Мақал-мәтелдер

Мақал — нақыл сөз. Ол өмірдегі түрлі құбылысты жинақтап, түйіп, ықшамдап беріп, бір не екі тармақтан тұратын, алдыңғы жолдарында пайымдап, соңғы жолдарында қорытылған ой айтатын халықтық бейнелі поэтикалық жанрдың бір түрі, ғасырлардан екшеліп жеткен терең мазмұнды, тақырып аясы кең сөз мәйегі. Мақалдар көбіне өлең үлгісінде кейде қара сөзбен де айтылады. Ұйқасқа (“Қайраңы жоқ көлден без, қайырымы жоқ ерден без”), аллитерацияға (“Етігін шешпей ер шыңаймас”), ассонансқа (“Қатты жерге қақ тұрар, Қайратты ерге бақ тұрар”) құрылады. Мақалдар тура және ауыспалы мағынада қолданылады. Ауыспалы мағынадағы сөздер ішкі астары бар, тұтас бір ойды білдіреді (“Бір жеңнен қол шығар, бір жағадан бас шығар”), (“Ырысқа қарай ұл өсер, Қонысқа қарай мал өсер”), (“Ел — ырыстың орманы, ер — ырыстың қорғаны”), (“Ер жігіт үш ақ үй тігеді, үш қара үй тігеді”).

Мәтел — өзінің негізгі түйіндеуін кесіп айтпайтын, бір-бірімен кереғар шендестіруі жоқ, қорытындысы тұспалды, қысқа да нұсқа нақыл сөз. Мақалға өте жақын. Мәтел сыңар тармақ болып келеді. Сөз үстемелене келіп, мақалға айналады. Мысалы, “Қаңбақтан қашсаң, дөңбекке” — мәтел. “Қаңбақтан қашсаң, дөңбекке жолығасың” — мақал. Мәтел тура, ауыспалы, астарлы мағынада қолданылады. Мәтел адамның айтқан пікіріне ой қосады, сезімін әсерлі де айшықты жеткізеді. Ақын-жазушылардың ұтымды сөздерінің біразы Мақал-Мәтелге айналған: (“Ұылымды іздеп, дүниені көздеп” — Абай), (“Жалғанды жалпағынан басып өтіп” — Жамбыл, т.б.).

Мағынасы бар мақал-мәтелдер мында

Мақал - мәтел: Бөрі, қасқыр

Бөрі боранды ұнатады.

Жау жоқ деме
Жар астында,
Бөрі жоқ деме
Бөрік астында.

Бөркіңді беріп
Бөріден құтылмайсың.

Иттің ұлығанын бөрі есітпес.

Ұры түн асқанша,
Бөрі қыр асқанша.

Иттің ұлығанын бөрі есітпес.

Бөріден қорыққан орманға бармайды.

Жау қайда деме, жар астында,
Бөрі қайда деме, бөрік астында.
Мақал-мәтелдер
Толық
0 0

Мақал - мәтел: Ұрыс, дау, талас, жанжал, керіс, дау-дамай, шайқас, тайталас

Жақсы әйел – ырыс,
Жаман әйел – ұрыс.

Ерлі-байлы ұрысар да, керісер,
Көрісер де келісер.

Бір күн ұрыстың қырық күндік қырсығы бар.

Екі қатын ұрысса, ұрлығы мен қарлығын айтар.

Әскерлік оқудан бейнет көрсең,
Ұрыста қиналмайсың.

Өз үйінің жиырма күн иесі болса,
Бір күн ұрысы болады.

Керістен ұрыс басталар.

Қырсызбен ұрыссаң да,
Арсызбен ұрыспа.
Мақал-мәтелдер
Толық
0 0

Мақал - мәтел: Суық, аяз, боран, дауыл туралы

Қар жауды деп қуанба,
Артынан аязы болар.
Қожа келді деп қуанба,
Артынан ниязы болар.

Аяз болады, бұлт болады,
Өткен күндер ұмыт болады.

Қарны ашқанға ас салғызба,
Суыққа тонғанға от жаққызба.

