Өлең: Абай Құнанбаев (Сегізаяқ + орысша)

Алыстан сермеп,
Жүректен тербеп,
Шымырлап бойға жайылған;
Қиуадан шауып,
Қисынын тауып,
Тағына жетіп қайырған-
Толғауы тоқсан қызыл тіл,
Сөйлеймін десең, өзің біл.
Өткірдің жүзі,
Кестенің бізі
Өрнегін сендей сала алмас.
Білгенге маржан,
Білмеске арзан,
Надандар бәһра ала алмас.
Қиналма бекер, тіл мен жақ,
Көңілсіз құлақ-ойға олақ.
Басында ми жоқ,
Өзінде ой жоқ
Күлкішіл кердең наданның.
Көп айтса-көнді,
Жұрт айтса, болды.
Әдеті надан адамның.
Бойында қайрат, ойда көз
Болмаған соң, айтпа сөз.
Қайнайды қаның,
Ашиды жаның,
Мінездерін көргенде.
Жігерлен, сілкін,
Қайраттан, беркін
Деп насихат бергенде,
Ұятсыз, арсыз салтынан,
Қалғып кетер артынан.
Аулаққа шықпай,
Сыбырлап бұқпай,
Мейірленбес еш сөзге.
Пайдасыз тақыл-
Байлаусыз ақыл,
Атадан бала ойы өзге.
Санасыз, ойсыз, жарым ес,
Өз ойында ар емес.
Тасыса өсек-
Ысқыртса кесек-
Құмардан әбден шыққаны.
Күпілдек мақтан.
Табытын қаққан-
Аңдығаны, баққаны.
Ынсап, ұят, терең ой
Ойлаған жан жоқ, жауап жоқ.
Болмасын кекшіл,
Болсайшы көпшіл,
Жан аямай кәсіп қыл.
Орынсыз ыржаң,
Болымсыз қылжың
Бола ма дәулет, нәсіп бұл?
Еңбек етсең ерінбей,
Тоябы қарның тіленбей.
Егіннің ебін,
Сауданың тегін
Үйреніп, ойлап, мал ізде.
Адал бол- бай тап,
Адам бол- мал тап,
Қуансаң, қуан сол кезде.
Біріңді, қазақ, бірің дос
Көрмесең, істің бәрі бос.
Малыңды жауға,
Басыңды дауға
Қор қылма, қорға, татулас.
Өтірік, ұрлық,
Үкімет зорлық
Құрысын, көзің ашылмас.
Ұятың, арың оянсын,
Бұл сөзімді ойлансын.
Тамағы тоқтық,
Жұмысы жоқтық
Аздырар адам баласын.
Таласып босқа,
Жау болып досқа,
Қор болып, құрып барасың.
Өтірік шағым толды ғой,
Өкінер уақытың болды ғой.
Жұмыссыз сандал,
Еріксіз малды ал
Деген кім бар сендерге?
Қулықты көргіш,
Сұмдықты білгіш
Табылар кісі жөн дерге.
Үш-төрт жылғы әдетің
Өзіңе болар жендетің.
Ауырмай тәнім,
Ауырды жаным,
Қаңғыртты, қысты басымды,
Сүйеніп күлкі тоқтыққа,
Тартыпты өнер жоқтыққа.
Қайратым мәлім,
Келмейді әлім,
Мақсұт-алыс, өмір-шақ.
Өткен соң базар,
Қайтқан соң ажар,
Не болады құр қожақ?!
Кеш деп қайтар жол емес,
Жол азығым мол емес.
Бір кісі- мыңға,
Жөн кісі-сұмға,
Әлі жетер заман жоқ.
Қадірлі басым,
Қайратты жасым
Айғаймен кетті, амал жоқ.
Болмасқа болып қара тер,
Қорлықпен өткен қу өмір.
Сөзуар білгіш,
Закүншік, көргіш,
Атанбақ-мақсұт, мақтанбақ.
Жасқанып, қорқып,
Жорғалап, жортып,
Именсе елің, баптанбақ.
Қарғағанын жер қылмақ,
Алқағанын зор қылмақ.
Хош, қорықты елің,
Қорқытқан сенің
Өнерің қайсы, айтып бер?
Ел аңдып сені,
Сен аңдып оны,
Қылт еткізбей бағып көр.
Ойнасшы қатын болса қар,
Аңдыған ерде қала ма ар?!

