(Шөкенұлы Құсайынның естелігінен)

Дәметкен Далабайдың шешесі. Далабай жалғыз. Өзі жарлы кемпір. Дәметкеннің екі көзі жоқ, су қараңғы кемпір. Ол Далабайын қапсыра құшақтап, шырқырағанда жер басып тұра алмадық. Сондағы Дәметкеннің зарынан. Әр жерінде құлағымда қалғанын елге қайта қосылғанша ойымнан шығармадым. Бірақ анда-сандағы бір бөліктерін ғана ұғып қаппын.

Дала жаным, жалғызым,
Су бойында жалбызым.
Маңдайдағы құндызым,
Аспандағы жұлдызым.
Жүзіңді көріп қалуға
Ашылсыншы сұм көзім!..

деп тыржиған қабағын жоғары-төмен көтергенде сәулесі жоқ тұңғиық қара көзінен тамшылап жас шығады.

Жалғызым, жаным Далажан,
Тым болмаса екеу боп,
Артыңнан біреу ерсеші,
Тентекшіл, теріс қу құдай,
Зорлықшылды көрсеші.
Тым болмаса жар болып,
Жарқ етіп көзім ашылып,
Далаштың жүзін көрсемші,
Сылқ етіп, сүйіп өлсемші.
Тірі күйік тартқызбай
Қолыңнан мені кемсеңші.
Мейірім қана сүйейін,
Келсеңші, сәулем, келсеңші!.. —

деп оңды-теріс кетіп тұрған Далабайының бетін тарамыс қара қолымен сипалап тауып алады...

Facebook .....

Тағдыр әу баста пешенеге жазылады.

Асылмұрат бала жастан пешене дегенді – кісі маңдайы деп түсініп жүріпті. Жас адамның маңдайында әжім болмайды. Тері мен сүйек арасында болар-болмас әлде бір із сырт көзге сезілмейді. Келе-келе... кісі егделене... маңдайға көлденең сызылып әжім түседі. Әлгі шимай кейіпкеріміздің көзіне жазу болып елестейді. Жұмыс басты пенденің өмір жолы... кім болмағы... нендей қатерлі асудан өтері... қандай кепті басынан кешетіні... алдын-ала айнаға түскендей жазылып қояды дегенге кәдімгідей иланатын. Кейіпкеріміз сөзге жоқ, сырын ішке жиып, біртоға мінезбен өсті. Құрбылары таласа сөйлеп, кимелеп көзге түсіп, қай ортамен мидай араласып, тастай батып, судай сіңіп жатқанда – бұл пақырың аузынан сөзі, иінінен бөзі түсіп, дастарқанды шетжағалап отырғанды қалады. Құйма құлақ атанды. Үндеместің сыры ішінде, сол сыр... қоңыр мұң... адамшылық арыз... жүрек шері сыртқа шықпай, қордаланып жинала-жинала Асылмұратты бір отырып жазып тастайтын жазушы етті. Жылдар өте тірі сөз теру кәсібіне айналды.

.....

Білім жол бәріне аңсарлы,
Ой зерек болса оған ұнадың.
Сендерді күлімдеп қарсы алды
Мектепте мейірімді мұғалім.

Қарсы алды сыныбың, партаң да,
Тәртіппен сен оған ұнадың.
Жүреді күлімдеп ортаңда
Тағы сол мейірімді мұғалім.

Ұстазың, мейірбан үні тым,
Қақпайды тым қатты бетіңді.
Қоғамның кішкентай үмітін
Баптайды жас шыбық секілді. .....

— Оған міне елу жыл болып барады,— деп бастады Тоқсанбай қарт әңгімесін.— Кедейліктің кесірі не істеткізбеуші еді. Үй жонатын өнерім болатын. Содан төмен үй жасауға Ілеге түскен кезім бар-ды.

Осы Алатаудың бауырынан он түйемен төрт-бес кісі үй жонуға аттандық. Қоңыр күз болып, ағаштың жапырағы түсе бастаған кез. Алатау маңында қазақ үй жонуға қолайлы ешкітал өспейді. Мұндай тал осыдан үш-төрт жүз километр жердегі Топардың Ілеге құйған жерінде. Онда сыңсыған орман, қорыс. Біздің мақсатымыз осы көп ағаштың кеніне кіріп, он шақты күннің ішінде он үй жонып алып қайтпақпыз. Онда қазақ үйдің сүйегі бір қара тұратын. Ал бес кедейге он түйені жалға берген байға сегіз қанат екі үйдің сүйегін тегін жонып жеткізіп беруге міндеттіміз. Амал нешік көлігіміздің жоқтығынан екі атан түйеміз байға босқа кетеді.

