Шығармалар

Бақытым бар үшінші – Отан деген,
Кім мықты? – десе біреу,- Отан дер ем.
Оты сөнген жалғанда жан барсың ба?
Ойланбай – ақ кел – дағы от ал менен.

М. Мақатаев

Біздің қазақ халқы да туған жер қадірін жас ұрпақ бойына, санасына бала кезінен – ақ сіңіруге ұмтылатындығынан туған жер жайлы мақал – мәтелдерден, аңыздар мен батырлық жырларынан көреміз. «Ит – тойған жеріне, ер – туған жеріне» немесе: «Туған жердей жер болмас, туған елдей ел болмас» деп, ерекшелеп көрсетеді. Туған жерін сағынғанда патшалығын да тастап, елге тартқан Бейбарыс баба туралы аңыз да жүрекке жылы. Бұлардың бәрінен шығатын қорытынды әркімге туған жері, туған елі қымбат екендігі деп ойлаймын Егеулі найза қолға алып, еңку – еңку жер шалып, ел қорғаған батыр бабаларымыз бен аналарымыздың бізге қалдырған аманатындай туған елімізді қорғау, нығайту - әрбірімізге парыз. «Елің үшін отқа түс – күймейсің» дегендей, туған елінің бостандығы, жерінің азаттығы үшін күрескен әр замандағы ардақты ерлерін туған елі ешқашан ұмытқан да емес, ұмытпақ та емес ? «Алға қарайтын кез келді. Іске кірісер кез келді. Ерік – жігерімізді танытатын кез келді!» - деп Тұңғыш Президентіміз ауыл халқына да үндеу тастады. Бүгінде алтын бесік ауыл зор өзгерістердің бастауында тұрғандай. Өйткені келешек Қазақстанның нағыз ұлтжанды тұлғалары ауылдан туып шықпақ.Елбасымыз Нұрсұлтандай басшыларды, Шерхан, Әбіштей сөз зергерлерін, Бекзат пен Ермахандай дараларды тудырған алтын бесік – құтты қазынасы мол қазақи әлемнің біздің келешегіміз үшін берері әлі алда. «Таланттар ауылда туып, қалада өледі» деген сөз бар біздің қазақ халқында. Бұл біздің түп тамырымыз – ауылдың құрметіне сай айтылған сөз деп ойлаймын......

Ел үшін аянба-ерлігіңе сын,
Жұрт үшін аянба-жігіттігіңе сын.
Б.Момышұлы
Әрбір ұлттың өз өткені,тарихы болады. Сондай қайғысы мен қуанышы қатар жүретін қазақ тарихындағы естен кетпес күндердің бірі-22 маусым.КСРО-ға Фашистік Германия шабуылы,жан-жақтан соғыс басталғанын хабарлайтын дауыстар,үреніш,ананың жүрегіндегі қорқыныш,уайым.Міне,дәл осылай бұл күн есте қалды.Қайғы-қасіретке толы жаңа заман басталды.
Отан алдындағы парызын орындау үшін ерлер әскери комиссариаттарға барып,енді шегінерге жол жоқ деген оймен жасы да, кәрісі де соғысқа аттанды.Жүректегі үрейге қарсы тұрып,суық қаруды қолға алып, соғыс шебінде ерлікпен шайқасты. . Бес жыл ішінде қанша мың қазақ баласы отанына оралмады,бірақ қасық қаны қалғанша шайқасып, біздерге жеңіс әкелді.Көптеген неміс шабуылдарына бірлесіп төтеп беріп,майданда өз ерікжігерін көрсетіп, Кеңес Одағының Батырлары атанды. Сондай еразаматтарымыздың бірі-Бауыржан Момышұлы.Ол ержүрек қазақ қаһарманы,Кеңес Одағының Батыры 316 атқыштар дивизиясының құрамында майданға аттанды.Сол бес жыл ішінде 27 рет қолына қару асынып, ұрысқа шықты.Басқа да жауынгерлермен бірге Мәскеуді қорғады.Соғыстан ерлікпен оралып, кейінгі жылдары жазушы ретінде соғыс атты өмір мектебіне байланысты “Генерал Панфилов”, “Майдандағы кездесулер” шығармаларын жазды.Сол кітаптардан алынған мынадай қанатты сөзі бар: “ Соғыс-халықтың күш-қуаты, ерік- жігерін сынайтын ұлы емтихан”. Әрине, ол ел тарихындағы үлкен сынақ,бірақ біздің ерлер бір ту астына бірігіп,оған төтеп берді. ......

Ұлы Жеңіске биыл 75 жыл толып отыр. Осы бір сұрапыл соғыста елім деп еміренген есіл ерлер, елдің ертеңі үшін жан аямай күресті. Басқа шауып төске өрлеген басқыншылардың меселін қайтарды. Бүгінде 130-дан астам ұлтпен ынтымағымыз жарасып, бейбітшілік бесігінде тербелуіміз біз үшін қанын да, жанын да салып соғысқан ержүрек аталарымыз бен қайсар аналарымыздың арқасы. Ендеше солардың ерліктерін ұмытпай, кейінгіге ұлықтау біздің басты борышымыз! Ұлы Отан соғысының аяқталғанына, мінеки, 75 жыл толды! Біз 71 жыл бойы бейбіт өмір сүріп жатырмыз. Ұлы Отан соғысына қатысқан ержүрек те, батыл аталарымыз бен апаларымыз: Бауыржан Момышұлы, Әлия Молдағұлова, Мәншүк Мәметова, Талғат Бигельдинов, Төлеген Тоқтаров біздің жерімізді, елімізді басқыншы жаудан қорғап қалған. Осы Алматының көптеген саябақтарында, көшелерінде олардың ескерткіштері қойылған. 19411945 жылдар аралығында болған соғыс қаншама жанның өмірін қиды, қаншама отбасы ер жігіттерінен айырылып, қара жамылды. Сол соғыс қаншама бүлдіршінді жетім қалдырды? Елді жоқшылық, аштық жайлады. Тылда еңбектеген баладан бастап, еңкейген қартқа дейін тынбай еңбектенді. Олар майдандағы солдаттарды өз қамқорлығына алды. Соғыс адамзат баласын біріктірді. Олар бейбіт өмір үшін қасық қаны қалғанша күресті Ұлы Отан соғысы 4 жылға созылды. Майдан даласында 600 мыңнан астам қазақстандық қаза тапты. Бұл қан майданға қазақ топырағынан бір миллионнан астам ержүрек жауынгерлер аттанған. Олардың көбісі сол алапат соғыс алаңында қаза болды.......

«Елбасы - елімнің тірегі»

Елбасыммен мен бүгін мақтанамын,
Өзіңізді әлемге айтып шаттанамын.
Қазағым жетті бүгін арманына,
Елбасым, айналайын, атқан таңым.

