Курстық жұмыс: Валеология

Мазмұны

КІРІСПЕ .................................................................................................................3
1 ВАЛЕОЛОГИЯ ПӘНІН ҚАЛАЙ ТҮСІНЕМІЗ...........................................4
2 ВАЛЕОЛОГИЯ ДЕНСАУЛЫҚ ТУРАЛЫ ҒЫЛЫМ............................6
3 ДЕНСАУЛЫҚТЫҢ ТҮРЛЕРІ ЖӘНЕ ОНЫ САҚТАУ.............................10
4 АҒЗАҒА ЗИЯН ЗАТТАРДАН ДЕНСАУЛЫҚТЫ САҚТАУ. ...........13
5 ҚОРТЫНДЫ.....................................................................................................20
6 ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ..............................................23

1. ВАЛЕОЛОГИЯ ПӘНІН ҚАЛАЙ ТҮСІНЕМІЗ

Валеология - екі шет тілінен алынған . Латын сөзі «Vale» («Сау болу», «Аман болу») қазақша деніңізсау болсын деген мағынаны береді. А.С. Пушкин өзінің достарына жазған хатының соңына әрқашан «Vale» деген сөзді қосып отырған. «Деніңіз сау болсын » деген сөз. Бір сөзбен айтқанда валеология денсаулық туралы ғылым.
Валеология терминін 1987 жылы орыс ғалымы – медицина ғылымдарының докторы, профессор – фармакогносист И.И.Брехман ғылымға енгізген болатын.
Адам денсаулығының төмендеуі, көптеген отандық және шет ел ғалым дәрігерлердің жазған еңбектерінде келтірілген. Денсаулық туралы қазіргі заман адамдарының ұғымдары онша көп емес екендігі және олар денсаулығына көп мән бермейтіні байқалды.
Баршаға белгілі – адамдардың денсаулығымен шұғылданатын, тек медицина ғылымдары ғана. Бірақ медицина ғылымы ауруларды емдеу мәселесімен шұғылданады да ауралардың пайда болуымен айналыспайды.
Ауру адамдардың физиологиясы мен тек физиология ғылымдары шұғылданады. Ұлы физиолог И.П.Павлов өзінің еңбегінде былай деп жазған еді.
«... Өкінішке орай, бізде әлі күнге дейін организмнің (ағзаның) негізгі принципі – «денсаулық» деп аталатын сыртқы және ішкі біркелкі қалыптың айқын анықтамасы жоқ ...» Иә, медицина ғылымы қаншама көне болғанымен , денсаулық туралы анықтама бере алмайды. ХХ ғасырда әртүрлі себептер әсерінен медицина емдік, госпитальдық, емханалық соңғы он жылдықтар бойына ықшам мамандандырылған анықтама бере бастады.
Сондықтан да осы уақытта медицинаны аурулар ғылымы атай бастады. Мұндай сипаттама медициналық энциклопедиядан тиісті орын алған. Бұл ғылыми жинақта денсаулық туралы толық түрде анықтама берген. «Медицина» - көне заманнан бері қарай адам ауруларын емдеп, аурулардың алдын алуды мақсат еткен ғылыми жүйе деп жазған . Бұл жазылған қағидаға зер салып қарасаңыз «денсаулық» деген ешқандай сөз келтірілмеген .
Адамзат баласының денсаулығы айналаны қоршаған сыртқы орта факторларымен және ішкі физиология үрдістерімен байланысты болатыны анықталып отыр.
Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының (ДДСҰ) , анықтамасы бойынша денсаулық дегеніміз – ағзаларда аурулардың не болмаса физиологиялық кемістіктің жоқтығы ғана емес, ол табиғи (физикалық) , рухани және әлеуметтік толық аман – есендік . Академик В.Н.Казначеевтің (1989) жеке тұлға денсаулық туралы анықтамасы бұдан да толығырақ баяндалды. Оның анықтамасы бойынша, денсаулық дегеніміз, ағзаның ұзақ өмір сүру барысында биологиялық және психикалық әрекеттері мен тиімді жұмыскерлігінің , әлеуметтік белсенділігінің , сондай-ақ жас ерекшеліктеріне байланысты дені сау ұрпақ жалғастыру қабілетінің сақталуы мен дамуы.
