Рефераттар

Педагогтің білім мен ақпаратты тасымалдаушы ғана болуы бүгінгі күнде жеткіліксіз. Ендеше бүгінгі мұғалім жоғары педагогикалық және психололық мәдениетті меңгеруі міндетті.
Психологиялық мәдениетке адамның психологиялық саулығы мен өзін-өзі және басқа адамды тануы, өзін-өзі ұстау және карым-қатынас жасау мәдениеті жатады. Психологиялық құзырлылыққа педагогикалық іс-әрекеттің кәсіби міндетті шешуге қажетті психологиялық білімі мен іскерлік кешені кіреді. Ал адамның өзін-өзі таныта білу іскерлігі қоғамда аса маңызды.
Мұғалімдер шеберлігін арттыру мәселесі қай кезде болсын педагогика ғылымында алдыңғы орында тұрғандығы белгілі. Оны зерттеушілер еңбектерінен айқын аңғаруға болады. Мәселен, мұғалім қызметі формалары мен түрлі әдіс-тәсілі С.Гусев, П.Груздев, С.Иванов, А.Моиссев, М.Рубинштейіннің, педагогикалық іс-әрекетттің ғылыми негіздері Н.Александров, В.Ильин, И.Огородников, А. Пискунов, Н.Кузьмина және т.б. зерттеулерінде кеңірек орын алған.
Қазіргі таңда да осы мәселе төңірегінде зерттеу жұмыстары қызу жүргізілуде (О.Абдуллина, Б.Айтмамбетова, В.Сластенин А.Щербаков, Н.Хмель және басқалар).
Педагогикалық іс-әрекет мәнін ашуда біз, ең алдымен мұғалімнің кәсіби іс-әрекеті мен жалпы іс-әрекет мәселесіне назар аударғанымыз жөн. Бұл іс-әрекеттің жалпы теориясы М.Демин, Н.Гордеева, Б.Зинченко, Г.Батищев, М.Каган, А.Леонтьев, т.б. ғалымдардың еңбектерінде қарастырылады.
Дүниені танудың алғашқы түрі ғылыммен көрсетілсе, екіншісі мәдениетпен анықтайды. Білім беру жүйесінің маңызды мәселесі ретінде көптеген ғалымдар болашақ мұғалімдердің мәдениеттанымдық дайындығын алға тартады. Өйткені, педагогака ғылым мен мәдениетті негіз ретінде алып қарастырады, себебі, арнайы зерттеулер мамандардың жоғары дәрежедегі іс-әрекетін, біріншіден, оның мәдениеттілігіне байланысты деп санайды.
Екіншіден, оқу үрдісі тек арнайы кәсіптік білім алу емес, қазіргі мәдениетке сай өмір сүруіне, тәрбиеленуіне байланысты болады дейді ғалымдар пікірінше.
Үшіншіден, қазіргі маман — ол ойлау жүйесі жетілген, қоғам мәселесіне байланысты өз пікірі бар, қарым-қатынас жасай алатын мәдениеті тұлға.....

