- Сайынованың шәкірті не болды?

Директордың бөлмесінде отырған Баянбаеваның осында кіргендегі көңілі пәс тартты. Әлгінде ғана қалалық жарыстан озып шыққан шәкірті Аянаның табысы директор ханымды аса қуанта қойған жоқ. Баянбаеваның алабұртқан көңілі осыған сап басылды.

Директор сұрағын тағы да қайталады:

- Сайынованың шәкірті не болды?

- Сайынова... - Баянбаева директор ханымның көңіліне қарап кібіртіктеп қалды. - Сайынованың шәкірті қалалық жарыстан өте алмады.

Сол-ақ екен, директордың қабағы қарс түйіліп кетті.
.....

Сыныпқа орта бойлы, дембелше денелі, сәнді киінген қара торы жігіт кіріп келгенде, оқушылар "бұл кім еді?" дегендей, бір-біріне таңданысып қарап қалды. Жігітті сонан соң барып шырамытты. Бұл келіп тұрған мынау сабағын бастағалы тұрған жас мұғалима ұстаздың жұбайы еді. Жігіт жолдасының жанына барып тұрды да: "Қайсысы, қане, тыныш отырмай жүрген?!" - деді. Балалар бір-біріне қарап жымың-жымың етісті. Мәселе түсінікті еді. Бұлар - ерлі-зайыпты жас, тату отбасылар. Екеуі де - жоғары білімді маман. Демек, сыныпқа сабақ беретін жас апай жолдасына сыныптың өзіне қиындық келтіріп жүргендігі туралы аз-маз бірдеңе айтқан болу керек. Ал жұбайын сыйлайтын жігіт оларды ертең барып тәртіпке шақырып бергісі келсе керек. Бірақ балалар бұл жігіттен ығысқан жоқ. Себебі олар сыныпқа ешуақытта да үшінші бір адамның кіріп, араласуға болмайтындығын жақсы біледі. Сыныпта тек мұғалім және оқушылар болады. Мұғалімнің жұмысына ешкім келіп сырттан араласпайды. Мысалы, мына жұбайдың жолдасы осы жерде мұғалім болған жағдайда да.

Рас, кейде өз мұғалімінің мүддесін қорғап, сыныпқа завуч немесе директордың кіретіні бар. Балалар мұның өзінің де артық екендігін іштей сезіп отырады.

Себебі сыныпта басты тұлға - тек мұғалімнің өзі.

- Қойсаңдаршы! - дейді мұндайда қыздар. - Жетті ғой қылжақтарың! Қазір тағы да директор келеді енді.

Сыныпқа директор келе жатады.

- Қайсысы, қане, отырмай отырған?! Еділбаев па?! Бұл класта бірдеңені бастайтын Еділбаев қой?!

- Бәрі, - дейді мұғалима орамалын көзіне апарып. - Ер балалардың бәрі.

- Мынау да ма?! - Директор саусағымен бірінші сыныптың баласындай болып, партадан бойы асар-аспас боп отырған баланы көрсетеді.

- Әй, саған дейін де басынайын дедің бе бізді?! Бұл сыныптың ер балдарын түгелдей колонияға жіберу керек қой. Сонда біледі бұлар мұғалімнің талабына бағынбау дегеннің не екенін! Мектебін сағынып жылайтын болады әлі! Өмір сені бағындырады! Өмір деген саған
мектеп пен мұғалім емес, басыңнан сипап отыратын. Сабағыңызды өткізе беріңіз, - дейді директор сонан соң мұғалимаға. - Бұлармен жеке-жеке сөйлесу керек.

Сынып сол күні тыныш отырады. Келесі сабақта да солай. Ал одан кейінгі сабақта баяғы әуенін бастайды.

Мұғалімнің талабына бағынбаған бір бала кейін өзі жігіт болып, әке атанғанда: "Сол кездегінің бәрі ақымақшылық екен. Мұғалімнің талабына бағыну керек екен. Мектепте он жыл оқисың ба, он бір жыл оқисың ба, сол өзің оқыған мектеп өзің жайлы бір ауыз жылы сөз айтпаса, сол уақытың босқа кеткенмен бірдей", - депті. Өзі оқыған мектебінің өзі жайлы бір ауыз сыртынан айтқан жылы сөзіне қуаныпты.

Әлгі жас мұғалима кейін басқа мектепке ауысып кетсе керек. Оның орнына келген дәл өзіндей жас мұғалима сыныпты шырқ үйіріп алып кетіпті.

.....

Бегәлі сыншы ханға ат сынап беретін сыншы екен. Бірнеше рет ат сынап береді. Тағы бір күні ат сынауға кетеді. Ол кеткенде әйелі жүкті екен, жүкті әйелі Бегәлі кеткен соң, дүниеден өтеді. Бір күндері: «Әйелінің қабырынан бала шығып жүр», - деген сөз болады. Бегәлі әйелінің қабырынан бала шығып жүр дегенді естіп: «Не істеймін?» - деп ханға барады. Сонда хан Бегәліге былай деп ақыл қосады: «Сен барып ер жасат, оның үстіне шырыш жақтыр, қуыршақ жасат, асық алып, бәрін де алып барып көрдің аузына қой. Әйел бала болса қуыршақ ойнар. Ер бала болса, ерге мініп алып жерді сабалап отырар. Ер көрге сыймайды ғой, баланы шырыш ұстап алып жібермес, сосын ұстап алуға болады», - деді. Осы заттарды......