Ал И.И. Брехманның (1987) анықтамасы бойынша , денсаулық адамның ерекшелігіне сәйкес адамның өзгермелі ортада тұрақтылығы, сонымен бірге сенсорлық, вербалды және құрылымды ақпараттарды қабылдау қабілеттілігі
2. ВАЛЕОЛОГИЯ ДЕНСАУЛЫҚ ТУРАЛЫ ҒЫЛЫМ

Денсаулық — баға жетпейтін жалғыз ғана асыл дуние. Ол жақсы болу үшін не уақытты, не күш-жігерді, не еңбекті барлық икемді аямай жұмсау керек.
Денсаулық үшін өмірдің бір бөлімінде қиюға болады. Денсаулықсыз өмір қызықсыз әлем деп есептеймін.

Мен өзімді әлемге қандай болуым керек екендігіме алып келдім. Адам болуым үшін қандай болуым керек – ақылды , әдемі және денсаулығым күшті болуы керек .
Иммануил Кант
Біз, әрқашан өзімізде ата-анамыздың қалдырған байлығын қалай болса солай шашумен айналысып келеміз, денсаулықтың қандай қазына екендігіне түсінбестен туған туындылар. Ол ата-анадан келген байлық. Біз денсаулықты есепсіз қалау болса солай кетіруге тырысамыз, денсаулықтың келешекте не болатынын ескермейміз де. Денсаулықтың не екенің , оның қадірін тек ауырғанда ғана білеміз.
М.Петтенкофер
Валеология- медицина ғылымдарының саласы емес. Ол медицина ғылымдарына жатпайды. Оның өзінің алдына қойған мақсаты мен міндеттері бар. Өз алдына дара ғылым. Өзінің зерттейтін арнаулы функциялары бар.
И.И.Брехман өзінің еңбектерінде валеология туралы былай деп жазды: «Денсаулық туралы ғылым интегралды түрде болуы керек» . Оның пайда болуы, дамуы және қазіргі кездегі жағдайы экологиямен, биологиямен, медицинамен, психологиямен, педагогиямен және т.б. ғылымдармен тығыз байланыста болады. Жаңа интегралды ғылым болғандықтан ол міндетті түрде философиялық ойды және ғылыми түсініктерді жүйеге келтіріп дамытып отырды.
Валеология — медицина ғылымдарының саласы емес. Ол медицина ғылымдарына жатпайды. Оның өзінің аддьна қойған мақсаты мен міндеттері бар. Өз алдына дара ғылым. Өзінің зерттейтін арнаулы функциялары бар.
И.И.Брехман өзінің еңбектерінде валеология туралы былай деп жазды: "Денсаулық туралы ғылым интегратды түрде болуы керек"
Оның пайда болуы, жәме қазіргі кездегі жағдайы экологиямен, биологиямен, медицинамен, педагогикамен және т.б. ғылымдармен тығыз байланыста болады. Жаңа интегралды ғылым болғандықтан ол міндетті түрде философиялық ойды және ғылыми түсініктерді жүйеге келтіріп дамытып отырады.
Валеология И. И. Брехманың айтуына қарағанда, ол адамтану ғылымы деп айту керск. Оның көздеген мақсаты адамдардың, денсаулығын арттыру, ауруларды болғызбау, аурулардың алдынг алу. Денсаулықты сақтау адам адам үшін ең маңызы зор. . Қазіргі кезде валеология ғылымына сұраныстар көбейіп отыр. Космос кеңістігін игеруге байланысты валеология ғылымына сұраныс көбйді.
Денсаулық адамның рухани байлығы. Ол біздің жер деп аталатын планетамызбен тығыз байланыста болады. Табиғат байлығнмен бірге өсіп, біте қайнасьп келе жатыр. Адам денсаулығының потенциалды денсаулығын арттыруға көмектеседі.
