Мақал-мәтелдер

Мақал — нақыл сөз. Ол өмірдегі түрлі құбылысты жинақтап, түйіп, ықшамдап беріп, бір не екі тармақтан тұратын, алдыңғы жолдарында пайымдап, соңғы жолдарында қорытылған ой айтатын халықтық бейнелі поэтикалық жанрдың бір түрі, ғасырлардан екшеліп жеткен терең мазмұнды, тақырып аясы кең сөз мәйегі. Мақалдар көбіне өлең үлгісінде кейде қара сөзбен де айтылады. Ұйқасқа (“Қайраңы жоқ көлден без, қайырымы жоқ ерден без”), аллитерацияға (“Етігін шешпей ер шыңаймас”), ассонансқа (“Қатты жерге қақ тұрар, Қайратты ерге бақ тұрар”) құрылады. Мақалдар тура және ауыспалы мағынада қолданылады. Ауыспалы мағынадағы сөздер ішкі астары бар, тұтас бір ойды білдіреді (“Бір жеңнен қол шығар, бір жағадан бас шығар”), (“Ырысқа қарай ұл өсер, Қонысқа қарай мал өсер”), (“Ел — ырыстың орманы, ер — ырыстың қорғаны”), (“Ер жігіт үш ақ үй тігеді, үш қара үй тігеді”).

Мәтел — өзінің негізгі түйіндеуін кесіп айтпайтын, бір-бірімен кереғар шендестіруі жоқ, қорытындысы тұспалды, қысқа да нұсқа нақыл сөз. Мақалға өте жақын. Мәтел сыңар тармақ болып келеді. Сөз үстемелене келіп, мақалға айналады. Мысалы, “Қаңбақтан қашсаң, дөңбекке” — мәтел. “Қаңбақтан қашсаң, дөңбекке жолығасың” — мақал. Мәтел тура, ауыспалы, астарлы мағынада қолданылады. Мәтел адамның айтқан пікіріне ой қосады, сезімін әсерлі де айшықты жеткізеді. Ақын-жазушылардың ұтымды сөздерінің біразы Мақал-Мәтелге айналған: (“Ұылымды іздеп, дүниені көздеп” — Абай), (“Жалғанды жалпағынан басып өтіп” — Жамбыл, т.б.).

Мағынасы бар мақал-мәтелдер мында

Мақал - мәтел: Адам, кісі, халық, жұрт

Адам деген ардақты ат.

Адамдықтан үлкен ат жоқ,
Наннан үлкен ас жоқ.

Еңбек – адамның көркі,
Адам заманның көркі.

Ат аяғынан семірер,
Адам құлағынан семірер.

Адам тастай берік,
Гүлдей нәзік.

Адамның күні адаммен.

Адам бір-біріне қонақ.

Ат жақсысын мақта,
Адам жақсысын жақта.

Адам қайғысы – заман қайғысы.

Жасық адам жасына жетпей қартаяр,
Асыл адам жасына жетпей марқаяр.
Мақал-мәтелдер
Толық
0 0

Мақал - мәтел: Байлық, баршылық, тоқтық, кедейлік

Денсаулық — зор байлық.

Ай бетінде де дақ бар.

Құзғын ас таңдамайды.

Байлық не керек,
Адалдан жимасаң.
Билік неге керек,
Әділдік құрмасаң!

Су байлық —
Алты айлық.
Қар байлық —
Үш айлық.

Байлық байлық емес, бірлік — байлық.

Байлық мұрат емес,
Жарлылық ұят емес.

Бақыт — қолға қонған құс.
Байлық — қолға ұстаған мұз.
Құс ұшып кетеді
Мұз еріп кетеді,
Дүниенің қызығы — сіз бен біз.

Кедей мен бай жолдас болмас,
Қасқыр мен қой жолдас болмас.

Алтынды тот баспайды.

Аузы қисық болса да, байдың ұлы сөйлесін.

Қарыз қатынас бұзады.

Тіленшіге жел қарсы.

Базар – бай, алушы – кедей.

Жоқшылық жомарт ердің қолын байлар.

Жоққа жүйрік жетпейді.

Жіп жіңішке жерінен үзіледі.

Байлық — мұрат емес,
Кедейлік — ұят емес.

Ауызы қисық болса да
Байдың ұлы сөйлесін.

Ашаршылықта
Ашқарақ алдымен өледі.

Сараң бай союға қозы таппай
Жарлының жалғыз тоқтысын сұрайды.