Менің ойымша «Жалпы жертану – біртұтас жүйе болып табылатын географиялық қабықша туралы теория , материяның дамуы туралы географиялық және басқа ақпараттардың негізі . Сондықтан « Жалпы жертанудың»теориялық тұжырымдары салалық географиялық талдаудың методологиялық негізі болып табылады .
Болашақ мамандардың географиялық дүние- танымына негіз қалайды . «Жалпы
жертану» пәніндегі географиялық дүние таным біртұтастығымен сиппатталады: табиғи құбылыстар мен процестер бір –бірімен ғана емес қоршаған ортамен де тығыз жүйелік байланыста қарастырылады .
«Жалпы жертану» глобальды экологияның теориялық базасы болып табылады , өйткені тірі организімдер мен адам баласы өмір сүріп отырған ортаның экология- лық қауіпсіздігін қамтамсыз ету мақсатында географиялық қабықшаның қазіргі күйін , оның болашақта өзгеру бағытын анықтауға ат салысады . Глобальды өзгерістерлі зерттеудегі негізгі мақсат : Жер системасының дамуына әсер ететін физикалық , химиялық және биологиялық процестердің қарым- қатынасын анықтау , оған ғылыми тұрғыдан баға беру .
Біртұтас жүйе – географиялық қабықша ( комплекстік геосфера , эпигиосфера ) ілімі соңғы уақытта космостық ізденістердің , эволюциялық географияның , Палеогеографияның мәліметтерімен толығуда .
Сондықтан (Жалпы жертанудың» ғылыми бағыты фундаментальды физгеографиялық заңдылықтарды зерттеуден планетарлық масштабта табиғи – антропогендік ортаны тиімді пайдалану , апатты табиғи құбылыстар мен процестерді болжау және онымен күресе білуге бағытталған .
Біртұтас географиялық қабықша біртекті емес , оның құрлысы да күрделі . Әсіресе , барлық қабықшалардың түйісу орталығы күрделігімен ерекшелінеді . Мұнда географиялық қабықшаның жекеленген компоненттердің -топырақ және тірі организімдердің кеңістікте әртүрлі таралуы мен дамуы нәтижесінде әртүрлі деңгейдегі табиғи – территориялық комплекстер дамиды .
Сонымен , «Жалпы жертану» географиялық қабықтың жалпы заңдылықтарын дамуын , оның жекелеген компонеттері мен комплекстерінің кеңістік пен уақыт аралығында өзгеруін , қазіргі табиғи – антропогендік комплекстердің болашақта дамуын зерттейтін ғылыми сала . Сондықтан қарапайым деңгейдегі де табиғи комплекстердің дамуын , динамикалық ерекшелігін және кіші табиғи-антропогендік комплекстерге баға беріп , болжау үшін планетарлық географиялық заңдылықтар-ды білу міндетті .
Адамдар Жердің шар тәрізді екендігін дәлелдеу үшін мыңдаған жыл уақытын сарп етті . Тек ХV ғасырда ғана бұлжытпас деректердің алдында ақыры Жердің жұмыр екендігі мойындалды . Сөйтіп барлық елдердің оқушылары өз планетасын жұмыр глобус арқылы оқып , зерттей бастады .
Шын мәнінде Жер дұп- дұрыс шар емес . Оның нақты формасын айқындау үшін ғалымдар көп күш –жігер жұмсады . Қандай тәсілдер қолданылмады десеңші ! Сонда да біздің планетамыздың формасын дәлме- дәл белгілеу әлі қолдан келген емес . Ал мұның өзі білімнің көптеген салалары жөніндегі мамандар үшін өте маңызды . Сөйтіп , біздің Жеріміз – полюстар тұсында ішке қарай басыңқы үлкен шар – ғалымдар осындай пікірге келіп отыр . Бірақ Жердің үсті теп- тегіс емес . Бір жерлерде таулар аспанмен таласса , басқа бір жерде жазықтар көсіліп жатады , енді бір жерді ойпаңдар алып жатады . Егер жер бетінің бүкіл ойлы- қырлы бедерін ескеретін болсақ , Жердің формасы аса күрделі болып шығар еді . Сондықтан оны тіпті ең күрделі математикалық теңдеулермен бейнелеп беру мүмкін емес .
Сондықтан Жердің беті деп материк астымен ойша жүргізілген су айдынын алуға ұйғарылған . Мұндай фигура «геоид» деп атайды .
«Геоид» сөзін ғалымдар Жердің пішінін белгілеу үшін әдейі ойлап тапқан . Оны белгілі ғалым Листинг ұсынған . Бұл сөздің ешқандай геометриялық мағынасы жоқ. Оны тура аударсақ «Жер бейнесіндегі дене» дегенді білдіреді . Жердің радиусы шамамен 6 мың километрге тең . Глобустың радиусы одан миллион есе кіші . Сөйтіп Жердің полярлық және экваторлық радиустарының арасындағы 21 км айырма глобуста милиметрдің бөлігіне айналады . Бұл айырмашылықты глобуста бейнелеп көрсетудің ешқандай мүмкіндігі жоқ екені түсінікті де .
Сондықтан глобусты жер шарының моделі деп атайды . Оның бетінде материк- тер , мухиттар , аралдар , түбектер біздің планетамыздың үстіңгі беті кішірейтілген түрінде бейнеленген . ....