Көмексіз көзің,
Бір жалғыз өзің
Баға алмай, басың сандалар.
Бауырыңа тартқан,
Сырыңды айтқан
Сырласың сырт айналар.
Ол қаны бұзық ұры-қар,
Қапысын тауып сені алар.
Басы-көзі қан боп,
Арқа-басы шаң боп,
Және тұрып жалпылдап;
Жығылып тұрып,
Буыны құрып,
Тағы қуып салпылдап -
Абұйыр қайда, ар қайда?
Әз басыңа не пайда?
Ит үрсе, бала
Таяғын ала,
Қуады итпен кектесіп.
Ұрысқансып «ой» деп,
«Ұят» деп, «қой» деп,
Үлкендер тыяр «тек» десіп,
Оны білсең, мұның не?
Мен де ұят іс қылдым де.
Білгенге жол бос,
Болсайшы қол бос,
Талаптың дәмін татуға.
Білмеген соқыр,
Қайғысыз отыр,
Тамағы тойса жатуға.
Не ол емес, бұл емес,
Менің де күнім - күн емес.
Ғылымды іздеп,
Дүниені көздеп,
Екі жаққа үңілдім.
Құлағын салмас,
Тіліңді алмас,
Көп наданнан түңілдім.
Екі кеме құйрығын
Ұста, жетсе бұйрығың.
Жартасқа бардым,
Күнде айғай салдым,
Онан да шықты жаңғырық.
Естісем үнін,
Білсем деп жөнін,
Көп іздедім қаңғырып.
Баяғы жартас - бір жартас,
Қаңқ етер түкті байқамас.
Жаяуы қапты,
Аттысы шапты,
Қайрылып сөзді кім ұқсын.
Іште дерт қалың,
Ауыздан жалын
Бұрқ етіп, көзден жас шықсын.
Күйдірген соң шыдатпай,
Қоя ма екен жылатпай?!
Мамықтан төсек
Тастай боп кесек,
Жамбасқа батар ұйқы жоқ.
Сыбыр боп сөзі,
Мәз болып өзі,
Ойланар елдің сыйқы жоқ.
Баяғы қулық, бір алдау,
Қысылған жерде - жан жалдау.
Атадан алтау,
Анадан төртеу,
Жалғыздық көрер жерім жоқ.
Ағайын бек көп,
Айтамын ептеп,
Сөзімді ұғар елім жоқ.
Моласындай бақсының
Жалғыз қалдым - тап шыным!

Издали зовет,

От души идет,

Заставляет нас трепетать;

Он всего острей,

Он всего быстрей,

Может к месту лань приковать.

Многоликий, гибкий язык,

Ты в устах народа велик!

Нет, игле стальной

Никакой ценой

Не поспеть за узорами слов!

Сможет жемчуг-нить

Умный оценить,

А дешевка — радость глупцов.

Помолчите, слова, сейчас,

Тугоухий не слышит вас!

У невежды есть

Чванство, глупость, лесть

Да веселье беспечных дней.

Он всегда с толпой,

Так и льнет к тупой,

Так и следует всюду за ней.

Если мысль слепа или мысли нет,

При себе ты оставь свой бред!



Вся душа в огне, Холод по спине,

Лишь увидишь глупцов, их ложь. Трижды умным будь

Указуй им путь —

Похвалы у них не найдешь.

Но бесстыдству верны и тут.

Не дослушав, они заснут.



Им бы козни вершить,

Им бы сплетнями жить,

Пустозвон заодно с хитрецом.

Что благой совет!

В нем и смысла нет:

Сын не хочет ладить с отцом.

Пусть без устали мелют уста —

В голове одна пустота.



К счастью не придешь,

Измышляя ложь.

Сплетни — промысел пустомель.

Чванство, хвастовство,

Пьянство, мотовство —

Вот их жизни беспутной цель.

Мысли ищущей глубина

Никому из них не нужна.



Ты сердечным будь,

Человеком будь

И трудись, не жалея сил.

Сплетни, болтовня,

Глупая брехня…

Ты такой сам себе постыл.

Коль упорны твои труды,

Попрошайкой не будешь ты.



Ты пахать умей,

Торговать умей

И достаток дома блюди.