(сықақ)

– Әй, шөпжелке албастылар!

Мен сендердің жындарыңды басқалы келдім,

Білімсіздіктеріңді...

Беттеріңе басқалы келдім

Тойыс, арттарыңды ашқалы келдім,-

Деген еді.

Директордың осы сөзі

Мұғалімдерді жіпсіз көгендеді.

Жөнге көнбегендерді

Айтқанына еріп

Жолында өлмегендері

Директордың қаһарына ілігіп, .....

Мұғалім үстелі мен орындығын балаларға темір пештің жанына жылжытқызып қойдырып алды. Сөйтті де, өзі сол жерге отырып алып сабағын беріп отырды.

Осы кезде мектептің завучы сыныптарды аралап жүр еді. Кезек осы сыныпқа келді. Завуч есікті ашып көрді де, өз көзіне өзі сенбеді. Мұғалімнің үстелі мен орындығы жоқ еді. Завуч ішке бас сұқты. Сонан соң пештің жанында отырған мұғалімді көрді.

- Мұның не? - деді завуч ренжіп. - Үстел мен орындықты орнынан неге жылжытасың?

- Онда тұрған не бар? - деді мұғалім аспай-саспай тура бір завучтың қитығына тигендей. - Кластың ішінде отырмын ғой. Кластың қай жерінде отырып сабақ берсем де дауысым, әйтеуір, балаларға естіліп тұрса болды емес пе?.....

Қазіргі қоғамда өзекті мәселелердің бірі – әлеуметтік, экономикалық өзгермелі жағдайларға өмір сүруге дайын болып қана қоймай, сонымен қатар оны жақсартуға игі ықпал ететін жеке тұлғаны қалыптастыру. Мұндай тұлғаға қойылатын бірінші кезектегі нақты талаптар шығармашылық, жоғары интелектілік, терең білімділік, кәсіби сауаттылық.Осыған байланысты мектеп баланың дамуында негізгі рөл атқарады. Баланың жеке тұлға ретінде жан-жақты дамуы, өзіндік көзқарасының қалыптасуы мен ой өрісінің кеңеюі мектеп қабырғасынан қаланады.

Ұлттық бірыңғай тестілеу – жалпы орта білім беру ұйымдарында оқушыларды қорытынды аттестаттаудың бір түрі.

Бүгінде қазақ тілін оқытудағы басты мақат – мемлекеттік тіл болып табылатын ана тілімізді жан-жақты терең меңгерту. Ал, бұл міндеттің орындалуына ҰБТ cынағына оқушыларды жан-жақты дайындау үлкен рөл атқаратындығы айқын. Оқушыларды ҰБТ-ға дайындауда төмендегідей жұмыстар атқарудамын.


ҰБТ-ға дайындыққа арналған жобалар құрастырдым.

Өткен тақырыптардан теориялық білімдер беремін.

Оқушының сабақ үрдісінде жаңа білімді меңгеруіне басты көңіл бөлемін.

Тест жұмысын орындағаннан кейін коррекциялық жұмыстар жүргіземін.

Тақырыптық тест құратырамын.

Әр тараудан кейін сынақ қабылдаймын.

Күнделікті сабақ барысында қойылған баға сол саба .....

I

Кешқұрым. Белшесінен қар тұмшалап тастаған жым-жырт баспана. Тыста ұйтқыған боран, ұлыған орман...

Бүгін таңертең осы өзіміздің Платоновкада Митрофан деген шаруа дүние салып еді, соның жаназасына үлгермей қалған әулие әкей енді біздің үйге келіп алып, шайды қайта-қайта сораптап қойып, биылғы қыста боранға үсіп өлген адамдардың қисапсыз екенін айтып құлақ сарсытып отыр.

Қарлы құйын шатырды сабалап, толассыз сыңсыған жел бой тітіренткендей, іргедегі орман да арсы-күрсі боп күңіреніп жатыр; "ертегінің ит тұмсығы өтпейтін үрейлі нуынан несі кем?" — деп ойлаймын іштей. Осы нудың ішінде қайтып шығарға жол таппай адасып жүрген жолаушы көз алдыма елестейді.

— Ay, бұл мекенде тірі жан бар ма?! — деп айқайлайды, алақаншық боранда Платоновканың жылт еткен отын байқап қалған жолаушы.

Бірақ, үскірік жел ә дегенше тынысын буып, бас-көзге сабалаған жылбысқы қар бет қаратпай, қара түнек арасынан тіршілік нышанындай көрінген үміт шырағынан адастырып кетеді. Оның үстіне біздің мынау баспана адам баласының мекен-тұрағына ұқсаса бір жөн-ау. Ертегідегі мыстан кемпірдің үйшігі де осыдан аспаған болар. "Үйшік-үйшік, шыр айнал! Артқы жағың ну орман. Есігіңді бері қарат! Есіл ерді паналат!".....

