Көзімнің қарасы - Абай Құнанбаев

01.05.2019

Көзімнің қарасы
Көңілімнің санасы
Бітпейді іштегі
Ғашықтық жарасы

Қазақтың данасы
Жасы үлкен ағасы
"Бар" демес сендей бір
Адамның баласы

Жылайын, жырлайын
Ағызып көз майын
Айтуға келгенде
Қалқама сөз дайын

Жүректен козғайын
Әдептен озбайын
Өзі де білмей ме
Көп сөйлеп созбайын.

«Көзімнің қарасы» өлеңінің шығу тарихы

«Көзімнің қарасы...» –Абайдың 1891 ж. жазған өлеңі. Әрқайсысы 4 тармақты 22 шумақтан тұрады. Ақын шығармаларының өзекті тақырыбы - махаббат мәселесі бұл өлеңінде ерекше ыстық сезіммен, Абайға тән шеберлікпен өрнектеледі. Өлеңде ақын аз сөзге көп мағына сыйғызу ниетін көздеген. Ғашығына деген ішкі сезімін де ірікпей айтқан, жігіт сөзінен үзіккен жүрек лүпілі, тағат таптырмай тынышын қашырған, бір ысып, бір суыған іңкәр ниет, алабұртқан көңіл кұйі сезілгендей. Ғашықтық сезім жүрек жарасына айналған, оңайлықпен жазылар емес. Қыз - айтулы сұлу;

«Кең маңдай, қалың шаш, Ақ тамақ, қызыл жүз, Қара көз, имек қас, Қыр мұрын, қыпша бел. Ақын өзі бой тасалап, кейіп- керін алға ұстап сөйлетеді. Жігіт сүйгенін кінәламайды, әдептен озбай наз айтады. Имене сөйлеп «Өзі де білмей ме, көп сөйлеп созбайын?» деп, сабырмен шыдайды. Туынды жігіттің нәумез күйінде аяқталады. Сөйтіп оның тағдыры неболды дегізіп, оқушысын ойға қалдырады.«Көзімнің қарасында»шығыс поэзиясында (Науаи, Физу- ли) көп орын алған үлгілердің әсері де жоқ емес. Бұл өлеңде«тәңір, ие»көп кездеседі. Бұнда жастар махаббатының нақтылы шындығынан гөрі сұлудың көркін мадақтау көп» , - деп жазады М. О. Әуезов (Шығармалар жинағы. 20-т., - А., 1985, 157- б.). ‘’«Пайғамбар сүннеті»’’ сияқты мүсылманшылық жолдары қызға діни сезім арқылы ықпал етуді көздегенімен, мұнда философиялық ой тербету де бар.
Бұл өмірдің өзінде кездесетін қайшылық, яғни қиындықта алланы аузынан тастамайтын, жайшылықта ұмыт қалдыратын қазақы мінез. Өлең бұрын-соңды ешқандай қазақ ақыны қолданбаған 6 буынды қара өлең ұйқасымен өрнектелген. Алғаш рет 1909ж. Санкт-Петербургте жарық көрген «Қазақ ақыны Ибраһим Құнанбайүғылының өлеңі» атты жинақта жарияланған. Олеңнің басылымдарында текстологиялық өзгерістер кездеседі. 1909, 1933 жылғы басылымдарда алғашқы шумақтың соңғы жолы «Ғашқыңның жарасы», 1939, 1945, 1954 жылғы басылымдарда «Ғашықтың жарасы» болып берілсе, 1957, 1977 жылғы басылымдарда Мүрсейіт қолжазбаларына сәйкес «Ғашықтық жарасы» ретінде түзетілген. 1945,1954 жылғы жинақтарда 7-шумақтың жолы «Кең маңдай, қолаң шаш» түрінде жазылса, бұл жол 1957, 1977 жылғы жинақтарда Мүрсейіт қолжазбалары мен 1909, 1939 жылғы басылымдар негізінде «Кең маңдай, қалың шаш»деп жөнделген. Мүрсейіт қолжазбаларында 10-шумақтың 2-жолы «Қараса көз тоймас», 14-шумақтың 4-жолы «Жолыңа берсем аз» делінсе, басылымдарда «Қараса көз тоймас», «Жолыңа берсем де аз» болып берілген. Сондай-ақ 1933,1939, 1945, 1977 жылғы басылымдарда кездесетін 17-шумақтың ‘’«Артықша жаратқан, Алланың рахматы»’’ деген соңғы 2жолы мен 18-шумақтың ‘’«Көрік - тәңір дәулеті, қылса ұнар құрметі» деген алғашқы 2 жолы Мүрсейіт қолжазбалары мен 1909,1954, 1957жылғыбасы- лымдарда ұшыраспайды. Мүрсейіт қолжазба- лары мен 1909 жылғы жинақта 20-шумақтың 4- жолы ‘’«Жүрегім лүпілдеп’’» деп жазылған. Әйтсе де мағынасына нұқсан келмейтін болғандықтан, жұртшылық арасында түсінікті қолдануын ескеріп, кейінгі басылымдарда’’ «Жүрегім лүпілдеп»’’ түрінде алынған. 1954, 1957 жылғы жинақтарда, 8-, 9-шумақ берілмеген.