Реферат: Қазақ әдебиеті | Күлен би
«Күлен би» өз уақытында халқымыздың ірі тұлғасы ретінде,бойындағы табиғат берген ақыл парасат,шешендік қасиеттің арқасында танылған.Орта жүздің Қоңырат тайпасының Жандар руынан шыққан.Күлен би шамамен 1730-1800 жылдар арасында Сарыарқа-да, Көкшетау өлкесінде туылған,кейін Баян ауыл-да көшіп қонып жүрген. (Тілеуке Күлекеұлы 1748-1819) Шал ақын Күлен би- ге арнап өлең жазған,содан үзінді келтіруге болады.
Төрт ауылдың бір биі Күлен қозған
Қызыл тілде Қоңыратта Күлен озған
( Бес ғасыр жырлайды. „Жазушы" баспасы 1989 жыл.117 бет )
Өлең жолдардағы „Төрт ауыл" ол село немесе деревня емес,ру аты.Төрт ауыл,Қозған рулары кәзіргі таңда орта жүзде арғын тайпасындағы ру атаулары.Шал ақынның бұл өлең жолдарына терең үңіліп қарасақ Төрт ауыл, Қозған руларының шыққан тегі Қоңырат тайпасынан екендігін байқауға болады.18-ғасырда хан Уали Қоңырат тайпасы мен Атығай руына қысым жасағаны тарихта белгілі,Атығай руы Арқада қалып қойса,Қоңыраттар хан Уалидің қысымына шыдамай Сыр бойына қоныс аударған,мүнкін сол уақытта Төрт ауыл мен Қозған рулары Қоңыраттардан бөлініп Арқа жұртта қалып арғындарға сіңісіп кеткен болар.Күлен би Абылай ханның жанында Сары арқада беделді уәзірі болып бірнеше жыл қызмет еткен екен,сол уақыттарда ол кісі үйленіп ,бала шағалы болыпты.Ал кейін Абылай ханның ордасы Түркістанға көшірілген кезде Күлен би-дің бала-шағасы белгісіз себебтермен Сары арқада қалып қойады да уақыт келе байланыс узіліп қалады.Күлен би бабамыздың арқада қалып қойған ұрпақтары осы Қозған, Төрт ауыл руларының арасына сіңісіп кеткен болар? дегде болжамдар бар. Кәзіргі таңда Күлен би бабаның Оңтүстік Қазақстандағы ұрпақтары сол Арқада қалып койған Күлен би бабаның ұрпақтарын іздеп тауып кейінгі тағдырлары туралы мәлімет жинақтап,олармен байланыс орнатуды көздеп отыр.Күлен би ағайынды кісілер болған, інісі Түмен би .Түмен би ұрпақтары қазіргі таңда Оңтүстік Қазақстан,Қызылорда,обылыстарында Ақтөбе обылысының Қоңырат елді мекенінде шоғырланған. Қызыл орда обылысында Тумен би атымен аталатын Түменарық деген атау бар. Күлен би жайлы Майлықожа ақынның Жандар руының Қарабала атасы ұрпақтары ас бергенде айтқан өлең жолдары,
Жандар Жандар болғанда,
Дарыған билік Қараға
Қараның ұлы Құдайқұл
Мирас болған балаға.
Әбдісүгір би өтті
Өрнекті болып далаға
Айманбет би мен Күлен би
Сары би мен Шүрен би
Жеті атаға билігі,
Үзілмей келді-ау арада.
Төрт ауылдың бір биі Күлен қозған
Қызыл тілде Қоңыратта Күлен озған
( Бес ғасыр жырлайды. „Жазушы" баспасы 1989 жыл.117 бет )
Өлең жолдардағы „Төрт ауыл" ол село немесе деревня емес,ру аты.Төрт ауыл,Қозған рулары кәзіргі таңда орта жүзде арғын тайпасындағы ру атаулары.Шал ақынның бұл өлең жолдарына терең үңіліп қарасақ Төрт ауыл, Қозған руларының шыққан тегі Қоңырат тайпасынан екендігін байқауға болады.18-ғасырда хан Уали Қоңырат тайпасы мен Атығай руына қысым жасағаны тарихта белгілі,Атығай руы Арқада қалып қойса,Қоңыраттар хан Уалидің қысымына шыдамай Сыр бойына қоныс аударған,мүнкін сол уақытта Төрт ауыл мен Қозған рулары Қоңыраттардан бөлініп Арқа жұртта қалып арғындарға сіңісіп кеткен болар.Күлен би Абылай ханның жанында Сары арқада беделді уәзірі болып бірнеше жыл қызмет еткен екен,сол уақыттарда ол кісі үйленіп ,бала шағалы болыпты.Ал кейін Абылай ханның ордасы Түркістанға көшірілген кезде Күлен би-дің бала-шағасы белгісіз себебтермен Сары арқада қалып қойады да уақыт келе байланыс узіліп қалады.Күлен би бабамыздың арқада қалып қойған ұрпақтары осы Қозған, Төрт ауыл руларының арасына сіңісіп кеткен болар? дегде болжамдар бар. Кәзіргі таңда Күлен би бабаның Оңтүстік Қазақстандағы ұрпақтары сол Арқада қалып койған Күлен би бабаның ұрпақтарын іздеп тауып кейінгі тағдырлары туралы мәлімет жинақтап,олармен байланыс орнатуды көздеп отыр.Күлен би ағайынды кісілер болған, інісі Түмен би .Түмен би ұрпақтары қазіргі таңда Оңтүстік Қазақстан,Қызылорда,обылыстарында Ақтөбе обылысының Қоңырат елді мекенінде шоғырланған. Қызыл орда обылысында Тумен би атымен аталатын Түменарық деген атау бар. Күлен би жайлы Майлықожа ақынның Жандар руының Қарабала атасы ұрпақтары ас бергенде айтқан өлең жолдары,
Жандар Жандар болғанда,
Дарыған билік Қараға
Қараның ұлы Құдайқұл
Мирас болған балаға.
Әбдісүгір би өтті
Өрнекті болып далаға
Айманбет би мен Күлен би
Сары би мен Шүрен би
Жеті атаға билігі,
Үзілмей келді-ау арада.
Мақала ұнаса, бөлісіңіз:
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
Іздеп көріңіз: