Шығарма: Соғыс зардабы

1942 жылы шілде айында жарты жылға созылған Сталинград шайқасы басталды. Фашистік Германия совет әскерінің қарсылыстығын тез арада жойып, тоқтамас шерумен Волгаға дейін жетуді жоспарлаған. Волга мен Дон өзендерінің арасында қанішер соқтығыстарда көптеген әскерін жоғалтқанымен, қарсыластарымыз біздің әскердің қорғанысын бұзып, Сталинградтың солтүстігіндегі Волгаға қол жеткізді. Күндіз-түні қантөгіс соғыстың шуы басылмады, бүкіл қала от пен түтін астында қалды. Волганың өзі алау астында көрінді. Соғыс шегі қараша айында Волга өзенінен бір шақырым жерде өтті, көптеген стратегиялық маңызды биіктер фашистердің қол астында болды және сол биіктерден фашистер совет әскерлерін атқылады. Көптеген адамдардың мерт болғанына қарамастан, Сталинград қаласын алуға бірінен соң бірі жаңа вермахттың бөлімдеріне келіп жатты. 62 әскер басқарушысы генерал Чуйков В.И. былай деп жазған: «Гитлер бүкіл Германияны осы бір қаланы алу үшін құрбан етуге дайын болып көрінді».
1942 жылы күз айында Сталинград ауданына 70-тен көп жаңа дивизиялар жұмылдырылды, қарсалыстан күші 2 есе өскендей болды. Бірақ дұшпан жерімізге тереңдей кірген сайын, Сталинград қорғаушыларының қарсыластығы күшейе түскендей болды. Сталинград жерінің әр метрін, әр көшесін, әр үйін тіспен қорғады.
Біздің жерлесіміз, Ұлы Отан соғысының ардагері Иван Архипович Легостаев Сталинград шайқасына қатысқан кезінде жарақат алып көрген тәжірибелі солдат еді, бірақ сол жерде басынан кешкенді соғыс аяғына дейін көрмеді. «Сталинград жерін қатерлі темір-терсек басып қалды. Топырақты уыстап алып, саусақ арасынан терсек, қолында оқ болмаса, жарқыншақ қалар еді. Бұл жерде болған нәрсені сөзбен айтып жеткізуге болмас . Тоқтаусыз бомбылау, артиллериялық және минометтік атыстар. Бірінен соң бірі жалғасқан немістік әскерлердің шабуылы. Шайқас трактор зауытының ғимараттарында да жүргізілді, әр көше үшін, әр ғимарат үшін қантөгіс болды. Ғимараттар кейде «қатпар- қатпар пирогті» еске түсірді. Астыңғы қабатта біздікілер, ортаңғыда – жау, одан кейінгі қабатта -біздікілер. Кезектес жетістікпен ғимараттан бір-бірімізге отпен қуып отырдық ». Сталинград қабырғаларында гитлерлік ең мықты әскерлерді жинап, оларға керемет соққы беріп, қала қорғаушылары осы қантөгіс соғыста жеңіске бет бұрды. Сталинград түбіндегі жау әскерлері 1943 жылы 2 ақпанда көзі жойылды. Сталинград түбінде 200 күн шайқас кезінде вермахт 1,5 миллион адам жоғалтты.
Қазақстандықтардың Сталинград шайқасына қосқан үлесін айтқанда, Волгоград батыр қаласының ортасында орналасқан Қазақ көшесі туралы ұмытпауымыз керек. Сталинград түбіндегі шайқаста 7 қазақстандық Чуйков қатарына қосылған дивизияның офицерлері мен солдаттары қатысты. Ұлы ақын Жамбылдың баласы Амадай Жабаев 7 гвардиялық дивизияның 19 гвардиялық кавалерістік полкінде пулеметтік санақты басқарып, Синельниково қаласының түбінде ерлікпен қаза тапты. Минометші Қарсыбай Спатаев пен лейтенант Абдибай Құрмантаев батыр қала қабырғасында ұмытылмас ерлік жасаған үшін Совет үкіметінің батыры атағы берілген.
1942 жылы 19 желтоқсанда Сталинградты қорғау кезінде қазақ баласы, Совет үкіметі батыры Нұркен Абдиров қаза тапты. Барлығы 36 қазақстандық Совет үкіметі батыры атағына ие болған. Біздің ауылымыздың ардагерлері де Сталинград шайқасына өз үлесін қосты.
Бекіш Қасен Ишимұлы сонау 1942 жылы Совет әскерінің қатарына шақырылған. Иркутск қаласында 6 ай оқығаннан кейін, Сталинградтың Бекетово қаласы маңында шайқасқа түсті. Сол жерде көрген нәрселер өмір бойы дене түршіктерліктей: «Өлік үстінде өлік, жарқыншақ үстінде жарқыншақ. Бір сенімсіз мықты күш өз жолындағы бәрін қиратқандай еді».
Фияткин Василий Федотович әскерге шақыру билетін 1942 жылы наурыз айында алды, 6 ай Астрахан қаласындағы әскери училищеде оқып, Сталинградқа жіберілген. «Қалаға дейінгі жол оңай емес еді, өз орнымызға жету үшін біз Волгадан тоқтамас артиллериялық атыс астында өтуіміз қажет еді. Бірақ біз оған қол жеткіздік. Бір апта қантөгіс шайқастан кейін, ротада 120 адамнан 9-ы қалған едік». Сталинград түбіндегі шайқастар үшін Василий Федотович Фияткинге Ұлы Отан соғысы ордені марапат етілді.
Мұқышев Молдаш 1941 жылы Царицыно қаласының 124 мерген полкіне шақырылған еді. Ауыл жігітінің басына көптеген қиыншылықтар туды. Сталинградты батыл қорғау үстінде жарақат алды. «Сталинград шайқасының масштабтарымен қорқынышы туралы ешкім ешқашан ұмыта алмас. Әр шабуылдан кейін, біз өз жолдастарымыздан айырлып, олар үшін одан сайын ашуланып, жауға қарсы шықтық. Жарақаты жазылған соң, қайта әскер қатарына тұрып шайқастық».
Бұл тек қана бір шамалы бөлік, бірнеше адамға ғана тиген Ұлы Отан соғысының қатері, бірақ осы қатерге қарсы тұра алып, мойымай, сынбай жеңіске жеткендер. Қазақ көшесі батыр қала Волгоград орталығында орналасып, біздің жерлесімізге арналып аталғанын мақтан тұтамын. Осындай мықты адамдардан әңгімелерін, болған оқиғаларын тыңдағаным – мен үшін үлкен мақтаныш. Өйткені бұл тарихты олар өз өмірімен,өз жарақаттарымен, төгілген қандарымен, өздерінің айырылған жастық шақтарымен, шайқаста мерт болған махаббатымен жасаған.