Мамырдың сол бір күні ызғырықты

Рухы асқақ – аңсаған ізгілікті.

Ағылды қала жұрты,

Дала жұрты

Қара Ертіс жағасына қыз қылықты.

Қара Ертіс Керекуді өрлей аққан,

Сан ұрпақ, бал суының дәмін татқан.

Жаралған болар бірге Жер - анамен,

Бастауын алып сонау әлімсақтан.

Ол куә кешегіге, бүгінгіге,

Ғасырға ел есінен шыққан мүлде.

Шат басып шадыман шаттық кешті ме әлде,

Күйзеліп, күңіреніп, түңілді ме.

Ол жағын жаратушы тәңір білер,

Бір жылап ұланымен бірге күлер.

Табиғат - анамыздың төл мінезі,

Десек біз келісіммен өмір сүрер.

Қара Ертіс – табиғаттың бір парасы,

Көп болар жүрегінде жан жарасы.

Осы ойдың жетегінде тұрған шақта

Деді біреу: « Жігітім, бері қарашы».

-Аштық, - дейді, - бұл өзі болған жай ма?

Болса да оны айтқаннан қандай пайда?

Ескерткіш ашылады... Ал сонан соң

Құрбандар... Келесі күн ұмытылмай ма?

Жіберді азалы әуен сөзді бөліп,

Алаңды қалың халық тұрған керіп.

Ақ жамылғы сырғыған сәтте сенсең,

Тұрғандай боп көрінді күңіреніп.

Күңіренер жөні бар күйзелетін,

Сандаған жыл сақтықпен бүркеп бетін.

Кеңес құлап кеткен соң құрдымға,

Тәуелсіздік шындықтың тырнап бетін.

Ашты ақыры тың бетін, ақиқатын,

Ашты ақыры «аштықты» атап атын.

Мәңгүрт сана сілкінсін көз ашылып,

Ел жоқтасын жоғалтқан асыл затын.

Ал ескерткіш солардан қалған белгі,

Шұбап шығып артына тастап елді,

Өмір үшін күресті арманда өлді.

Аштық, азап жесе де қанша жанын

Ойлады олар ұрпағын, арттағы елді.



Жолда

Тігулі үй артта қап ата мекен,

Ақ бәйбіше буынған белін бекем.

Дұға қылып аруақ атаулыға:

– Оралармыз күні ертең аман – есен,

– Деп ойлады, бас аман, болсақ есен.

Бұл кешегі Ерденнің жесірі еді,

Ерден болса сол елдің есіл ері.

Бетке ұстары байы еді, мырзасы еді.

Күні-түні қонақтан босап төрі

Көрмеген деп арттағы ел аңыз қылған, .....

— Сен мені танымай қалдың ба, неге үндемейсің Мақсұт?

Ол тіл қатпады. Босағада тұрды да қойды.

— Бір-бірімізді көрмегелі отыз жылға жуық болды, Мақсұт. Сен соғысқа кеткенде, мен жиырма сегізде едім ғой.

Ол үндемеді.

— Қартайдым, Мақсұт. Ал сен дәл осыдан отыз жыл бұрынғы қалпыңда қалыпсың.

Ол үндемеді.

— Танымадың ба, Мақсұт? Мен Хадишамын ғой! Сені әне келеді, міне келеді деп отыр едім. Жұрт көрсе, сені менің балам дер. Сен, сірә, сол сөзден қорқып тұрсың ғой.

Ол үндемеді.

— Босағада тұрғаның қалай, Мақсұт! Төрге шық, өз үйің ғой.

Хадиша Мақсұтты қолынан ұстап төрге алып шықпақ болып,ілгері аттайын деп еді — орнынан қозғала алмады. Арада екі адым жер, бірақ алынбас асу сияқты. Жілік-жілігіне қорғасын құйып, жерге қағып қойғандай тырп етуге дәрмен жоқ.

