Курстық жұмыс: Бизнес | Шағын және орта бизнестің теориялық негіздері

Мазмұны

Кіріспе........................................................................................5
І. Шағын және орта бизнестің теориялық негіздері
1.1Шағын және орта бизнестің экономикадағы орны...............................................9
1.2Шағын және орта бизнестің даму кезендері.......................................................19
ІІ. Шағын және орта бизнестің даму мәселелері
2.1. Қ.Р. шағын және орта бизнестің даму жолдары.................................................26
2.2. Шағын және орта бизнесті қолдау.......................................................................31 Қорытынды......................................................................................................................39
Әдебиеттер тізімі..............................................................................................................44
Кіріспе
Нарыққа негізінен миллиондаған айналымы бар корпорацияларға жол ашық, ал шағын кәсіпкерлік құрылымдардың кіруіне мүмкіндік жоқ деген пікірлер бар.Басты дәлел - шағын фирмалардың жақсы жетілген ірі компаниялармен бәсекелесе алмауы. Шын мәнінде, шағын бизнес бірнеше себептерге байланысты ірілермен сәтті бәсекелесе алады. Мысалға ірі кәсіпкорындар стратегиясын өзгерту үшін 6 жыл қажет етеді, ал жаңа стратегия еңгізу үшін 10 жыл және одан көп уақыт қажет етеді. Шағын фирмалар үшін бұл уақыт айтарлықтай азырақ - жарты жылдан 1 жылға дейін. Одан әрі, технологиялық жаңалықтар — бұл дәстүрлі түрде үлкен бизнес саласы деп саналатын, бірақ статистикаға қарасақ, 2-ші дүниежүзілік соғыстан кейін радикалды технологиялық жаңартпашылықтардың 95% шағын бизнес саласынан келуде. Басқа қайнар көздердегі мәліметтер бойынша ірі фирмаларға қарағанда, шағын фирмалар 24 есе көп жаңарпашылықтар мен ашылымдар жасауда.
Сондықтан Европа Достастығында (ЕС) экономиканың жеке секторындағы 15,7 миллион кәсіпорындардың барлығы дерлік шағын және орта бизнес түрінде болуы кездейсоқтық емес. Шағын бизнес кәсіпорындары 70% жұмыс орындарымен (62 млн) қамтамасыз ете отырып, қоғамдастықтың дамуына айтарлықтай үлес қосты, статистикалық мәліметтер бойынша 16 млн. адам өздеріне және 46 млн. адам жалдамалы жұмысшы ретінде жұмыс істей бастады.
Көптеген жылдар бойы әртүрлі елдердің ғалымдары шағын бизнеске анықтама беруге тырысып келеді. АКШ Конгресс Комитетіне шағын бизнестің 700-ге жуық анықтамасы ұсынылған. Шағын бизнесті сипаттаудың түрлі критерийлері бар, мысалы, өндіріс көлемі, жұмыс істеушілердің саны, депозиттердің көлемі, негізгі өндіріс қорларының актив бөлігінің өлшемі, басқару аппаратының өлшемі, кіріс мөлшері. Ең кең таралған критерийлердің бірі жұмыс істеушілердің саны. Кейбіреулер жұмысшылар саны 100-ге дейін, тағы біреулер 50-ден 1000-ға дейін, үшіншілері 100-ден 1500-ге дейін жететін кәсіпорындарды шағын бизнес кәсіпорындары деп санауды ұсынуда.
Германияда ереже бойынша, жұмыспен қамтылған адамдар саны 1-ден 500-ге жететін кәсіпорындарды шағын бизнеске жатқызады, сөйте тұра олар келесі 4 категорияға бөлінеді: 20-дан 49-ға дейін, 50-ден 99-ға дейін, 100-ден 199-ға дейін, 200-ден 449-ға дейін. Германияда жылдық ақша айналымы 3,5-нан 11,5 миллион неміс маркасын құрайтын фирмалар, шағын фирма деп саналады. Германиядағы шағын кәсіпорындардың тиімділігі АҚШ-пен Жапонияға қарағанда жоғары. Мүнда 12,3% ірі кәсіпорындардың және ол жерлерде жұмыспен қамтылған 34% жұмысшылардың үлесіне ұлттық табыстың тек 52,6% ғана келеді. Жұмыс орындарының үштен екісінен көбі шағын кәсіпкерліктің арқасында ашылуда.