Мағжан Бекенұлы Жұмабаев 1893 жылы Ақмола губерниясының Ақмола уезіндегі Полуденовский болысында (қазіргі Солтүстік Қазақстан облысы, Булаев ауданы, "Молодежный" совхозы) дүниеге келген. Төрт жасында ауыл мұғалімінен хат танып, сауат ашады, ал 1905 жылы Қызылжардағы (қазіргі Петропавл) медресеге оқуға түседі, бұл медресені араб, парсы, түрік тілдерін еркін меңгерген, Стамбұлда оқып, дәріс алған, ауқатты әулеттен шыққан жергілікті интеллигент Мұқамеджан Бегішев ашқан. Ол өзі Шығыс халықтарының тарихы жөнінде де сабақ берген. Мағжан Жұмабаев бұл медресені 1910 жылы жақсы үлгеріммен бітіреді. Бірақ, бұл оқумен қанағаттанбаған, ол, яғни болашақ ақын, 1910 жылы күзде өзінің ауылдасы, талапкер жазушы Бекмұқамбет Серкебаевпен Медресе — Ғалияға түсу үшін Уфаға сапар шегеді. Медресе өзінің дәрежесі жағынан алғанда жоғары оқу орнымен бара-бар болған. Мағжан сол медреседе сабақ беретін ұстаз, белгілі татар жазушысы Ғалымжан Ибрагимовпен, медресенің жетекшісі Сәлімгерей Жантуринмен, жерлесі, болашақ көрнекті жазушы Бейімбет Майлинмен танысады. ....

Сергей Кириллович Уфимцев (1921, Ресей, Алтай Республикасы Усть-Кан ауданы Черный Ануй селосы - 14.4.1944, Днестр өзенінің бойында) - 2-дүниежүзілік соғысқа қатысушы, аға сержант, 387-сапер батальонының бөлім командирі. Орыс. Алматыда құрылыс істеріне қатысты. 1941 жылы Кеңес .....

Максим Якубович Якубов (10.3.1914, Алматы облысы Еңбекшіқазақ ауданы Тастықара ауылы — 8.7.1974, Алматы облысы Қарасай ауданы) - 2-дүниежүзілік соғысқа қатысушы, старшина, 836-атқыштар полкінің атқышы. Ұйғыр. Орта мектепті бітірген соң 1941 жылы қаңтарда Кеңес әскері қатарына шақырылып, 240-атқыштар дивизиясының құрамында шайқасқа катысты. 1943 жылы қыркүйекте Якубов қызмет ететін дивизия Днепрге шықты. Өзеннен өтіп, плаццармды басып алу міндетін орындау үшін 27 қыркүйекке қараған түнде .....

Елбасы Н.Назарбаев «Қазақстанның болашағы – бүгінгі жастар. Сіздер оларға қалай білім берсеңіздер, Қазақстан сол деңгейде болады», - деп атап көрсеткен [1]. Тәуелсіз ел тірегі – білімді ұрпақ десек, дәуірдің күн тәртібінде тұрған келесі мәселе – білім беру, ғылымды дамыту. Бұндай күрделі екі мәселені жүзе асыру үшін ана тілімізді толыққанды меңгеруіміз қажет-ақ. Ал тілімізді толыққанды меңгеру үшін өткен тарихымызға талдау жасамасақ тағы да болмайды. Тарихты білмей бүгінгіні құру, болашақты болжау мүмкін емес. Яғни, тарихы жоқ елдің болашағы бұлыңғыр. Мұхтар Шаханов «Тарихты білмеу – тамырсыздық» - дей келе:
Туған жері – түп қазығы, айбыны,
Туған тілі – сатылмайтын байлығы.
Туған дәстүр, салт-санасы, тірегі,
Қадамына шуақ шашар үнемі» - десе [2]
Қазақстанның Ресейге бодан болғаннан бергі тарихындағы XX ғасырдың алғашқы ширегін «саяси күрестер мен рухани жаңғыру кезеңі» деп айтуға әбден болады. Бұл кезеңде саяси күрес сахнасына Ресейдің аса үлкен ғылыми, саяси орталықтарында білім алған, сол кезеңдегі Еуропадағы саяси күрестің бет алыс бағдарларынан әбден хабардар, экономика, құқық тарихы мен теориясын терең меңгерген қазақ зиялыларының үркердей озық ойлы тобы шықты. Олардың басым көпшілігі ғылымға емес – утопияға, демократияға емес – авториторизмге негізделген болшевизм идеясын қабылдамай, баррикаданың арғы бетіне шығып, өз елінде, өз жерінде отырып азап шеккен қазақ халқының мұң-мұқтажын қорғауды мақсат еткен Алаш партиясын ұйымдастырды. Ел алдындағы ұлы мақсаттарды жүзеге асыратын атқарушы билік органы – «Алашорда» үкіметін құрып, ұлттық-аймақтық негіздегі «Алаш автономиясы» мемлекеттігін жариялауға талпыныс жасады. Қазақ халқының ұлттық, саяси санасын қалыптастырудағы ең биік белес болған XX ғасыр басындағы осы бір қазақ зиялылары алдыңғы қатарлы тобының саяси қызметі де, кұқықтық көзқарастары да, тіпті ғылыми, әдеби мұралары да ұзақ жылдар бойы жабық тақырып саналып, зерделі зерттеулерге объект бола алмады. Оларсыз қазақ тарихы – тұл, алтын дегені – күл еді. «Алаш» партиясынсыз саяси күрес тарихын, «Алашорда» үкіметінсіз экономикалық ілімдер мен реформалар тарихын, «Алаш автономиясынсыз» Қазақстан мемлекеттілігінің негізін, Алаш ардагерлері өмірінсіз ұлт тарихын жасау, мемлекеттік тіліміздің тарихын қалыптастыру мүмкін емес [3].
Тарихты халық жасағанымен, қоғамның тарихи даму заңдылықтарын реттеп отыратын заңдар мен құқықтық құжаттарды, саяси-құқықтық доктриналарды нақты тұлғалар жүзеге асыратыны белгілі, осы салада мемлекеттік тілдің де атқарар қызметі зор. ....