Бір қаламның ұшымен жазылып, барша қауымның жүрегіне орнаған, бір ауыздан айтылып, кең өлкемді шарлаған осынау бір ыстық сөз, ыстық көңіл лебізі бүгін ғана емес, бар уақытта да қан тамырымыздың лүпіл — бүлкіліндей естіледі бізге. Иә, бұл – бүкіл қазақ жұртының, дүйім Қазақстан елінің қызу құштарлықпен, сарқылмас сүйіспеншілікпен айтар, ардақ тұтар асыл лебізі. Көңіл - күй серпілісімен сырымды ақтарсам, оның еш айыбы жоқ деп ойлаймын. Менің көңілімді серпіп, жүрегімді тербеп отырған бүгінгі күннің жеңістеріне жеткізуші, елін Абылай бабамның ақ жолымен, Махамбет бабамның өр рухымен басқарып отырған еліміздің Тұңғыш Президенті, Елбасы – Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев.
Осындай дана Елбасымен мақтанудың өзі, Елбасына арнап шығарма жазудың өзі бір бақыт деп білемін. Бүгінде бүкіл елдің қолдауымен сеніміне ие болып, елді сындарлы жолмен болашаққа айқын бастап келе жатқан Елбасымыз Нұрсұлтан Назарбаевтың құрметіне тойланатын — Тұңғыш Президент күні біз үшін де өте қадірлі мереке. Бұл мерекенің тойлануының өзіндік ұлтқа берері мол. Осы мереке арқылы жас ұрпақ Тәуелсіз Қазақстанның тарихын танып, оның ел болып қалыптасу жолында қандай тұлғаның аянбай еңбек еткенін жадында сақтауына үлесін қосады. 1-желтоқсан Қазақстанның шежіресінде үлкен мәнге ие, сондықтан аталмыш күннің Тұңғыш Президент күні ретінде тойлануы заңды құбылыс. Өз халқына қолынан келген жақсылықтың бәрін жасап жатқан Елбасымызбен мақтанамын. Осындай іргелі мемлекетті басқару үшін асқан көрегендік, білім, адамгершілік керек. Осы қасиеттердің барлығы тал бойына тоғысқан Елбасымыз – халқымыздың ең таңдаулы адамы. Бір данышпаннан: «Дүниеде кім бақытты?» – деп сұрапты. Сонда данышпан: «Елін бақытқа кенелткен адам бақытты», – деген екен. Халықтың дамуына сара жол салған, қазақстандықтарды бақытқа кенелткен қадірлі Елбасы, Сізден асқан бақытты адам жоқ шығар мына дүниеде?.....

Соғыс-адам өміріндегі ең ауыр қасірет. Соғыс-барлық халықтар үшін күтпеген апат. Соғыс айтып келмейді және одан ешкім қорғанбаған.Мейлі ақ бол,қара бол,ол ешкімді таңдамайды, өйткені оның алдында бәрі бірдей. Соғыс қайғы,өлім әкеледі.Қанша адамдардың өмірінің астан-кестенін шығарды. Қанша жамандық,тауқымет,қанша қайғы,қанша өлім,қанша қираған тағдыр соңынан қалдырды...Қанша кінәсіз адамдардың өмірін қиып,қанша адамдарды туғандарынан айырды. Соғыс жылдары-ең қиын жылдар.Соғыс жылдары халық көп зардап шекті,аштық,ұйқысыздық, үмітсіздік,шаршағандық,жақын адамдарынан айырылу –осының бәрі халық үшін ауыр соққы болды,бірақ халық барлығына да төзді.
Осыдан 75 жыл бұрын азапқа толы қанды кезең болды.Ол кезең-Ұлы Отан Соғысы.Ұлы Отан Соғысы Жер шарының тең жартысының күл талқанын шығарды. 1941 жылдың жазында соғыс бейбіт өмір сүріп жатқан халықтың өміріне құйын тәрізді еніп,мыңдаған жас жігіттер мен қыздардың армандарын бұзып,үлкендердің жыл бойы қорғап келген тұрақты,бақытты өмірлерін қиратып,мәңгілікке адамзаттың есінде қалды.
Соғыстың ауыр кездері бірде-бір отбасын айналып өткен жоқ,бірде-бір адам селқос қалған жоқ.Қолына қару ұстай алатын әрбір азамат майданға аттанып жатты.Біреудің ағасы,біреудің інісі,біреудің жары,біреудің әкесі осындай ауыр кезеңде Отанын қорғау үшін, титтей болса да, пайдасын тигізуге тырысты.Халықтың мықты рухы осы соғыста шешуші рөл атқарып,жеңіске жеткізді. Соғыстың алғашқы жылдары болған сұмдық ,халықтың рухын дамытып жаңғыртты. Үлкен де,кіші де ешбір шаршаусыз қиын жағдайда аянбай еңбек етіп, «Бәрі майданға,бәрі жеңіс үшін!» үшін деп ұрандатты.Қас жауды жеңу үшін ешкім ештеңе аямады.Әрбір ер бала,бозбала майданға барып,қолына қару ұстап жаумен күресуді армандады. Жеңіске жету үшін, әр адам өз үлесін қосты......