Будь, жена, верна,

Муж, трудись сполна,

И тогда — успех впереди.

Коль казах казаху не друг,

Будет жизнь постылой вокруг.



Защити свой скот,

Избегай забот,

Не давай себя унижать.

Сгинь, насилья ночь!

Властолюбье, прочь!

Да не смогут подняться опять!

Пусть проснутся совесть и честь,

Знай, в словах этих правда есть!



Коль ты слишком сыт,

Труд тобой забыт, —

Развращен такой человек.

Споря о пустом, Другу став врагом, Ты в ничтожестве кончишь век. Клеветал ты, лгал, доносил. А раскаяться хватит сил?



Кто учил тебя

Жить, разбой любя,

Кто твоим советчиком был?

Но придет имярек,

Честный человек,

Он остудит преступный пыл.

Заблужденья твои — как знать? —

Палачом твоим могут стать.



Нет, не плоть, а дух, Как в огне, мой друг, Голова моя тяжела.

На щеке слеза,

Горе жжет глаза,

И на душу тяжесть легла.

Где разврат, разгул и разбой,

Там беда берет власть над тобой.



Жизнь моя коротка,

А цель далека,

И силы мои сочтены.

Улетают дни —

Не вернутся они,

Мы в гордыне коснеть должны.

То, что прожито, — не вернуть,

Без запасов я вышел в путь.



Вижу: чести сын —

На сто сот один,

А правдивых — ни одного.

Молодость ушла,

Голова бела,

В суете не познал ничего.

Зря потел средь клевет и зол,

В унижении жизнь провел.



Краснобай и лжец,

И всезнайка-льстец,

От тщеславья все их труды.

Эти любят лесть,

Любят кверху лезть,

Униженьем народа горды. Проклянут тебя и — пропал, Позовут — в небеса попал.



Пусть народ пуглив,

Ну, а ты чем жив,

Ты, пугавший родной народ?

Жаждой славы томим,

Ты следишь за ним —

Что он делает, как живет.

Коль блудливая баба хитрит,

Жалок муж, что ее сторожит.



Что успеть ты смог,

Если сам одинок

И шагаешь, растерян, с трудом.

Те, с кем дружен теперь,

Кому нужен, верь,

От тебя отвернутся потом.

Чужеродный вор и хитрец

Одолеют тебя вконец.



Вся в крови голова,

Приподнялся едва,

А угодничать снова спешишь.

Истомлен до костей,

Перед силой властей

Ты опять, как всегда, лебезишь.

Где же совесть твоя — дай ответ.

В жизни этакой пользы нет.



Лишь собака брехнет,

Мальчик палкой взмахнет

И погонится тут же за ней.

Люди хором стыдят,

На мальчишку кричат:

«Перестань! Собаку не бей!». Устыдился. То же с тобой И с постыдной твоей судьбой.



Кто пытлив — смелей

Мир познать сумей.

Было б только желанье познать.

А невежда слепой

Занят только собой,

Лишь поесть бы ему да поспать.

И не тот, и не этот я,

Все ж судьба не завидна моя.



Я знаний искал —

От скитаний устал,

Я глядел и туда, и сюда.

Но и там, и тут

Ложь и лень цветут,

Ведь невежды боятся труда.

Если хочешь погибнуть скорей,

Стань на палубы двух кораблей.



Я с утеса кричал,

Мне простор отвечал —

Отвечали и горы, и дол.

Но, услышав звук,

Я искал вокруг:

Как, откуда тот звук пришел?

Был все тот же утес подо мной —

Отклик есть, но отклик пустой.



Всадник вдаль поскакал,

Пешеход отстал.

Кто признает тебя, кто поймет?

Боль в груди сильна,

И слеза солона,

Пламя жаркое сушит рот.

Если весь я горю в огне,

Не рыдать не под силу мне.



Камнем мягкий пух

Обернулся вдруг:

Так жестка постель — не уснуть.


Но галдит толпа, Весела, слепа…

Что б подумать — в чем жизни суть? Хитрость, ложь осаждают нас В трудный час, испытанья час.


Велика семья,

Широка родня —

Одиноким быть нет причин.

Велика семья,

Но не понят я,

И живу средь людей один.

Как могила шамана,

я Одинок — вот правда моя!