Диалектика даму процесі туралы жан-жақты әрі терең мазмұнды ғылым ретінде негізгі заңдармен бірге категориялар жүйесін де қамтиды. Категориялар заттардың, құбылыстар мен процестердің жалпы әрі маңызды жақтарын, байланыстары мен қатынастарын көрсететін ғылымның негізгі түсініктері болып табылады. Барлық ғылымдар өзіндік категориялар жүйесі арқылы өздері зертейтін объектілердің мәндік сипатын, ішкі заңдылықтарын ашып көрсетеді. Басқа ғылымдар секілді философияның да өзіндік ғылыми түсініктері, категориялары бар. Алайда философиялық категорияларқамту ауқымының кеңдігімен, ең жалпылама байланыстар мен қасиеттерді бейнелеу арқылы дараланады. Олардың ішінде, әсіресе, диалектиканың өзара қатынастығы жұпталған категорияларының маңызы ерекше. Мұндай категориялар жүйесін диалектиканың негізі емес заңдар деп те атайды. Себебі, олардың даму процесін қарастыра отырып, диалектиканың негізгі заңдарын толықтыра түседі.
Енді категориялар қалай қалыптасады деген сұраққа тоқтала кетейік. Олардың қалыптасуы адамның өзінің пайда болумен, өсіп-өркендеуімен, оның санасының, ойлау жүйесінің жетілуімен тікелей байланысты. Бұл процестің түбінде еңбек белгілі. Басқаша айтқанда, категориялардың пайда болып, қалыптасуы еңбектің, қоғамдық практиканың нәтижесі. Адамдар практикалық іс-әрекет барысында түрлі заттар мен құбылыстарды «көзбен көріп, қолмен ұстап» дегендей, қыр-сырына үңіледі, қасиеттерін, байланыстарын, ерекшеліктерін аңғарып, көкейге ұялатады, сөйтіп барып түсініктер, категориялар есебінде түйіндейді. Сондықтан да категорияларды дүниені танып білу барысында баспалдақтар десек, әбден орынды болады. Алайда категориялардың мазмұнды адамдардың санасынан, ақыл-ойынан тәуелді емес. Категориялар объективті түрде өмір сүретін құбылстардың өзіне тән байланыстар мен қатынастар бейнелейді. Ендеше категориялардың мазмұны объективті. Оларды тек өмір сүру тәсілі тұрғысынан ғана субъективті деуге болады.
Айналадағы барлық заттар, құбылыстар мен процестер үздіксіз қозғалыста, өзгерісте болғандықтан, олардың арасындағы байланыстардың, қатынастардың бейнесі есебінде категориялар да өзгеріссіз қала алмайды. Олар да өзгереді, дамиды, қозғалыста болады. Қоғамдық практика ілгері басқан сайын категорияның да мазмұны тереңдей түседі.
Енді диалектиканың өзара қатынастағы жұпталған категориялар жүйесіне тоқталайық.....

