шеберлікті үйренген. Ұлттық киімдердің үлгісін жаңарту, ас пісіру, көшпелі ел жағдайында, қыста қар үстінде шырпысыз от жағу, үй-үйдің, іргелес қыстаулардың арасында сымды қатынас орнату сияқты тұрмыс мәдениеті жөнінен халыққа өзі тапқан тәсілдерін ұсынған. Ауырып, сырқаттанғандарға медициналық жәрдем көрсеткен. Лев Толстойды ұстазым деп соның өнегесін қолданып, егін салу, шөп шабу, мал бағу кәсіптерін меңгерген.

Шәкерім Құдайбердіұлы 16-17 жасынан бастап Абайдың ықпалымен өлең жаза бастайды. Ел аралап, тарихи деректер жинап, шежіре жазады. Батыс пен шығыс елдерінің әдебиетіне көз жібереді. Пушкин мен Толстойды, Некрасовты, ал шығыста Қожа Хафиз, Наваи, Физулиді жоғары бағалаған екен. Пушкиннің, Некрасовтың, Толстойдың қырдағы насихатшысы болып, олардың шығармаларын аударады. Толстойдың философиясына еліктеп, күшке қарсы бармау, қауымнан қашып жалғыздану, ұмытылған адам болу жолына түсіп, көп қайшылықтарға ұрынады. Осы жалғыздануы оның өмірінің соңындағы қайғылы жағдайға ұрындырды. .....

Рефлексия в практике

Почему учителям необходимо меняться?

Я согласна с тем, что все учителя несут коллективную ответственность перед обществом, сообществами, родителями и учениками за качество обучения, которое предоставляет их школа.

Сейчас важно дать не количественное, а качественное знание, научить детей сотрудничать, принимать решение, критически относиться к знаниям. Учитель должен всегда самосовершенствоваться на протяжении своей карьеры, меняться, для того, чтобы дать правильное направление детям. Отсутствие изменений означает остановку в росте.

Мы понимаем необходимость быть примером для других. Мир меняется быстро и традиционные методы обучения не помогут нам формировать конкурентноспособную личность. .....

... — Ассалаумағалейкум, аға, деп қосарлана жамырай шыққан дауысқа бұрылғанда, оң жақ бүйінінде төрт-бес қадам жерде тұрған үш жігітті көрді. Сәлемді ала бере әлгілердің жүзіне таңырқай көз жүгіртіп шықты. Үшеуі де ақ тақия, ақ туфли, ақ шалбардың сыртына бос қоя берген ұзын етек ақ көйлектің үстінен қара желеткі киіп, сақалдарын қоя берген. Жас шамасы жиырманың о жақ, бұ жағындағы мына жігіттердің сырт тұрпаты бұған оқшау көрінді.

— Аға біз уағыз айтамыз, сіз сияқты үлкен адамдар мұсылмандықты біле бермейді, алдымен бес парызды үйретеміз, бірінші иманнан бастаймыз, – деп, дөңгелек сақалды жүзіне салиқалық беруге барынша тырысқан толықша қараторы жігіт:

— Мына серігім, – жанындағы ұзындау арық сарыны иегімен нұсқап, - Қазір иман айтады, сіз ілесе қайталайсыз, – деп бұның аузын ашуға келтірмей жөн үйрете жөнелді. Бағанадан кешігіп жатқан трамвайды тоса-тоса аялдамада тағаты таусыла бастаған бұған мына жәйт әрі қызық, әрі ермек көріне бастады.

— Аға, мен буынға бөліп, созып айтам, сіз қайталайсыз, - арық сары иегіндігі бес-алты қылды бір шымшып, тамағын кенеп ап, - Лә-иллаҺа илла аллаҺ, - деп, бұған иек қақты, «қайтала» дегені болар, бұл үндемеді.

— Жайлап айт, - деді арық сарыға толықтау басшысы.

.....

Т. Жүргенов атындағы Қазақ Ұлттық Өнер академиясында сәуір айының 24-ші жұлдызында ашылған «Сезіну тәсілі» деп аталатын 2-ші курс операторланының фотокөрмесінен алған әсер негізінде.

«Қолдар тіл қатады»

Т. Жүргенов атындағы Қазақ Ұлттық Өнер академиясы «Кино және ТВ» факультетінің 2 курс студенті - Моисеева Камиланың «Қолдар тіл қатады» деп аталатын фотосуреттер топтамасынан алған әсерім тамаша. Соншалықты жүрегі сезімтал кіп-кішкентай қыздың туындыларын көріп, ол қозғаған ауқымды тақырыптарды ой елегінен өткізбеу өнерден алыс адамның өзіне қиын болары сөзсіз. Бірақ шығарманы оқуда әркімнің өз деңгейінде сараптайтындығын ескерсек, автордың жеке ойын есту мен үшін қажет дүние болды. Еріксіз Камилаға сұрақтар қойдым. Алған жауабым да тым салмақты болды...

Моисеева Камила: Бірде менен: «неге фотокөрмен қолдар тақырыбына арналған?», деп сұрақ қойды бір жан. Мен ойланбастан «Бұл менің жаныма жақын дене мүшем», деп жауап қаттым. Менің берген жауабымның аясы тар екендігін ішім сезді. .....

Азаттық жайлы сен де ұқтың,
Әлемге ол даңқын жаяды.
Кешегі ол өткен ерліктің
Бүгінгі нүкте, баяны.

Өткеннен алған тағылым
Азаттық деген - бүгінің.
Сәбиге берер тәлімің,
Сәбиге берер білімің.

Көтерер ертең желкенін
Бүгінгі сәби, бала шақ.
Азаттық деген - ертеңің,
Азаттық деген - болашақ!

Тағылымды сөзімен ұрпағына ұлағат бере білген, ұлылықтың ауылына да ақ ордасын қондыра алған халықтың өз азаттығын, өз Тәуелсіздігін, еркіндігі мен егемендігін аңсаған күндері тарихтың еншісінде қалды. Әлем аясында өзін дербес ел ретінде айқындап, мойындатып, тәуелсіз ел ретінде өмір сүріп келе жатқанына да - 25 жыл.
.....

Екпін Еділді өрлеп, Жайықты жалпағынан басып, Оралдың етегіндей бұрқ-сарқ етіп, далаға бет алды.

Өр көкіректенген екпіннің ұлы қимылы Тянь-Шань етегін басып, дәл төбесінен бір-ақ секірді.

Еңбекті еңіретіп, ердің ерлігін сынап, құрғақты – шөл, шөлді көлге айналдырып ауылды екінші түрге түсірейін деді. Дабылдаған долы екпінге аяусыз асқарлар мен кертелі кезеңдер еріксіз сызылып қол берді. Қарсы шапқан қаскүнемдердің тауалын шағып, тарысын үктірді.

Жеке батырсынғандарды желкесінен басып, тізесін бүктірді. Желді жендет қып, боранын боратып, дауылын соқтырды. Әлсіз паразиттерді ұшырып әкетіп, тулаған толқынға тығып жібергенде күре тамырлары пытыр-пытыр етті. Жынды толқын үсті-үстіне сабалаң қырғидай қағып, ағызып әкетіп жатты.

Бұл кезде екпін еңбек көрігін басқан сахарадағы сансыз колхозды ауылдың ортасына барып, еңбекті өрбітіп істерін, өнімін арттырған еді.

Ұйымдасқан елден білегін сыбанып мыңдаған болашақ пролетариаттар сапқа тізілді. .....