Курстық жұмыс: География | Географиялық ашылымдардың мәнін ашып көрсету

Мазмұны

Кіріспе............................................................................................................................................3
І. Ұлы географиялық ашылымдардың алғы шарттары.
1.1. Христафор Калумб және оның Американы ашуы....................................................5
ІІ. Васко да Гамма және оның Үндістанға теңіз жолын ашуы.
2.1. Фернонд Мегелланның дүние жүзін айналып шығуы саяхаты.............................11
2.2. Европалықтар келгенге дейінгі жаңа дүние халқының өмірі (инктер ацтектер).......................................................................................................................................15
ІІІ. Европалықтардың отарлық саясаты және оның нәтижелері.
3.1. Бағалар революциясы.........................................................................................................20
IV. Қорытынды.........................................................................................................................24
V.Пайдаланылған әдебиеттер................................................................................................25
VI. Сілтемелер тізімі..................................................................................................................26
І. Ұлы географиялық ашылымдар.
1.1. Хрисотафор Калумб және оның Американы ашуы
Ұлы географиялық алымдар – феодалдық қоғамның өндіргіш күштерінің дамуының феодалдық өндірістік қатынастар системасын ірітіп – шірітіп товар- ақша қатынастарының үнемі өсуінің , европалық елдердің Шығыс елдерімен сауда - саттық қарым – қатынастарының қоғамдық ұлғаюының нәтижесі болып табылады.
Товар ақша қатынастарының ұдайы өсе беруіне байланысты ақша орасан зор маңызға ие болды. Ақша мейлінше арта түскен қажеттіліктерді қанағаттандырудың бірден - бір құралына және байлықтың ең басты түріне айнала бастайды. Алтынға құнуғушлық метал ақшаның санын барынша көбірек талап етпен сауданың өріс алуына байланысты мейлінше күшейе түсті. Оның үстіне ақшаның көбі Европадан тысқары әсерлерге шығыстан әкелінетін товарларға төлеуге кетіп батты. Европалықтардың ұғымы бойынша, Европаның сыртқы лерінде байқалатын сырқылмайтын қайнар көзі жатқандай болып көрінеді.
Қытай, Индия, Үнді, Қытай, Индонезия таңғажайып бай елдер саналып, көбінесе «Индиялар» деп аталады. Бұл атаулар көптеген жағдайларда теңіздердің ар жағында жатқан сары белгісіз елдерге аралып айтылады да, Европаның одан жібек және басқа заттар алып отыратын нақты Индияға оншалықты қатынасты болады. Осындай алып – қашты жорамалдар XV – XVI ғасырдағы ұлы географиялық ашылымдарға әжептеуір себепші болады. Бұл лақаптар теңіз жихангездерінің болуы мүмкін немесе шынында да дүниеде бар елдерге қайткенде де кетуге ұмтылдырады. СОнымен қоса Үндістанмен болған саудада Жерорта теңізі жағалауындағы Италия , Оңтүстік Франция, Шығыс Испания қала мемлекеттері орасан зор байлыққа кенеліп отырады. Негізгі сауда бұрыш тәрізді тоғандық қоспалардан тұрады. XV - ғасырда Солтүстік Африка, Византия, мемлекеттері товар бағасын күрт қымбаттатады. Осман түріктерінің жаулап алу соғыстары нәтижесінде құрлықпен жүргізілген сауда пайдасыз бола бастады. Бастыс және Солтүстік батыс Европа елдеріне шығыс тауарлары өте қымбат бағамен келе бастады. Осындай жағдайлардан құтылу үшін жаңа жолда іздемек болып және ұлы географиялық ашылымдарды бастақшы елдер Испания мен Партугалия еді.