Көпклеткалы жануарлар организмдерінің органдары мен ұлпаларының
Құрамындағы клеткалардың өзара байланысы клеткааралықбайланыс
деп аталатын күрделі арнаулы құрылымдар құрайды.Қабат құрайтын

клеткалар ерекше құрылымдарды құрамастан өзара байланысады.Мұн-
дағы клеткалардың байланысы жай байланыс арқылы қамтамасыз еті-
леді.Екі клетканың плазмалеммаларының арасында 15-20 нм клеткаара-
лық кеңістік болады. Жай байланыстан басқа клеткаларды өзара байла-
ныстырып бекітетін арнаулы құралдар болады.Ол құлып деп аталатын
құрылым.Бұл әдісті бір клетканың плазмалық мембранасы екінші клет-
каның мембранасының ойысына сәйкес келетін өсінді құрайды.Құлып
тәрізді немесе тісті байланыс эпителиальдық ұлпаларда көп кездеседі.
Тығыз байланыстар.Екі көршілес клеткалалардың плазмалық мембранала
ры мейлінше жақындап , бір-біріне жабысып,қалыңдығы 2-3нм бір
жалпы қабат құрайды. Байланыстың аймағы макромолекулалар мен
иондарды өткізбейді.Тығыз байланыс ми капиллярларының эпителий-
лік клеткаларының арасында ми клеткаларына қаннан заттардың еркін
диффузиялануына кедергі болып гемато-энцефальдық тосқалыл құрай-
ды.Тығыз байланыс клетканың апикальдық жиегінде болады.
Десмосомалар- эпителийлік клеткалардың көбіне тән. Десмосома грекше
десмос –байланыс, сома- дене, ара қашықтықтары 30-50 мкм екі көршілес
Клеткалардың плазмалық мембраналарының диаметрі 0,5 мкм-ден екі
дөңгелек немесе сопақша участоктерінен түзілген .Мембрананың астын-
да клетканың ішінде орналасқан тонофибриллалар бекитін тығыз пласр-
тинка болады. Тонофибриллалар тірек қызметін атқарады. Көпшілік
Жағдайда жанасатын клеткалардың десмосомалары бір-біріне тығыз
беттеспейді, арасында сұйық ағатын клеткааралық кеңістік болады.Элек-
трондық микроскопта десмосома аймағы көршілес клеткалардың плаз-
малық мембраналарында орналасқан күңгірт дақ болып байқалады.
Десмосомалардың функциясы –клеткаларды өзара бекіту.
Саңылау тәрізді байланыс,нексустар.Клеткадан клеткаға химиялық зат-
тарды тікелей жеткізуге қатысатын құрылым.Көршілес клеткалардың
мембраналары коннексондар деп аталатын құрылымдармен байланысқан.
Коннексон- ортасында ені 2нм каналы бар,молекулалық массасы 20мың-
дай коннектин белогінен тұратын цилиндр тәрізді агрегат.
Саңылау тәрізді байланыстың зоналарында клеткалардың функциялық
ерекшелігіне байланысты 10-20-дан бірнеше мыңға дейін плазмалық
мембрананы тесіп өтетін коннексондар болады.
Коннексондар иондар мен төменгі молекулалы заттардың бір клеткадан
екінші клеткаға өтетін клеткааралық каналдардың міндетін атқарады.
Синапстық байланыс. Байланыстың бұл түрі нерв ұлпасына тән.Екі
нейронның арасында және нейрон мен рецептор немесе эффектор ара-
сында кездеседі. ....