Адамды емдеу дәрігерлердің алғашқы қадамынан бастап осы уақытқа дейін адамдардың денсаулығын қорғау медицинаның бірінші міндеті болып кслді. Кейін ел ғылым ретінде дамыды. Адамдардың денсаулығының мықты болуына да дәрігерлер айтарлықтай үлес қосып келеді. "Медицина ғылымы кейбір ғалымдардың пайымдауынша медицина адамдарды емдеуді өзінің бірінші мақсаты етіп қояды. Ауруларды зерттеу медицинаның міндеті, сондықтан да мсдицина — ауру туралы ғылым (И. И. Брехман).
"Медицинаның біржақты дамуы"- деп жазды И. Давыдовский жеке отандъгқ ғалымдар және шетел ғалымдары, адамдар ағзасының қасиетін дамытуға азда болса, жаңадан кірісе бастады. Ағзаның өзіндік табиғи қорғаныс күші бар екенін дәрігер байқады. Ағзаның қорғаныс қасиеті өте күшті болатынын дәрігер білді. Міне, осыған байланысты, 1960 жылдан бастап саналогия ғылымы пайда болып, дами түсті. Саналогия дегеніміз - жалпы ілім - ағзаның ауруларға қарсы тұру күші. Оның негізін санагенез қүрайды. Санагенез - ағзалардың айналаны қоршаған сыртқы орта факторларына бейімделуі, бейімдеулілік механизмдерінің динамикалық комплексі. Ол төтенше қоздырғыш факторлардың әсерінен пайда болады. Бұл бағытты дамытқан С. М. Павленко мен С. Ф. Олейник еді. Олардың айтуларына карагаңда, санагенездің көптеген механизмі арнаулы түрде жүргізілген жаттығулардың нәтижесідце қарқыңды түрде дами түседі деді. Ағза түрлі жұқпалы ауруларға қарсы тұра алатынын олар жазды.
Кейінгі кезде ағзалардың неше турлі дерггерге қарсы түратыны, туа пайда болатын иммунитеттен болатыны байқадды.
И.И.Брехманның айтуына карағанда саналогия - ағзалардың дерттсрдсн айығуы туралы ғылым деді. Оны денсаулық туралы ғылым деп есептеуге болмайды.
Сондықтан да валеология медицина ғылымының негізінде бірақ, валеология жеке дара ғылымекені кейінгі кезде дәлелдене түсті. Валеологиялық мәселелерді ойдағыдай шешу үшін экология, медицина басқа ғылымдар интегративті түрде болуы керек.
Валеологая ғылымының өзінс тән категориясы және негізгі зсртгсйтін міндеттері бар. Олар:
1) адамның денсаулығының қалай сақталуын білу;
2) актуальдылығы жөнс потенциалды мүмкіидігін анықтау;
3) денсаулықтың сакталу факторларын зерітттеу.
Осы және басқадай мәселелерді шешу үшін өмір сүрудің сапасы салаауаттық
өмір сүру салты зерттеп шешуге болады.
Валеология - биология ғьлымдарымсн салыстырғанда жас ғылым.
Оны зертгейтін мамандар көп емес. Денсаулықтың сақталуының нсгізі
неге байланысты екені әлі де болса толығымен анықтала қойған жоқ.
Оның анықтау ғылыми зертгеулер жүргізілуі қажет.
Валеологияның интегративтілігі ғыльмдардың бірімен-бірінің байланыстылығында. Ғылымньң байланыстылығы адам денсаулығын күшейтеді. Экология айналаны қоршаған сыртқы ортамен тірі ағзалардың қарым-қатынастарын зерттейтін ғылым. Ол айналаны қоршаған сырткы орта факгорларының денсаулыкқа тигізетін әсерін анықтайды. Ал физиология - ағзада өтетін физиологиялық үрдістерді, олардың денсаулықтағы маңызын анықтайды. Адамиың ішкі жағдайын
зерттеп, сипатгама береді.
