Реферат: География | Тектоникалық көлдер

Қазакстанның кең-байтақ аумағында көлдер көп. Мұңда ірілі-ұсақты 48 мыңнан астам көл бар. Олардың ішінде Каспий теңізі, Арал теңізі және Балқаш, Зайсан, Алакөл сияқты ірі көлдерден басқа, көбі (94%) - көлемі 1 км2-ден кем шағын көлдер. Көлдердің барлығы дерлік - ағынсыз тұйық көлдер.
Көбінің суы тұзды, соңдықтан тұңба тұзды болады, олардан тұз өндіріледі. Қазақстанда ауданы 100 км2-ден астам 21 көл бар. Олар республикадағы көлдердің бүкіл ауданының 60%-ын алып жатыр. Қазақстан көлдері аумақ бойынша біркелкі тарамаған. Климаттық жағдайларға байланысты көлдердің саны солтүстіктен оңтүстіке қарай кемиді. Мысалы, Солтүсгік Қазақстанда 21580 көл бар (еліміздегі көддің 45%-ы). Ал Орталық және Оңтүстік Қазақстан аумағында 17550 көл (36%) кездеседі. Алып жатқан ауданы жағынаы солтүстік көлдерінің үлесі бүкіл көлдердің 35%-ын, ал орталық және оңтүстік көлдершің үлесі 10%-ын кұрайды.
Көлдер табиғат зоналарының бәрінде де бар, бірақ жылу мен ылғал тепе-теңдігіне байланысты олардың орналасуы, саны және суының сапасы зоналыққа бағынады. Ылғалы мол аудандарда көл көбірек және суы тұщырақ болады. Құрғақ климатты аудандарда көлдер аз, су деңгейі төмен әрі ағынсыз, көбісі тартылып қалады, тұзды. Мысалы, орманды дала зонасында ауданы 1 км2-ден астам 740 көл бар, олардың ішінде тұщы көлдер тұзды көддерден 6 есе көп. Оңтүстікке қарай тұщы көлдер азайып, тұзды көлдер көбейе түседі. Дала зонасының сондай 1875 көлінің тұщылары тұзды көлдерден 4 есе, шөлейт зонасының 216 көлінің тұщылары 1,3 есе көп болады. Шөл зонасының 142 көлінің дені тұзды келеді.
Жазықтағы көлдердің көпшілігі теңіз деңгейінен 100-350 м биіктіктегі неоген және антропоген шөгінді жыныстарының үстінде орналасқан. Көлдердің орналасуында байқалатын тағы бір ерекшелік –
Ф-ОБ-ОО1/024
олардың топ-топ болып шоғырлануы. Каспий маңы ойпаты, Тұран ойпаты және Батыс Сібір жазықтарында, сондай-ақ аласа таулы Сарыарқада және оңтүстік-шығыс таулы аймақтарда да кеп. Қазақстан көлдерінің тағы бір ерекшелігі -жасының әр түрлі болуы. Көлдер әр кезеңде паңда болған. Орманды дала, дала зоналарының кеддері біртіндеп шөгінді жыныстарға толып, оларда өсімдіктер қаптап өсуде. Шөлейт, шөл зоналарыньщ көддері тұз тез байланатын көлдерге айналады. Мұнан әрі ол көлдер сорға айналады. Сөйтіп, олардың көпшілігі жойылудың әр түрлі дәрежесіне жеткен. Қазақстанның биік таулы аймақтары көлдерінің шығу тегі жас көлдерге жатады. Олардың өздері де біркелкі таралмаған, негізінен, 1400-2800 м биіктік аралығында орналасқан. Олардың саны жоғары және төмен қарай кеми түседі. 1400 м-ден төменде су эрозиясының қарқынды болуы көдцердің пайда болуына мүмкіндік бермейді.
Көлдердегі су деңгейі судың кірісі мен шығысының арақатынасына байланысты. Оларда су балансы жыл ішінде айтарлықтай өзгеріп тұратындықтан, деңгейі жиі ауыткуға ұшырайды. Қазақстан көлдері көпшілігшің деңгейі көктемгі қар еріген кезде көтеріледі. Жаз бойы олардың деңгейі баяу төмендейді, бірақ нөсер жаңбырлар әсерінен аз уақытта қайта көтеріледі. Кейде су деңгейінің шұғыл езгеретіні соншалық, тіпті кейбір тайыз көддер мезгіл-мезгіл кеуіп қалады. XX ғасырда Қазақстанда ең аз сулы кезең 1936-1940 жылдары бодды. Сол жыддары Солтүстік Қазақстан көлдерінің 70%-ы құрғап қадды.
Қазақстан көлдері қазаншұңқырларының пайда болуына қарай бірнеше типке бөлінеді.....