Апыр-ай десеңші, алты ай қыс, алты ай жаз, лүп еткен желсіз, қақырата соғар қара дауылсыз, азынаған ақ түтек борансыз күн кешіп жатқандары мынау. Казармадан шыға қалса маңдайына тіреліп, көз алдына керілген көк пердесін көлденең тартқан қалың орман. Сол орманның арасында өмір сүру көкжиекпен астасып жатқандай көрінетін байтақ қырда кіндік кесіп, саф ауасымен көкірек кере дем алып, ұлылы-кішілі төбелер мен тауларға өрмелеп өскен айдын шалқарға қаз қонып, үйрек ұшқан.

Айдындардың еркесі, аққу, аялдаған көлдерге өзендерге шомылып, ат құлағында ойнап, еркін өскен қыр баласы сол байтағын, қалай сағынбасын, қалай аңсамасын? Талай түндерде кірпік ілмей, сол далаға деген сағыныш бесігінде тербелгені де күні кеше. Сондықтан да болар ол қазақ киностудиясы жарыққа шығарған фильмді көруге асығып ынтығып отыр. Фильм басталмастан бұрын бұл туралы полк командирінің саяси жұмысы жөніндегі орынбасары (бұдан әрі командирдің орынбасары): « Бүгін сіздер қалыптасқан дәстүр бойынша айына бір рет көрсетілетін одақтас республикалардың бірінің кинофильмін көресіздер. Кезек – Қазақстандікі. «Алдар көсе» фильмінікі», – деген еді. .....

Жаңылмасам, шілденің 10-ы күні Албанның мен деген адамын ақжелке пристав Подборков Қарқарада алдына шақырды. Барлығымыз 20-дай кісіміз. Шақырғанда айтқаны: «Мына Қарқара жәрмеңкесінен сарт-ноғайдан, саудагерден 50-дей қара жоғалды. Осының бәрін ұрлап жатқан - қазақ. Болыс-болысқа бөліп алып төлейсіңдер», — деді. «Қарқара қазақ жері болғанмен қазынаға қарайды, бәрімізге ортақ. Төлемейміз», — дедік. Аяғында сөз ерегіске кетіп, пристав тақтай тепкілесе де біз қасарысып отырып алыстық. Пристав бастығын Жәмеңке, Ұзақ қылып 21 кісіні абақтыға қамады. «Түбі осы малды төлемесеңдер сендерді өлтіретін ыңғайы бар», — деп приставты маңайлаған адамдар айтып жүрді. Біз қорыққанымыздан «төлейік» деп уәде қып босанып, 30000 теңгені Албаннан алып бердік.

Ақшаны алып болған соң, ақжелке жігіт сұрады. Біз оны «көп біледіге» сүйеп жүріп кетістік.

Онда Албан екі учаскеге қарайтын. Тараншылармен қосып тоғыз болыс елді Қалжат приставы сұрайды. 5 болыс елді Нарынқол приставы сұрайды. Нарынқол приставы бізді Қырғызсай қаласына жігіт алуға жауапқа шақырды.Пристав: «Кісі бересіңдер ме, жоқ па?» — деп сұрақ қылды. Біз «жеке мұндай ауыр жұмысты ашып айта алмаймыз. Біраз күн мәулет бер, біз көппен ақылдасып, жауап берелік», — дестік. Пристав бізге біраз күн мәулет беріп, Алматыдағы жандаралға білдірмек болды және сол жерде пристав соғыс пайдасына жәрдем сұраған соң жанымыздан 1000 сом ақша жинап бердік. .....

Балалар өте көңілді... Жұбайым түске дейін бес рет жылады. Мен оған түсінбей отырмын...

Менің әкем төрт рет үйленген кісі. Тірі болса ол кісі 107-ге толар еді. Ол кісінің кейінгі жұбайы биыл жетпістің сегізінде. Ол кісіні мен шеше тұтамын. Шешем алжи бастаған кемпір. Бұрын билеп үйреніп қалған кісі, «ауру қалса да — әдет қалмайды» дегендейін, осы уақытқа дейін үй ішінде үстемдігін жүргізгісі келеді...

Бірнеше мысал.

Қарт адамның ұйқысы сергек болады. Ол кісі тұра салысымен таң сәріде самаурын қояды. Біз ұйықтап жатамыз. Самаурыны біресе өшіп, біресе жанып жатады... Сиырын сауып, сүтін сепараторға бұрап қаймақ, май істеп қояды... Біз ұйықтап жатамыз... Самаурынын кемпір қайта тұтатады. Біз әлі тұрмай жатырмыз...

— Жаға берсең, самаурынға отын да шақ келмейді екен, — депті кемпір бір жолы азанғы шай үстінде. Оны менің жұбайым көңіліне ауыр алады.

Біздің балалардың ауылда жаңа өспірім туысқандары көп.

— Пошли к нам ужинать! — деп кеш сайын балаларын ертіп келеді.

.....