Жылыда жинақталмаған,
Суықта қымтала алмайды.

Құдай суықты сырт киіміне қарай жібереді.

Қар суық па,
Қайғың суық па?
Мақал-мәтелдер
Толық
0 0

Мақал - мәтел: Жау, дұшпан, қас

Мың жаудан бір жансыз жаман.

Мұзға сүйенбе, жауға сыйынба.

Ағайын ала болғанда,
Ауыздағы ас кетер.
Аңдыған дұшпан көбейіп,
Жау қолында бас кетер.

Ат арқасына ер батса,
Аяңшыл келеді.
Ерге жаттың тізесі батса,
Ағайыншыл келеді.

Ағайын
бар болсаң, көре алмайды,
жоқ болсаң, бөліп бере алмайды.
жақсы болсаң, күндейді,
жаман болсаң, жүндейді.
Мақал-мәтелдер
Толық
1 0

Мақал - мәтел: Жұрт, қауым, халық, әлеумет, жамағат, халайық, ел

Жігіттің жақсылығын
Жұрты білер.

Қарты бардың жұрты бар,
Кемпірі бардың құрты бар.

Көшермен болса жұрт жаман,
Кетермен болса қыз жаман.

Күйінбеген жұрт күйдірген кезінде,
Құтқарады өзгені де, өзін де.

Ауыл болсаң - қауым бол.

Ат алсаң, ауылыңменен ақылдас,
Қатын алсаң, қауымыңменен ақылдас.

Ауыл болсаң, қауым бол,
Көрші болсаң, тату бол.
Мақал-мәтелдер
Толық
0 0

Мақал - мәтел: Кемеңгер, дана, данышпан, ойшыл

Кемеңгер келістіден шығар,
Қара байыр, желістіден шығар.

Хас кемеңгер қайғырса да, қуанса да, қалт етпес.

Кемеңгердің артынан көп ереді.

Кемеңгер кеңес таппай қоймас.

Ісмердің байлығы қолында,
Кемеңгердің байлығы жолында.

Кемеңгердiң артынан көп ередi.

Дана,
Дананы да туған ана.

Көп ойласаң — дана боласың,
Көп ойнасаң — бала боласың.
Мақал-мәтелдер
Толық
2 0

Мақал - мәтел: Шайтан, жын, сайтан, пері, ібіліс, албасты

Асыққан шайтанның ісі.

Шатынаған көзге шайтан ғана шалынар.

Үмітсіз шайтан.

Шайтанға сабақ үйреткен.

Шайтанға санын соқызған.

Оның тәніне шайтан кірген.

Шапалақ жесе, шайтан да ауырады.

Шайтан азғырса, арық аттамай-ақ аяғың сынады.

Бейтаныс кісіден таныс шайтан артық.
Мақал-мәтелдер
Толық
0 0

Мақал - мәтел: Қырсық, қыңыр, қайсар, кесір, бәлекет, кесапат, қиқар, қыржық, безер

Қырсыққанның иті қырын жүгіреді.

Бір күн ұрыстың қырық күндік қырсығы бар.

Қырыққа жетті –
Қырсыққа жетті.

Қыңыр іс қырық жылдан кейін де білінеді.

Қыңыр қызға күбір сөз ілескіш.

Қисық ағаш үй болмас,
Қыңыр жігіт би болмас.

Жайсаң жігіт болғаның,
Жолдасың арқасы.
Қайсар жігіт болғаның
Қолбасыңның арқасы.
Мақал-мәтелдер
Толық
0 0

Мақал - мәтел: Тон

Ананың салған жолы бар,
Ананың тіккен тоны бар.

Ескі тонның жылуы жоқ,
Қайтқан күннің қызуы жоқ.

Кеңеспен кескен тон келте болмас.

Орамал тонға жарамаса да,
Жолға жарайды.

Тоны жаманды ит қабар,
Көңілі жаманды құдай табар.

Жаман тонның биті ащы,
Жаман кісінің тілі ащы.

Тойға барсаң тойып бар,
Торқа тоның киіп бар.
Мақал-мәтелдер
Толық
0 0