Бар мақтанса, табылар,
Жарлы мақтанса, шабылар.

Көз бір уыс топыраққа тояды.
Мақал-мәтелдер
Толық
0 0

Мақал - мәтел: Қарттық, кәрілік

Өмір қартайса да,
Көңіл қартаймайды.

Жақсы адам қартайса,
Жазып қойған хаттай,
Жаман адам қартайса,
Бықсып жанған оттай.

Есік алдында төбе болса,
Ерттеп қойған атпен тең.
Ауылыңда қария болса,
Жазып қойған хатпен тең.

Асарын асаған,
Жасарын жасаған.

Елу шылбырдан алды,
Алпыс тізгіннен алды,
Жетпіс өре салды,
Сексен – тұсау салды,
Тоқсан – толқып қалды.
Мақал-мәтелдер
Толық
0 0

Мақал - мәтел: Атақ, даңқ

Ізгілікпен атыңды мәңгілік қыл.

Тірі өледі, жер қойыны – жатағы,
Ізі қалар болса жақсы атағы.

Атақ – қабілеттің көлеңкесі.

Жауды қара қашырды,
Батыр атақ Барақта қалды.

Атақтының ұяты –
Кедей өлімінің бір аты.

Дұшпанды біреу шабады,
Атақты сәду алады.

Жаман атағың шыққанша,
Жаның шықсын.

Аттанды басқа салды,
Атағы Манасқа қалды.
Мақал-мәтелдер
Толық
0 0

Мақал - мәтел: Сақтық, қырағылық

Сол көзіңе, оң көзің қарауыл босын.

Алысқан жауға арқанды көрсетпе.

Сақтықта қорлық жоқ.

Оң көзіңе
Сол көзің қарауыл болсын.

Үй менікі демеңіз,
Үй артында кісі бар.

Кезенген жаудың көзінен сақтан,
Сойқанды сұмның сөзінен сақтан.
Мақал-мәтелдер
Толық
0 0

Мақал - мәтел: Бар мен жоқ

Бармын деп аспа,
Жоқпын деп саспа.

Барым әзір, жоғым жай.

Жоқтан бары артық.

Бар – балпаң,
Жоқ – жалтаң.

Базар барға – балдай,
Жоққа – зәрдей.

Бар болса, көре алмас,
Жоқ болса, бере алмас.
Мақал-мәтелдер
Толық
0 0

Мақал - мәтел: Оқ, аңшы

Бір оқты бұлан көтереді,
Екі оқты ұлан көтереді.

Оқ-дәріңді отқа жақ.

Атқан жерде оқ қалар.

Аспанға қарай оқ атпа,
Өзіңнің түсер басыңа.

Батырға оқ дарымайды,
Батылға жау жоламайды.

Жалғыздың жағы жоғалса да табылмас,
Көптің оғы жоғалса да табылар.

Бір оқпен екеуді сұлатты.

Жайдың оғы – жоғары ұшпас.

Оғы шалыс ұшпайтын аңшы болмас,
Жаңылыспайтын емші болмас.
Мақал-мәтелдер
Толық
0 0

Мақал - мәтел: Тәлім, тәрбие, үлгі, өнеге

Көргені жоқ көріктіден,
Тәлім көрген текті артық.

Тәрбие - тәлімнен.

Ғалым тәлімін өзінен бастасын.

Қызым келіннен ғибрат алып өседі,
Ұлым елімнен ғибрат алып өседі.

Қамшыға бүлдіргі
Балаға үлгі керек.

Бас тұмақтың үлгiсi.

Тәрбиелі адам — тағалы атпен тең.

Баланы жастан,
Келінді бастан тәрбиеле!
Мақал-мәтелдер
Толық
0 0

Мақал - мәтел: Адам, пенде, кісі

Адам - түп ата, Хауа - түп ана.

Адам адамға, жан кеудеге мейман.

Адамына қарай сәлемі.

Адам қырықта - қылау, елуде - елік

Адам зоры - тоғын,
Жылқының зоры - соғым.

Адамға адам керек әрбір жайда.

Адамға тойымшылық керек.

Адам көпке, мал шөпке тоқтайды

Адам - ала, мал - құла.

Адамды кейде баршылық сынайды,
кейде жоқшылық сынайды.

Адам өзгенің қадірін өзі арқылы түсінеді.

Адам жаманнан жиренбей,
Жақсыны үйренбейді.
Мақал-мәтелдер
Толық
0 0