Жапонияда заңды түрде белгіленген кәсіпорындар критерийлері бар: өнеркәсіп, көлік және құрылыста - 300 адамнан көп емес, көтерме саудада - 100, бөлшек сауда және қызмет көрсету саласында - 50, олар осы критерийлерге қарай шағын және орта кәсіпорын статусын ала алады. Сондай-ақ жарғылық капитал мөлшері де шектелген: өнеркәсіп, құрылыс және көлікге - 770 мың доллардан жоғары емес, көтерме саудада - 230 мың доллар, қызмет көрсету саласында 77 мың доллар. Ресей Федерациясының қазіргі қолданып жүрген заңдарына сәйкес, шағын кәсіпорындарға:
• өнеркәсіпте - 200-адамға дейін;
• құрылыста - 100 адамға дейін;
• көтерме саудада - 50 адамға дейін;
• ауылшаруашылығыңда — 50 адамға дейін;
• ғылымда және өндірістік емес салада - 25 адамға дейін;
• бөлшек саудада - 15 адамға дейін;
жұмыс істейтін кәсіпорыидар жатады.
Қазақстанда адам саны айтарлықгай аз кәсіпорындар шағын болып саналады. Қазақстан Республикасының 1997ж. 8-сәуірдегі N 499 қаулысына сәйкес шағын кәсіпорындарға:
• өндірісте, құрылыста және шаруашылықта - 50 адамға дейін;
• саудада және тұрмыстық қызмет көрсетуде - 30 адамға дейін;
• көлік және байланыста —25 адамға дейін;
• ғылымда және жаңартпашылық қызметте — 20 адамға дейін; жұмыс істейтін кәсіпорындар жатады. Жүмыс істеушілер саны 200 адамнан аспайтын кәсіпорындар орта бизнеске жатады.
Авторлары, шағын бизнесті жұмысшылардың саны, капитал айналымы, өндіріс көлемі сияқты және т.б. көрсеткіштер арқылы анықгау көзқарасынан бас тартуды ұсынатын зерттеулер де бар. Оның орнына шағын бизнесті ірі бизнестен принципті түрде ажырататын сипаттамаларға көңіл бөлуді ұсынуда, атап айтқанда: нарық үлесі, негізін салушылардың кәсіпорынды басқарулары, шешім қабылдау процесіне ірі кәсіпорын әсерлесінің жоқтығы. Мұндай позицияны австралиялық ғалымдар да ұстануда, олар қаржы, бухгалтерлік есеп, қызметкерлерді басқару, қамсыздандыру, маркетинг, өндіріс немесе қызмет көрсету мен сатуды қамтамасыз ету саласында 1 немесе 2 адамның ғана өздерінің жеке мамандарының көмегінсіз барлық стратегиялық шешімдерді қабылдауға өкілеттігі бар бизнесті шағын деп есептеуді ұсынады.
Анағұрлым жаңашыл зерттеулерде шағын бизнестің мынадай сипаттамалары ұсынылуда: кәсіпорын құнды қағаздарының ашық сатылмауы; кәсіпорындардың құнды қағаздар шеңбері шектеулі; негізін қалаушылар - тәуекелге бейім алғашыда ұрпақ кәсіпкерлері; менеджерлер қомандасы толығымен жинақталмаған; бизнес жоғары маркетингтік шығындарға ұшырауда; акционерлермен өзара қатынас аз, жалаң сипатқа ие; бизнес әртүрлі компетенция түрлерін тандауда жоғарырақ икемділік дәрежесіне ие болады.
Д.Лонгенеке (Longenektr Justin G.), У. Петтидің (J.William Реttу), К.Мурдың (Саrlos W .Моrе) зерттеулерінде жеке көрсеткіштер ұстанымындағы тәсіл анағұрлым негізгі айырмашылықтарды іздестірумен ұштастырылып, шағын бизнеске анықгама беру үшін келесі критерийлер ұсынылуда:
1. Бизнесті қаржыландыру бір инвестормен немесе инвесторлардың шағын тобымен жүзеге асырылады. Тек айрықша жағдайларда ғана бизнестің 15-20-дан көп инвесторлары болуы мүмкін;
2. Фирма өзінің маркетингтік бағдарламасын іске асыруда географиялық шектелген аймақгарда жұмыс істейді;
3. Әдетте бизнестегі жұмысшылардың саны 100 адамнан аспайды;
4.1рі фирмалармен салыстырғанда бизнес шағын болып есептелуі мүмкін.
Шағын және орта бизнес туралы Президент жолдауы
Жапония, Германия, Бельгия, Италия сияқты елдерде шағын және орта бизнес олардың барлық кәсіпорындары санының 90 пайыздан астамын қүрайды, көптеген дамыған елдерде олар жалпы ішкі өнімнің 50 пайыздан астамын береді.