Біз тәуелсіздікке аңсап, зарығып жеттік. Енді сол
тәуелсіздіктің қасиетті белгілерін де ерекше қадірлеуіміз,
қастерлеуіміз керек. Әрбір азамат Қазақстанның туын,
елтаңбасын, әнұранын тұмардай қасиет тұтуы қажет.
Елдігіміздің сыналатын бір тұсы осы
Н. Ә. Назарбаев
Тәуелсіздік - ең басты құндылығымыз. 25 жыл ішінде тәуелсіз Қазақ елін қалыптастырып,нарықтың қиын өткелектерінен аман өтіп келеміз. Тәуелсіздік ата-бабаларымыздың асыл арманы, мақсат-мұраты еді. Ол күнге жетіп отырған өзімізді бақыттымыз деп есептейміз.Қазақстанның жаңа дәуірде қол жеткізген барлық табысының қайнар көзі-Тәуелсіздік. Тәуелсіздік...
Осы бір ғана сөздің астарында қаншама қайғықасірет,қаншама жүрегім,елім,жерім,халқым деп соққан,арыстандай айбатты,жолбарыстай қайратты,қырандай күшті қанатты жастарымыз бен ұрпағым деп қасықтай қаны,шырқыраған жаны қалғанша ұлтарақтай жері үшін,атамекен елі үшін жанын пида еткен ата-бабаларымыздың рухы жатыр. Тәуелсіздік-тәңірдің біздің ұрпаққа берген үлкен бақыты, халқымыздың мәңгілік құндылығы. Біз бүгінге дейінгі барлық жетістіктерімізге Тәуелсіздіктің арқасында қол жеткіздік. Жиырма бес жыл ішінде елдің әл-ауқатын көтеріп, төл мәдениетіміз бен мемлекеттік тілді жаңғырту ісінде қыруар жұмыстар атқардық. Елімізде білім, ғылым, денсаулық, спорт салалары айрықша даму үстінде. Тәуелсіздік - біздің ең басты игілігіміз, баға жетпес құндылығымыз. Жас мемлекет тарихындағы жаңа дәуір дәл осы Тәуелсіздіктен бастау алады. Дәуір жасампаздығы сенімді және серпінді дамуға байланысты. Бұл күнге сан ғасыр бойы армандап жеттік. Тәуелсіздікке қантөгіссіз, бейбіт түрде қол жеткізіп, елімізді әлемнің өркениетті елдерінің қастарына қостық. Барша қазақстандықтар үшін Тәуелсіздіктің мәні де, маңызы да айрықша......