Африканың алтынын іздеп табуға XV ғасырда португалдық теңізшілер аттанды. Олардың пайдалануша африканың алатыны Атлантика мухитына келіп құятын үлкен өзендердің құйарларына, атап айтқанда, солардың Бахадор жүйесінің маңындағы сағалардың бірінен табылып, өндіруге тиісті болды. Сондықтан Алтынды өзенге теңізбен Африканың батыс жақ жағалауын бойлай отырып жетуге мүмкін сияқты болып көрінеді. XIV - XV ғ – да Портигалияда сауда мен кеме қатынастары жақсы даыды. Бұған португалиялықтардың, арабтың бай және епті кунеутерімен ХІІ ғаысрда - ақ басталған қарым – қатынастары көмектесті. Португалиялықтар арабтардың матиматикасымен , географиясымен және картографиясымен танысты. Мұның өзі келешекте теңіз кәсіпшілігі үшін ерекше маңызды еді. Олар теңіз қатынастарына қажет кенеледі италияндық Жерорта теңіздің кемелерге қарағанда , желге қарсы жүргізуге қабілетті және аса жүрден, толқында жеңіл әрі ыңғайлы каравеллалар жасаап шығады. Генуядан қоныс аударған купецтер мен теңізшілер теңіз сауда жұмыстарына белсене қатысады. Өйткені XV ғасырда түріктердің жаулап алуына байланысты Генуя купестеріне шығыс пен сауданы Александра арнаулы Жерорта теңізімен жүргізуге тура келеді.
Бұл жерде барлық Шығыс Жерорта теңіздеріндегідей венециандықтар үстемдік жағдайда болады. Сонда саттықпен теңіз қатынастарының қысқартылуы генуялық купестер мен теңізшілер бақытта басқа жерлерден іздестіруге мәжбүр етті. Калумб пен Комбатаның (Кабот) Генуядан шыққандықтарын айту керек.
Партугалиядаға, сондай - ақ Испанияға теңіздің арғы жағындағы жерлерді ізестіріп, басып алуға түрткі салған себептер ішкі жағдайларға байланысты болады. Бұл елдергеді реконистік жаугершіліктің заманы бітті. Тегін олжалар мен әскери аванттары ақсаған соғысқұмар және кедей дварияндардың басым белгінің айналысар ісі болмай қалды. Африканы алар болсақ, осынау бай әрі беймағұм өлкеге арнайы экспедициялар соғыс қимылдарын жүргізу0 үішін ұйымдастырылып отырады. Өйткені Маврлар Африканың солтүстік батыс жағалауынан Испания мен Португалияның кемерлеріне , ал кейде тіпті переней түбегінің жаңалауындағы қалаларға тонаушылық шабуыл жасауларын тоқтапады.
1415 жылы португалдықтар Солтүстік африканың жаңалауындағы сауа - сатықтар ең маңызды пункті Сеутіні басып алды. Бұл жолмен, атап айтқанда, Жерорта теңізіне алтын тасылатын еді. Сеутіге ие болу Португалияның отарлық экспедициясынан бастамасы болып табылады. Португалияның орталық экспедициясының бастамасы болып табылады. Партугалияның купестері және басқа елдерден келген эмигрант - купецтер арғы жағындағы алтын шығатын жерлерді іздеп табу мақсатымен теңіз экспедицияларын жабдықтап шығаруға кірісті. Бұл іске бас пайдасын көздеген Португалия корольінің інісіне өзінің бас пайдасын көздеген Португалия карольінің інісі , ХІХ ғ. Тарихшылары «теңіз саяхатшысы» деп атап кеткен, принц Генрих, үлкен қамқоршылық жасады. Сауда компаниялары Генрихтың көмегімен жаңадан ашылған аймақтарында сауда монополияларына ие болып, лезде – ақ олжаға байды. Ең пайдалы сауда жергілікті халықты талан – таражға салы, кұл саудасын жүргізу болды. Міне осылар португалиялықтардың Африкалық жағалауында бойлап, жоғары жолын беруіне себепші болды. Олар отыз жыл ішінде Африканың батыс жақ шетіне жетті. Португалдықтардың әуел бастан – ақ Индияға апаратын теңіз жолын іздеп табуын көздегені жайында ешбір дерек жоқ. Мұндай мақсатты олар тек 1460 жылдар шамасында, яғни (виния шығанағына кіріп, Африкандық жағалау шығысқа қарай клт бұралғаннан кейін ғана қоюы мүмкін. Гвенея шығанағынан оңтүстікке қарай , Оңтүстік Африканың батыс жағалауымен ілгері беруге арыны қатты қарсы ағыстар кедергі жасады.