Ал Мақсұт табалдырықта әлі тұр. .....

Өткен заманда бір тазша болыпты. Оның сұлу әйелі болыпты Заманындағы ханның баласы сол әйеліне ғашық болып жүреді екен. Хан баласы бір түнде келіп, тазшаның әйелін оятыпты.

Сонда әйелі тазшаға:

— Ханның баласы менің мазамды алды, – дейді.

Тазша айтыпты:

— Олай болса, мен бір жаққа жолаушылап кетейін де түнде қайтып келіп, аңдиын. Егер хан баласы келе қойса, оны ұстап алып өлтірейін! – дейді.......

— Әлі есімде,— деп бастады Ермек сөзін,— бұрнағы жылы тісіме нан тиіп кеп кетіп еді, отыз тісім зар қақсап жүріп берді. Содан кәне тамақ іше алсамшы. Біреу ыстық, біреу суық іш деп басымды даң-даң қылды. Бәрінің де айтқанын істеп үлгердім. Бірінен болмаса екіншісінің емі қонып қала ма деген оймен айтқанды мүлт жібергенім жоқ. Тіпті тойғанымша чеснок та жедім. Көбірек жеп қойсам керек, ішімді ауыртып бәлені салғаны бар емес пе? Тістің емін іздеймін деп екі ортада ішімді ауыртып, «қайдан жедім бауырды, ішім жаман ауырдының» керінің келгенін көрдіңіз бе?

Енді емі қонып қала ма деп әлі де әркімдердің айтқанын істеп жүрмін. Кесеге ыстық суды құйып алып, ішіне бір уыс қаратікен тұзды салып, ұрттап та көрдім. Ауырғаны қояр емес, қақсағаны былай тұрсын, енді сыздап та бәлені салды. Көп емшінің бірі, ашутас пен тотияйынды күйдіріп ыстықтай тісіңе бас дегенді айтты.

.....

Ерте заманда бір патша болыпты. Патшаның үш баласы бар екен. Ең үлкенінің аты – Асан, ортаншысының аты – Үсен, ал ең кенже баласының аты – Хасан екен.

Хасан өте сұлу, ақылды, әрі батыр, ақкөңілді бала болып өседі. Патша ұйықтап жатып түс көреді, түсінде бір ғажайып құс көреді. Құстың күлсе, аузынан будақ-будақ гүл түседі, жыласа, көзінен моншақ-моншақ маржан түседі. Міне, патша осы құсқа ынтық болады. Дереу орнынан тұрысымен, Асан мен Үсенді шақырып алып айтады: «Мен түсімде бір тамаша, өмірімде көрмеген құсты көрдім, өзі өте сұлу, күлсе, аузынан будақ-будақ гүл түсетін, жыласа, көзінен моншақ-моншақ маржан түседі. Осы құсты қайдан да болса маған тауып әкеп бересіңдер. Егерде тауып әкеп бермесеңдер, бастарыңды аламын», – дейді.......

Шопанның әңгімесі

Осы бір аяғы түскір түніменқақсап, көз ілдірмеді. Бұл аяқты жігітшілік күрес сайысында немесе көкпар тартысып жүріп мертіктіргем жоқ. Бұл кемістік — кешегі Германия соғысынан жабысқан пәле Мал бағып, ат үстінде жүргендіктен, бізге протез дегеніңіз тым қажет нәрсе. Сол жасанды аяғым тозып қалып, бұл күнде ит қорлықты көріп жүргем. Әй, өз аяғыңа қайдан жетсін!..

Осыдан үш ай бұрын қаладағы протез заводына заказ берген едім, аяқ орнына қол салып жіберіпті. Өзім бармасам іс бітер емес. Бір отар қойды бәйбішем мен балама тапсырдым да, ала қоржынымды арқалап жолға шықтым.