Елбасымыздың Болашаққа бағдар атты мақаласынан ой түйе келе өзімізді рухани жағынан жаңғыртуымыз керек екен. Себебі Қазақстан саяси және экономикалық жағынан дамып келе жатқанымен рухани жағынан дамуы қолға алынбай келе жатқан маңызды істердің бірі болып табылады. Басқа елдердің көз алдымызда дамып келе жатқаны бәріне беймәлім. Біздің еліміз де жоғары деңгейде көрінуге тиісті. Бұл мақсат бойынша:Н.Ә. Назарбаев бізге мақала ұсынып, дамушы елдің тарихын насихаттайтын жобаны жастардың санасына елдің басты негізі ретінде жеткізу. Біз қазақ халқы, ұлттық-рухани тамырдан нәр ала алмасақ, ол - өмірден өз орнын таппаушыллыққа, адасуға апарады. Жастар мен бүкіл Қазақстандықтар бұл мақаланы оқып және оны түсініп қана қоймай, бұл айтылған игі істерді жүзеге асыра білуі қажет. Ол үшін қазіргі білім мәселесіне көп көңіл бөлуге міндеттіміз. Яғни, өсіп келе жатқан жас өскіндерімізді қазақ тілінде ғана емес өзге тілдерді: ағылшын, орыс, латын тілдерін меңгеріп, осы тілдермен еркін сөйлесіп үйренсе, өте білімділік елден орын алса, барлық жастарымыз көкірегі ояу,көзі ашық болып өсер еді. Бұл мәселеден кейінгі талқыланатын - техниканың дамуы. Жапония, Америка, Қытай сияқты елдердей экономикалық, экологиялық жағынан, әсіресе техника жағынан дамып, алдыңғы қатарлы елдердің санатына қосылып келе жатырмыз. Қазіргі таңда басын жерге қаратып, үндемей отырған адамдар жоқтың қасы. Барлығы дерлік бәсекелестікке түсіп, бір-бірінен қалмауды алға мақсат қойған. Бәсекелік қабілет елдің дамуына ықпалын тигізеді. Қазір, 21 ғасыр, заман талабына сай компьютерді жетік меңгеруіміз қажет. Техникамен қатар, ой-санамыз өсіп отырса, «Қазақ елі» қараңғылықтан жарып өте жарыққа шығар еді. Біз шет елдің тарихын біліп, оған тамсана қарап, өзімізге жақсы қабылдаймыз. Сол секілді біздің елді тану үшін: басқа елдің есінде қалатындай етіп, қазақша әріптерден қаланған есімді: қала аттары, ескерткіш аттары қойылуы қажет деп ойлаймын......

Ұлы ұрыс , қанды майдан даласында,
Жанған от, атылған оқ – борасында
Жатыр бір жас жауынгер жараланып,
Өлім мен өмір көші арасында.
Есіл ер тайсалмаған қалың топтан,
Қайтпаған, қаймықпаған атқан оқтан.
Ерлік пен батырлықтың үлгісіндей,
Ұран сап Отан үшін жауға шапқан.
Бүркіт Ысқақов
Соғыс – күйретуші күш! Дәл солай! Барды жоқ ететін, тауды жер ететін. Жер бетіндегі тіршілік атаулының бәрін жалмап жұтатын ажал. Сол қанды кезеңді еске түсіріп, елестететін газет-журнал матералдары немесе радиотелехабарлар, кинолар аталар ерлігін мақтаныш тұта бізге жеткізді. Иә, содан бері жарты ғасырдан астам уақыт өтсе де, ешнәрсе де ұмытылған жоқ. Ұлы Отан соғысы... Бұл күннің толғағы ащы болса да, туғаны бар халқы үшін қуаныш болған күн. Сол кездегі кеңес одағының басқа халқымен бірге жауды талқандап, жеңіске жету ісіне қазақ халқы да өзінің лайықты үлесін қосты. Қазақстандық жауынгерлер Брест қамалынан бастап Берлинге дейін барды. Олар Сталинград түбіндегі шайқаста, Днепр өткелінде, Москва мен Ленинград үшін болған ұрыстарда ерен ерліктерін көрсетті. Қазақ ел басына күн туғанда толарсақтан саз кешетін жауынгер халық.......