Бұл ағыстарға болашақ үін теңіз саяхатшысы Бартоломей Оланс 1486 ж. Казерог төртігіне жетті де, жағалаудан уақытан, тура оңтүстікке қарай ашық теңізге шығып кетті. Сөйтіп мүүлде орағытып барып Африканың оңтүстік шетінен бір – ақ шықты. Жағалаудың одан әрі қара солтүстік - шығыстың бағдары бар екендігіне және өзінің шынында да материкті айналып шыққандығына көзі жеткен соң Олас қайтар жолында Добрая Надежда мүйісін айналып өтті және бұл мүйісіне өзі нақ осындай ат қойды. Сөйтіп, ол 1487 жылы декабрьде 16 ай бойы жүзіп жүргеннен кейін Лиссабонға қайтып оралды. Добрая Надежда түйіскен Мадагаскарға шейін жүзіп, осылайша Индияға жететін жолдың бір бөлігінен өту мәселесі 1498 жылы ғана шешілді.
Африканың батыс жағалауларының өң бойымен ілгері қарай жылжумен қатар, сірә, италияндық теңізшілерді қатысуымен болса керек, португалдықтардың оңтүстік батыс және батыста ашық мұхитқа шығып алысқа жүзулері босатылды. XV ғ. 20 ғасырда португалдықтар Мадейра араларына , 30 шы жылдың басында Азорлорға барып орналасты. Ал 1456 ж. Жасыл Мүсін аралдарына шейін жетті.
1492 жылы Христофор Колумб Атлантина мұхитын жүзіп отырып, батыстың жарты шарды ашты. Колубтың өмірбаянының көптеген фактілерін, сондай – ақ оның географиялық ұғымдарының сан алуан қырларын түгелдей және дұрыс анықталады деп санауға болмайды. Ол 1457 ж. Гения маңында тоқымашы семьясында туған. Оның жүйелі білім де болған жоқ. Ол 1479 – 1481 ж. Мадейрады және оған көршілес Тарту – Санту арасында тұрады. Осы жерде ол бір теңізінің қызына үйленеді. Қыздың әкесінің көптеген теңіз нормалары мен күнделіктер және түрліше жазбалар қалған екен. 1483 жылы үлкен теңіз экспедициясын жабдықтау туралы Португалиямен жүргізген Колумбтың жасаған ұсынысын қабылдануының себебі, тамаша бай Индияға барар теңіз жолы табылып, көздеген мақсатты жүзеге асыру соншалықты жақын тұрған кезде басқа бір жақа қауіпті іспен айналысқалары келмеген болар. Келіссөздер сәтсіздікке ұшырағаннан кейін Колумб Испанияға келеді. Сөйтіп мұнда ұзаққа созылған тегіс сөздерден соң корольдың ықпалды жақын адамдарының және ең бай испандық купсетердің қолдануларымен король Фердинанд пен оның зайыбы Изабелланың экспедиция жабдықтауға берген келісімін алады. Кораль Колуибға адмирал және оның теңіз - мұхиттардан іздеп , тапқан жерлерінің бәрінде де вице король болу атаған береді.
1492 жылы 3 тамызда үш кеден құралған эскадра Испания порты Пасолдан Қанар аралдарына қарай бет алады, 10 қыркүйекте одан әрі қарай сапар шекті. Кемелер теңізде жүзу сапасының жоғарылығына және техникалық жағынан жақсы жабдықталуымен ерекшеленеді. Колумб өзінің тамаша теңізші екендігін көрсеті, ол португалдықтар жеткілікті зерттеген Атлантиканың желдері мен теңіз ағыстарының жағдайларында жүзудің әдістерін асқан шеберлікпен пайдаланды. Колумбтың үш келесі Атланы мұхитында жүзісте толқын шайқап матростар арасында қорқыныш туады, тіпті Колумбқа қайтадан Испанияға қайтамыз деңшілер де болады. Бірақ Колумб мұның бәрін жайып- жуып, алдағы аталатын жерді, оның байлығын бейнелеп айтып, оларды қызықтырады. Осындай қиын жағдайда 1492 12 қазанда теңізшілерге қалқып жүрген ағаш бұтаға , ұшып жүрген құстар көрінеді. Сөйтіп таңда Колумб Баган аралдарының табандығы бір кішкентай аралға келіп, зікір тастады. Бұл жерде ол Сан – Сольвадор деп атады.