Сондықтан да біз шағын және орта кәсіпкерлікті дамы-тудың түбірінен жаңа идеологиясын түзуге тиіспіз. Біз кәсіпкерлік ортаның бастамаларын іске асыру үшін қолай-лы жағдай туғызуымыз керек.
Әрбір іскер қазақстандық осы ортаға кірігіп, иннова-циялық экономикадағы өз орнын табуға тиіс.
Қазақстандықтардың бастамашылығына кең өріс ашу үшін жағдай жасалды, көсіпкерлер ендігі жерде осы мүмкіндіктерді пайдалана білсе игі!
Мен өңірлерді экономикада өршіл болуға шақырамын.
Ендігі жерде жаңа идеологияға сәйкес заңнаманы са-палық жағынан жақсарту керек.
Қысқасы, сөзден іске көшетін, мемлекеттік кәсіпорындар мен мегахолдингтердің, ең алдымен ірі мемлекеттік компаниялар мен монополиялардың өздеріне үйлеспейтін мшдеттерін шағын және орта бизнеске беру жөніндегі жұмысты тындыратын сәт туды. Сол арқылы біз бизнеске тың тыныс ашамыз.
Бүл ретте бірқатар стратегиялық маңызды мемлекет-тік компаниялар акцияларының пакеттерін басқаруды арнайы қүрылатын мемлекеттік холдинг компаниясына беру қажет. Әлбетте бүл шараларға қарсыласу да, сөзбүйдаға салу да болмай қоймайды. Үкіметтің табандылық таны-тып, түптеп келгенде бүл іске кірісуіне тура келеді.
Келесі бір мәселе туралы. Даму банкі мен Инвестиция-лық қорға барлық кәсіпкерлердің қолы жете бермейді. Сондықтан Шағын кәсіпкерлікті дамыту қоры өзіндік бір "үлкен қаржылық маркетке" айналуға тиіс. Біз Қорға би-ылғы жылы республикалық бюджеттен қосымша 10 млрд. теңге
бөлеміз, сонда шағын бизнес субъектілерін кредит-теу мүмкіндігі 25 млрд. теңгеге дейін өседі. Биылдан бас-тап банк кредиттеріне кепілдік беру мен сақтандыруды жүзеге асыруды қолға алу керек. Мұның өзі қомақты мемлекеттік қолдау болмақ.
І. Шағын және орта бизнестің теориялық негіздері
1.1Шағын және орта бизнестің экономикадағы орны
Қазақстан жағдайында шағын бизнеске анықтама бере отырып, қолда бар шетелдік тәжірибелерді ескере келе, шағын бизнеске келесідей сипаттама беруге болады. Шағын бизнес кәсіпорындары деп, бір немесе бірнеше инвесторлармен құрылған, географиялык шектелген аймақтарда жұмыс істейтін және нарықтың шектелген үлесіне ие кәсіпорындарды айтамыз. Бұл кәсіпорындарда басқаруды негізін салушылар жүзеге асырады, олар барлық негізгі стратегиялық шешімдерді қабылдайды; баскару - нысаншылдықтың жоқтығы мен ұтымды шешім қабылдау сипатымен ерекшеленеді; басқару саласында, сондай-ақ өндіріс саласында жұмысшылардың жоғары өзара ауыспалылығы байқалады.
Бізде шағын бизнес түсінігі дәстүрлі түрде бірінші кезекте шағын кәсіпкерлікпен ұқсастырылады. Әлі сонау 1990 жылдың тамызында КСРО Министрлер Кеңесінің "Шағын кәсіпорындарды құру және дамыту шаралары туралы" қаулысы қабылданып, соның негізінде Қазақ ССР Министрлер Кеңесінің сәйкес N432 қаулысы қабылданды. Шағын кәсіпорындар жіктеу кезінде, оңда жұмыс істейтін адамдар саны факторы негізге алынды. Шағын кәсіпорындар азаматтар, жанұя мүшелері және сауда шаруашылығын біріккен түрде жүргізетін басқа тұлғалар тарапынан, мемлекеттік мүлікті басқаруға өкілеттілігі бар әртүрлі заңды тұлғалар мен мемлекеттік органдар тарапынан құрылуы мүмкін еді.
Шағын және орта бизнес, қазіргі кезеңде жұмыссыздықпен сипатталатын Қазақстан экономикасын қажетті жаңа жұмыс орындарымен қамтамасыз етеді. Американ экспресс мәліметтері бойынша, барлық жаңа жұмыс орындары тұрақтанған ірі компаниялардың есебінен емес, жаңа фирмалар есебінен ашылуда. Мысалы, 1987 ж. АҚШ-тың 500 ірі компанияларындағы жұмыс орындарының өсу қарқынына қарағанда, 7 миллион шағын фирмалардағы жұмыс орындарының өсу қарқыны 3 есе көп болды.