Үлкен жолдың үстінде қарақшыдай қақшиып тұрмын. Бұ жақта автобус жүрмейді. Оқта-текте зу-зу етіп жүк машиналары ғана өте шығады. Қол былай тұрсын, аяқ көтерсең де тоқтайтын емес.

Көксоқыр шоферлардың көңілі кейде көл, кейде шөл ғой. Әсіресе, олар бүгін ашулы сияқты.бәрі де қатайып алған, тіпті, бұрылып та қарамайды. Қаншама уақытым босқа өлді-ау! Ала кетсе машинасының майы таусылатындай, қап мына шіріктердің бәлсінуін-ай! .....

Теледидарда немесе бас қосқан жиындарда қоғамдағы келеңсіздіктер талқыланып жатады. «Ұрлық, алаяқтық көбейіп кетті, арсыздық, ұятсыздық өршіп кетті, қоғам бұзылып бара жатыр» деген сияқты тақырыптар қозғалады. Сонда біреулер «Ұры кінәлі емес, қоғам кінәлі» десе, екіншілері «Ұрламағанда қайтсін енді, жоқшылық бас сауғалатқанда амал бар ма?!» деп әңгімеге май тамызып отырады. Негізінде, ойлап қарасақ, ұрлық пен кедейліктің еш байланысы жоқ. Ауқатты отбасыдан шыққан ұрылар мен әлімжеттілік қылатын баскесерлер елде жетіп артылады. Қаншама кедей отбасылар бар адалдық шеңберінен шықпай, ар-ұят, адамгершілік қағидалары аясында берекелі ғұмыр кешуде. Біреудің ала жібін аттау ойларына да кірмейді.

Ал қоғамдағы келеңсіздіктердің шешімін халық жазушысы Әзілхан Нұршайықов жақсы түсіндірген екен: «Мен ұят деген сөзді өте жоғары бағалаймын. Ұят дегенді ұлы күш деп ойлаймын. Адам­шы­лықтың, адалдықтың, уәдешіліктің, тұрақтылықтың, тазалықтың түп қа­зығы – ұят деп білемін. Ұяты жоқтан үміт күтпеймін. Ұры-қары, қарақшы, қаныпезерлер ұяты жоқтан шығады. Ұят – ең қымбат қасиет, ұяттыда иман бар.»

Иә, адалдық пен ар-ұят бір-бірмен тығыз байланысты қасиет. Мәселенің бәрі тәрбиеге келіп тіреледі. Ата-бабамыз «Ел болам десең бесігіңді түзе» деген емес пе?! Сондықтан бала тәрбиесіне мұқият көңіл бөлу керек. Бала-шағаға кішкентайынан ешкімге қиянат жасамауды, ешкімнің ақысын жемеуді, адал болуды, ар-ұятты болуды жақсылап үйрету керек. Адал болуды, ар-ұятты санасына сіңіріп өскен бала ешқашан ұрлыққа, опасыздыққа бармайды. Өзіміз де ар-ұятқа жіті мән берейік. Ар-ұят түзелсе, қоғам да түзеледі.

.....

Аппақ қар да жауады,
Ақ мамыққа толады,
Аяз ата келеді,
Сыйлықтарын береді.

Әнші бала ән салады бұлбұлдай
Айтты маған жәй дыбыспен сыбырлай
Ән айтамын ән айтамын жалықпай
Әндері оның неткен сұлу әсем-ай.

Ертеде бір кедей болыпты, оның төрт баласы болыпты. Кішісінің аты Бекболат екен. Бір күні ол кедей «тілімді алмайсың» деп Бекболатты үйден қуып жібереді. Бекболат қаңғырып келе жатып, көлдің жиегіндегі жалғыз үйге сәлем беріп, кіріп келсе, бір шал мен кемпір отыр екен. Олар жөн сұраса, Бекболат:

— Әке-шешем жоқ, қаңғырып жүрген жетім баламын, баласы жоққа бала болар едім, – дейді.......