Арада далаға екі күн түнеген соң жердің түрі өзгере бастады. Ит шайнаған орамалдай қалың қоңыр қырқа біртіндеп азайып барып жоқ болды. Енді бірыңғай боз жусан өскен жазық дала. Елсіз далада жаз күнінде шырылдап тыным таппайтын бозторғайлар мүлде жоқ, күз түсуімен олар түстік жаққа ауысып кетсе керек. Қыс келетінін уәйімдеп аспанда көз жетер-жетпесте ұзын мойын тырналар тырулап қайтып барады. Алыстағы төңкеріліп жазылып ұшқан тырналарды көріп бала күнімізде айтатын «арқан тарт, кілем жап, ақсақ қызға сәлем айт» дейтін өлең есіме түсті. Қоңыр күздің мизам ұшқан бозша даласында анда-санда дала құсы — бұлдырық көрінеді. Басқа күс та, аң да көзге түсе қоймайды. .....

Ералы батыр бұл халықтың тілегін орындап болғаннан кейін Қоңыр төбеттің салдырған темір үйінің сыртынан өрт қойып өртеп, екі ағасын босатып, шешесін босатып алып, әкесінің екі көзін алып, барлығын көшіріп келсе, әкесі екі көзінен қанды жас ағып, зарлап отыр екен. Баласы, келіні, бәйбішесі келген соң, екі көзін орнатып болған соң, ат аяғы жететін жерден ел шақырып, отыз күн ойын, қырық күн тойын істепті. Тойдан біраз күндер өткен соң, Ералы батырдың тұрғысы келмей, «мен дүние кезіп кетуім керек» дегенді айтты. «Кетпе» деп, көп жалынған әкесі мен туыстарының сөзіне оған біткен батырлық қайрат тоқтатып тұрмады. Ералы шынымен кетпекші болған соң......

Міне,биыл алтындай қымбатты,білім мен тәрбиенің ошағына айналған аяулы мектебімізге 100 жыл!Бұл-үлкен қуаныш,зор мәртебе!Сонымен қатар үлкен жауапкершілікті қажет ететін іс болып табылады.

Осынау 100 жыл ішінде мектебіміз қаншама түлекті ұядан ұшырып,қияға қанат қақтырып келеді.Ал,сол бітіруші түлектер мектеп атына кір келтірмей біразы дерлік жоғары оқу орындарына түсіп,мұғалім берген білімнің еш кетпегендігін көрсетеді.Абай атамыздың мынадай бір сөзі бар: «Ұстаздық еткен жалықпас,үйретуден балаға».Иә,расымен де ұлағатты ұстаздарымыздың біздерге үйреткен әр нәрсесі көкейде сақталып жемісін беріп жатса,онда бұл ұстаздың оқушылар үшін төккен терінің жемісін береді. .....

Түс кезі. Бойшаң келген, сом денелі, тақыр басты, бадырақ көз Волдырев дейтін алпауыт пальтосын шешіп, маңдайының терін жібек орамалымен сүртті де, мекемеге имене, батылсыздау кірді. Ондағылардың бәрі де сырғытып қағаз жазып жатыр екен.

— Бір жұмыстың жайын кімнен білуіме болар екен? - деді ол подностағы стақандарды көтеріп төр жақтан келе жатқан швейцарға. - Осында бір істің жайын біліп, журналдан қаулының көшірмесін алуым керек еді.

— Былай қарай. Сонау, терезенің алдында отырған адамға барыңыз! - Швейцар қолындағы подносымен терезе жақты нұсқады.

Волдырев тамағын бір кенеп алып, терезеге қарай беттеді. Ол жерде, бояу сүзек ауруының белгісі сияқтанып теңбілденген жасыл үстелдің жанында, басында төрт тұлым шашы бар, солпиған ұзын мұрынын безеу басқан, үстінде көнетоз мундирі бар бір жас жігіт отыр екен. Сорайған тұмсығын қағазға тірей үңіліп жазып отыр. Оң жақ танауын маңайлап бір қара шыбын айналшықтап кетпей жүр, соны қуғысы келіп әлсін-әлі астыңғы ерінін бір жағына қарай қисайта шығарып танауына үріп қояды, мұнысы оған аса бір шұғыл жұмыспен отырған түр береді.

— Осында... сізден бір жұмыстың анығын білуіме болар ма екен? - деді Волдырев қасына барып, - Мен Волдыревпін... Сонымен қатар, журналдан екінші наурыздағы қаулының көшірмесін де алуым керек еді.

Чиновник қаламын сияға батырып алды да, коп малынып кеткен жоқ па дегендей, қаламының ұшына қарады. Сия тамып кетпейтініне көзі жеткен соң қайта сырғытып жаза жөнелді. Ернін тағы да шығара түсіп еді, бірақ енді үрлеудің керегі болмай қалды, өйткені шыбын оның құлағына барып қонған болатын.