Дәстүрлі түрде ірі кәсіпорындар мен фирмалардың жұмыс істеуі пайдасыз болып табылатын салаларда шағын бизнес барлық мүмкін болатын қызметтер мен қосалқы жұмыстарды атқаруда кең мүмкіндіктерді қамтамасыз ете отырып, ірі фирмалар мен компаниялардың тиімді жұмыс істеулері үшін қолайлы жағдайлар жасап отыр. Бұл жерде 50-ші жылдардан бері, келісім-шарттар негізінде, ірі компаниялардың шағын және орта маманданған фирмаларға тапсыратын жұмыс көлемі күрт өсе бастаған Жапония тәжірибесі көңіл аударарлық. Мысалы, 1966 жылдан 1981 жылға дейін ірі фирмалармен контракт бойынша жұмыс істейтін шағын және орта фирмалардың (300 адам жүмыспен қамтылған) үлесі олардың жалпы санында (шағын, орта және ірі фирмалар санының қосындасында) 53,5-тен 65,5%-ке көбейді. Электроника өнеркәсібінде бұл үлес 1981 ж. 85,7 %-ке жетті. Ал осы өнеркәсіп саласындағы өндіріс көлеміндегі қосалқы жұмыстардың құндылық көлемініңлоіес салмағы 90-шы жылдардың басында 80 %-ке жетті.
Сондай-ақ құрылыста шағын және ірі фирмалардың әртүрлі қызмет салалары бар. Ірілері үлкен объектілердің әсер ету жағдайында сәтті жұмыс істейді және ірі тапсырыс берушілермен жұмыс істейді. Шағын құрылыс фирмалары болса, құрылыстық - монтаждық жұмыстарға, бар объектілерді модернизациялау мен қайта құруға, жөндеу жұмыстарын жүргізуге және жеке тапсырыс берушілермен жұмыс істеуге бет алуда. Спецификалық функцияларды істей отырып, ірі және шағын құрылыс фирмалары бірін-бірі толықгыруда деуге болады. Сондықтан, шағын және ірі қүрылыстық кәсіпорындар арасында тікелей бәсекелестік туралы айту заңсыз. Шағын бизнес ірі бизнеске қарағанда анағұрлым тиімдірек жұмыс істейтін салаларда өзінің нарықтағы тауашасын сәтті иеленеді. Мысалы, ірі комбинат әсері - бұл ірі бизнес саласы екендігіне сөз жоқ, бірақ осы комбинаттағы электромонтаждық фирмалар электромонтаж жұмыстарын әлдеқайда тиімдірек орындайды.
Шағын бизнестің артықшылықтары айқын. Бұл - шағын бизнестің динамикалылығы, икемділігі, өндірілетін өнім мен көрсетілетін қызмет түрлерін тез ауыстыру қабілеттілігі, технология саласында сондай-ақ басқа жұмыс істеу салаларында жаңалықтарды енгізу қабілеттілігі. Соңында, шағын фирмалардағы еңбек ұжымында тұрақгы емес қатынас орнатылады, үлкен бюрократиялық құрылым жоқ, жұмысшыларды басқаруға, табыстарды басқаруға тікелей қатыса алады.
Шағын бизнестің басты ерекшелігі - кірістерге қатысумен және жұмыспен қамтылғандықты сақтап қалуға ынталы болумен шартталған, жұмыстың ең жоғарғы нәтижелілігіне деген жалпы біріккен құштарлық, коллективтік түрде еңбек етуге және бригада болып жұмыс істеуге деген ұмтылыс. Ірі фирмаларда құрушылар (негізін қалаушылар) кәсіпорынды басқару үшін маман менеджерлерді тартуға мәжбүр, бірақ бұл көбінесе 2 жақ мүдделерінің тоғыспауына әкеледі, ал ол өз кезегінде жалпы басқару тиімділігіне әсер етеді. Шағын және орта кәсіпорындарда мұндай қарсылықтардан кұтылып кетуге болады, себебі негізін қалауы мен менеджер - бұл ереже бойынша бір адам. Қазіргі уақытта әлемнің көптеген елдерінде шағын бизнес кайтадан өз мәні мен маңыздылығына ие болды. Көптеген елдердің үкіметтері шағын бизнесті жаңа ойлардың, жаңа жұмыс.............