Ағзаға этапты түрде жас ерекшелігіне қарай анықгама береді. Дәрігерлер дені сау адамның параметрін анықтайды. Ауруды емдейді, аурудың алдын алады. Ауырмаудың жолын көрсетеді. Осыған орай медицина ауруды емдейтін мексме болып санаймыз. Жас жеткіншектерді аурудан сақтандыру тек дәрігерлердің ғана жұмысы емес, сондай-ақ, бұл жұмысқа педагогтар да қатынасуы керек. Педагогика тәрбие туралы ғылым. Тұлғаның қалыпты жағдайда өсуі мен дамуына өз үлесін қосады. Жас адамдар күнделікті өмірде өз орнын тауып, белгілі бір тіршілік стилін тауып өмір сүруі мүмкін.
Адамдар адекваггы тіршілік етуге қашанда дайын болуы керек. Валеология денсаулық сақтау, салауутты өмір сүру салты ғылымы. И. И. Брехман озінің еңбегінде бьлай деп жазды "Адам және биологиялық белсенді заттар" деп аталатын кітапты ағылшын тіліне аударған кезде, ол кітаптың алғы сөзінде " валеология денсаулық сақтау ғылымы "-деп жазды.
Бұл ғылымың негін адам деисаулығы мен дені сау адам кұрайды деп И.И.Брехман тұжырым жасаған. Валеология айналаны қоршаған сыртқы ортаның факторлары адам денсаулығына қалай әсер ететінін карастырады. Сондай-ақ, биоәлеуметтік жағдайдың денсаулыққа тигізетін әсерінде анықтайды.. Валеология медицина ғылымдарына біршама жақындасады.
3 ДЕНСАУЛЫҚ ТҮРЛЕРІ ЖӘНЕ ОНЫ САҚТАУ.
"Дснсаулық - зор байлық" дейді қазақ. Халықтың денсаулығын сақтау аурулардың алдын-алу мен оларды емдеу бағыттары мемлексттік, әлеуметтік, экономикалық (нарықтық экономика — макроэкономика), медициналық және биологиялық (физиологиялық) мәселе. Адамның еңбек пен тұрмыс жағдайын жақсарта беру, аурулардың алдын алу. Халықтың дене және рухани күшінің жан-жақты дами беруіне қолайлы жағдайлар туғызу, халыққа тегін, жалпыға бірдей, жоғары дәрежедегі мамаңдандылған медициналық көмек көрсстуді қамтамасыз ету біздің тәуелсіз егеменді мемлекетіміздің аса маңызды міндеттерінің бірі. Бүл туралы біздің ата заңымызда (конституциямызда) кең көлемде жазылған. Басқадай қаулы-қаралар жеткілікгі. Сонымен 2002 жылы — денсаулық жылы деген атаудың өзінен аңғартады.
Елімізде денеаулық сақтау ісімен денсаулық сақтау министрлігі айналысады. Облыстарда, аудандарда денсаулық сақтау бөлімдсрі жүргізіп отырады. Кейінгі кездс халықтьң денсаулығы өте нашарлап кетті. Оның ең басты себептерінің бірі экологиялық жағдайларға байланысты. Қазақстан жерінің экологиясы басқа мемлекеттермен салысгарғанда, өте нашарлап кетті. Қазақстан Республикасыңда емдсу-пракгикалық мекемелер арқылы барлық медициналық жәрдем көпшілік жағдайда тегін көрсетіледі. Мемлекеттік бюджеттен арнаулы турде қаржы бөлініп отырады. Балалар дәрігерлік көмекті балалар ауруханасы мен емханалардан тегін алады, ал 3 жасқа дсйінгі балалар консультация орындарыньң бақылауында болады. Дснсаулық дегеніміз - ағзаның айналаны қоршаған сыртқы орта факторларына бейімделуі. Айналаны қоршаған сыртқы орта факгорлары .....