— Осында бір істің анығын білуіме болар ма екен? - деді тағы да Волдырев бір минуттан кейін. - Мен Волдырев болам, жер иесі...

— Иван Алексеевич! - деді чиновник бейне алдында Волдырев тұрмағандай, бет алды дауыстай сөйлеп, - Ялыков көпес келсе айта салшы, арызының көшірмесін полицияға куәландырсын! Мың мәртебе айтқанмын өзіне!

— Мен княгиня Гугулинаның мұрагерлерімен дауым туралы келіп едім, - деді Волдырев міңгірлеп. - Өзіңізге белгілі жұмыс қой. Менің сөзіме құлақ салуыңызды қатты өтінер едім. .....

Қожабақы ауылы жайлы ертеректе шыққан "Сағындым сені, Арандым" деп аталатын ән бар. Бұл - ауыл жайлы ән.

Аранды - бұлардың ауылының тұсындағы қырдың аты. Аранды қыры ауылдың төлқұжаты секілді. Ауыл сол қырдың етегінде жатыр.
Өзінің де бір өлеңінде жазғаны бар еді:

Аранды қыр - даланың тауы мұнда-ай,
Дарқан мінез даладай қауымыңда-ай.
Биігіңнен көз салсам атырабыңа,
Қожабақы көлбейді бауырыңда-ай.

Аранды жайлы әннің сазгері Досекең мектептің тәрбие ісінің меңгерушісі болып істеді. Аталмыш әнді шығарған автор. Өлеңін ауылдан шыққан ақын-журналист азамат жазған. Кейіннен аудандық баспасөз саласына ауысып, Қазалы аудандық "Қазалы" газетінде жауапты қызметтер атқарған бұл азамат ол кезде ауылда арнаулы орта білімді дәрігер болып істеген.
.....

Қазақ халқы білектің күшімен, найзаның ұшымен тәуеліздікке қол жеткізген сәттен бері көптеген тарихи оқиғаларды бастан кешірді. Жас мемлекетіміз қысылтаяң кезеңдерден тайсалмай өтіп, саяси, экономикалық тұрғыдан көптеген жетістіктерге жетіп, қазіргі таңда әлемдік сахнадан ойып аларлықтай беделді орынға ие. Бұл, әрине, Президентіміз - Н. Назарбаевтың көреген саясатының арқасы деп білемін. Өз елін жарқын болашаққа бастап келе жатқан Елбасының ғаламдық маңызы зор бастамалары мемлекетіміздің дамуына үлкен ықпалын тигізіп, халықаралық кең жаңғырық тапты әрі мойындалды.

Cолардың бірі де бірегейі, 1991 жылы ҚР президентінің жарлығымен Семей полигоны жабылып, Қазақстан өз еркімен ядролық қарудан бас тартқан алғашқы мемлекет ретінде тарихта қалды. Мысалы, әлемде ядролық қарусызданған тек 5 аймақ бар. Солардың қатарында «Орталық Азиядағы ядролық қарудан азат аймақ» келісімшарты осыдан он жыл бұрын қабылданған еді. Семей полигоны әлем бойынша 4 орын иеленгеніне қарамастан, мұндай шешім қабылдау әркімнің қолынан келе бермейтіні сөзсіз. .....

(Мұғалімдердің «Наурыз шапағаты» өнер фестивалі хақында)

Мұғалімдер білімге асқақ кенелген,
Шәкірт кеуде сол арқылы еленген.
Би билесе, ән салса олар – өнерпаз,
Тұлабойын кенде етпеген өнерден.

(«Мұғалімдер» өлеңінен)

Сыр өңірінде бастау алғанына да 20 жыл толған «Наурыз шапағаты» өнер фестивалі туралы республикалық «Халық» газетінің осыдан екі жыл бұрынғы 2015 жыл, 19 наурыздағы санында Арал аудандық мәслихатының депутаты Нұрбай Жүсіп облыстық білім және ғылым қызметкерлері кәсіподақ комитетінің төрайымы, облыстық мәслихат депутаты Райкүл Мансұрқызы Байназарова жөнінде жазған «Киелі салаға үлес қосқан аяулы жан» атты өзінің мақаласында былай дейді:

«...Райкүл Мансұрқызы ел Тәуел­сіздігінің алғашқы қиын кезеңінде де руханият саласын өркендетуді мықтап қолға алды. Ол өзі ұстаз ретінде, ұлы ұстаз Әбу Насыр әл-Фарабидің «Тәрбиесіз берілген білім адамзатқа апат әкеледі» деген ұлағатты сөзін әсте естен шығармады. 1995 жылдан бастап білім қызметкерлері арасында өнер дарын­дыларын іздеп тауып, оларға өнерлерін шыңдауға барын­ша көмек көрсету мақсатында 2 жылда бір рет «Наурыз шапағаты» фестивалін үзбей ұйымдастырып келеді...» .....