Адамды адам қылған, ары қарай дамытып әрқашан жетілу үстінде құбылыс ретінде ең алдымен тілді атауға болады. Тіл-адам ойын жетілдіру үшін әлемді қоғады танытушы. Тіл арқылы әр адам өз ойын, өз пікірін жеткізіп, қорашаған ортамен қарым- қатынасқа түседі. Тілді тиімді әрі дұрыс пайдалану адамның сөз қорының және оны орныды қолдануына байланысты. Ал біздің қарастыратын отырған мәселеміз қазіргі таңдағы білім беру жүйесінің негізгі бағыты- оқушының сөз қорын дамыту, жетілдіру, қалыптастыру болып отыр.
Сондықтан әрбір мұғалімнің негізгі міндеттернің бірі- оқушыларды жүйелі сйлеуге үйрету машықтандыру. Демек , тіл дамыту жұмысы метепте үздіксіз және мақсатты түрде жүргізілуі керек.
Осы кезеңде қазақ зиялылары келесі еңбектер жазып, қазақ тілін оқыту әдістемесінсінің негізін қалаған ғалымдар оқушылардың сөз қорын мәндес сөздер беру арқылы таныта дамыту бойынша ( Ы.Алтынсарин), таққырып бойнша сөздерді топтастыру ерекшеліктерін ( А.Байтұрсынов), оқушылардың сөз қорын байыту мәселесін мәтінді түсініп оқумен байланыстырады. Ондағы кездескен түсініксіз сөздердің мәнін игерту, сөздік жұмысы арқылы балалардың кітапты дұрыс түсініп оқуына ықпал жасауға болатындығын атап көрсетеді. Яғни осы мәселелер зияты бұзылған оқушыардың сөз қоры таным процестеріне, олардың ойлау және қарым- қатынасына, жалпы психикалық дамуына байлансыты дамиды. Сол себептен зияты бұзылған балалардың сөз қорының кедейлігі олардың ақыл- ойының дамуының төмен деңгейлігіне байланысты. Көмекші мектептің оқушыларның сөз қорлары кедей болады. Олар күнделікті көріп жүрген заттардың да аттарын атай алмай, олардың сөздері тұйықталған снаулы ғана болады. Мәселен: «жазды қалай өткіздің» деген тапсырма беріп әңгімелем беруді сұрасақ олар сөздерді аз қоданып, өз ойларын жеткізіп бере алмайды. Зияты бұылған оқушылардың өз сөздерінде 15-20 етісиікті қоланса, ал жалпы мектептің оқушылары өз сөздерінде 46-50 сөз қолданады.
А.Н. Гвоздев 1961ж отандық авторлардың брір, ол оқушылардың сөйлеу тілінің құрлымына өз үлесін қосты. Ол жазады: Зияты бұзылған балалар сөзқорында зат есімді меңгеруі қалыпты нормадағы қарағанда тез меңгереді. Содан кейін етістікпен сын есімді меңгеру проценті жоғарлай береді. Ақыл-ойы кем балалардың қатарында әр түрлі сыныптағы балалар көп сөйлейді, сөздік қорының мол балып саналады, бірақ олардікі тек бос сөзднр ретінде сананалады. Есте сақтауының дұрыс еместігігінен меңгергендегі олардың көп және аз мөлшерде естіген сөздерден қайталанады.
М.С. Соловьева(1969) 7- сынып оқушылары етеістікті қолдануын зерттей отырып оларда сөздік қорының кедейлігі байқалғаныны айтамыз. Оның мәлеметі бойынша етістіктегі қолданулардың жартысы қозғалыс пен кеістіктегі заттар мен шатастырылады. ....

Әр адам сыртқы дүниенің сансыз тітіркендіргіштеріне өз әлінше түрліше жауап қайтарып отырады. Бұл жауап реакциялары оның сыртқы дүниемен қалайша қатынас жасайтынын көрсетумен қатар, біртіндеп беки келе, сол адамның үйреншікті әдетіне, мінез-құлқының мәнеріне айналады. Сөйтіп әр адамда әр түрлі мінез бітістерінің болуы оның сыртқы ортамен түрліше қарым-қатынасының нәтижесі болып табылады.
Адамның сыртқы ортамен байланысуы үшін жасайтын осындай қатынастарының жиынтығы оның мінезін құрайды.
Адамның үйреншікті әдеті болып қалыптасқан мінез бітістерінің кейде оның сыртқы ортамен жасайтын негізгі қатынастарына сәйкес келмейтін кездері де болады. Мәселен; біреудің қатал, не тымыр болуының кезінде адамды менсінбеу, тәкәппарсыну сияқты мінез қатынастарының тұрақты жүйесі жатпай, оның темпераментінің жүйке жүйесінің тума қасиеттеріне байланысты қалыптасып кеткен әдеттерінің жатуы ықтимал. ....