Жарқырай шыққан әрбір күн...
Тәуелсіздік, тәуелсіздік, тәуелсіздік ...
Бұл тақырып, бұл ұғым маған бұрыннан белгілі. Алдын да дәл осы тақырыпқа көптеген шығарма жазғанмын, мінеки, бүгін де жазудамын. Әрине, бұл өлмейтін тақырып болғандықтан, тәуелсіздік туралы үздіксіз жаза беруге болады. Бұл тақырыптың мәнін ашу үшін сонау тарихқа көз жүгірту керек сияқты. «Бүгінгі кезді түсініп-түйсіну үшін өткен кезге көз жүгірту керек», - дейді Елбасымыз Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев. Ал енді тарихымыздың сарғайған парақтарын ақтарып көрейік: ежелден біздің атабабаларымыз ешкімге соқтықпай жай жатқан ел еді, дегенмен жеріне жау тисе, найзасының ұшына үкі тағып, ешкімге басындырмайтын ел болды. Ұлдарын құл, қыздарын күң етпеген халық болды. Айталық, сан ғасырлық тарихымызда ел тағдырын өз тағдырынан биік қойған азаматтарымыз көп болды. Олар шырылдап шыбын жанын шүберекке түйіп, қасық қаны қалғанша, жаумен соғысып, бізге осы Тәуелсіздікті сыйға тартты емес пе?! Мен білетін – Күлтегін мен Тоныкөк.
Олар – батыр, қолбасшы. Өздерін бала кезден жауынгер ретінде танытты. Күлтегін бала жастан сарбаздар қатарында тұрған. Былай ойлап қарасақ, бала деген он жасында доп қуып жүреді емес пе, ал Күлтегін сол жаста ел қамын ойлап, ат үстіне қонған батырлардың басшысы болды. Осының бәрі біздің еркіндігіміз, біздің болашағымыз үшін еді. Күлтегін өз жерін ерлігімен, батырлығымен қорғаса, Тоныкөк өзінің даналығымен қорғады. Осы екі тұлға «қазақ жері» деген қайнар бұлақтың басын ашып кеткендер! Ал Тұмар патшайым. Ол туралы сөз бөлек. Шашын төбесіне түйіп, қыз да болса, батыр жүрегімен «Маған туған жердің бір уыс топырағы да қымбат!.. – деп шырылдап, өз Отанын қорғай білген батырларымыздың бірі......

Өзі өмір сүрген заманның нағыз озық ойлысы, елден ерек туған еңселі ері, қараңғы қазақтың шам шырағы атанған ардақты Абайдан алар тағылым мен түйер ойлар орасан зор. Тыңғылықты тыңдаған мен терең түсінген жанға Абай айтқан асыл сөздер- адасқанда жолына жарық болса, сүрінгенде сүйенер сенімді серігіндей болатыны анық. Абайдың ой- тұжырымдары баршамызға қашанда рухани азық бола алады. Мысалы, жұп- жұмыр жалғыз ғана «Сегізаяқ» өлеңінің өзінде қазіргі кезде белең алып, етек жайған сан түрлі жағымсыз қасиеттерді қатты мінейді. «Тамағы тоқтық, жұмысы жоқтық, аздырар адам баласын» деген ойлы- өнегелі сөзі қаншалық қастерлі, көп аузынан түспейтін халық мәтеліне айналып та кетті. Расымен-ақ көзіміз күнде жетіп жүр, еріншектік, масылдық, тойымсыздық, босаңдылықтың адам өмірінің астан- кестеңін шығарып, тіпті түбіне жетіп азғындалатыны өзегімізді өртей түседі. Нәпсі мен дүниеқоңыздық адамды адам санатынан хайуандай жиренішті әрі бишаралық күйге түсіріп жібереді. Ақынның кесек ақыл мен жетік білгірлігі соншалық мұншалық маңызды мәселелер мен түйткілді ойларды орамды тілмен, кестелі сөзбен, аз сөзге көп мағына сыйғыза білдіруі сөз ұққанға мол өнеге. Айтып ауыз жиғыза алмастай, бұдан өзге де ақын қырын жан- жақты дамытып, оқырман көңіліне кереметтей сергектік, әсіресе, жастарға жаңаша серпімділік пен жадына жақсы тұтар тәлім- тәрбие беретін дана ақынның ойлы туындылары есепсіз көп. Аз ғана мысалмен айтпағымды айқын жеткізгім келеді, яғни Абай сөзінің бүгінгі заманымыз үшін көкейкестілігін ақын шығармаларынан анық аңғарамыз. Осыдан бір ғасырдан астам уақыт бұрын қараңғы қазақты, қалың елді, қадірлі ұлтын білімділікке, кесел мінездер мен жат әдеттерден аулақ болуға, ғылымға бейіл бұруға шақырған үндеуі, үні, айтқан асыл сөздері естен мәңгі кетпестей қасиетті мұрамыз болып сақталып келеді......