Батыстың жарты шар жерлеріне баратын жол ашылды. Мұның нәтижелері әрі ашылған жерлер үшін де, әрі европа үшін де орасан зор болды. Колумб жүзінің ұлы тарихи маңызды да осыдан еді, Осы алғашқы саяхат кезінде Колумб Антиль архипелогының бірқатар аралдарын Кубаның сол жағалауларын, өзі Эспанвола (Кішкентай Испания) атаған Ганти аралын ашты. Осы жерге Навидад (Рождество) фортын салы, бұған өзінің 39 теңізшісін қоныстандырады. Бұл европалықтардың Батыс жарты шарындағы ең тұңғыш отары еді. Бірақ көп ұзамай - ақ испандықтардың зорлығына ызаланған үндістер фортының тас талқанын шығарып бұзып, қоныстанушыларды қырып тастады. Алайда испандықтар бұдан қаймыға қойған жоқ. 1496 жылы Эспаньоланың оңтүстік жағалауына Сан – Даминго қаласының негізі қаланды.
Сөйтіп Колумб бұл сапарында Үндістан яғни Үндістан жеріндегі бір аралды ашатын деп ойлап тұратын адалдарды үндестер деп атады. Колумб ашқан жерінің оңтүстігіндегі алтынды аралды «Жапония» аралы болар; деп соған аттанды. Ол 15 Қазанда екінші аралды ашты, оны «Девы Марин» деп атайды. Одан әрі жүзіп, 19 қазанында үшінші арлды ашып, оны Испания королевасының есімімен «Изабелла» деп атайды. Одан кейін Кубаны ашады. Калумб жергілікті адамдардан алтын жөнінде сұрастырады. Оның үргізген күнделіктеріне қарағанда Азияны шығыстан айналдыра көмкеріп тұрған аралдардың бірінде тұрымн - ау деген айда болған және солардың арасынан континентке орай өтетін жолды құру жолды бекер іздеген.
1493 жылы 4 қарашада Колумб кері қайтады. Испания оны аса зор құрметпен қарсы алды. Оның сол жылдық қыркүйегінде екінші экспедицияны ұйымдастыруына ірі қаржы бөлінді. Екінші саяхатында ол Кіші Антиль аралдарын ашты. Кубаның оңтүстік жағалауының бір бөлігін бойлап жүйзіп бара жатыр, Калумб оны Азияның оңтүстік жағалау екен деп ойлап тағы қателесті. 1495 ж. ол Испанияға қайтып келді. Колумб бұл жолғы саяхатында да Америка контентін тауып аша алмады. Оны европалықтар 2 жылан соң 1497 ж. ашқанды. Осы жылдың мамырында Бристоль (Англия) қаласынан тұрып қалған гениялық, онда Джон Кабота деген атпен мәлім болған, Джованни Каботто теңіз сапарына шықты. Июньнің аяқ кезінде ол бір белгісіз жердің жағалауына келіп жетті, сірә бұл Лабродр болса керек. Бірақ бұл жерде ол Азияның бір бөлігі екен деп санады. Тек 1498 жылы өзінің үшінші саяхаты негізінде Колумб тұңғыш рет Оңтүстік Американың компанентін, Орионко өзінінің соғысына зор тұщы суды көрістен – ақ, ол тағы бір беймәлім жаңа материкті алтын бар екен деген ойға келді.
Бірақ ол бұл ойларын король мен королеваға жазған хатында айтуға батпады. Осы екі араа португалдықтардың Индияға баратын теңіз жолын жауып, онан түрлі жеміс және басқа да асыл товарлар алып келді. Колумбтың 1502 ж. төртінші теңіз саяхаты Васкода Гоманның экспедациясына тікелей жауап ретінде жасалды. Куба аралынан оңтүстік – батысқа қарай бет алған Колумб бұрынғы сыншы, Азияның шығыс халқына жеттім де санап, Индияның жазылуына өтетін бұғазды толмастан бітірді. Бірақ бұл бедеулер ешбір нәтиже бермеді.
Колумбтың жасаған теңіз саясаттары мен жаңа жер ашуларына жалпы алғанда Испания үкіметінің көңілі толмады. Жұмсалған орасан зор қаржы тектен – текке кеткендей болып көрінді. Теңіздердің ар жағындағы жаңадан ашылған жерлерден алтын да, күміс те Испанияға қарай ағылады. Бұл байлықтар кейінен Колумб дүние салған соң (ол 1506 жылы қайтыс болды) барып келе бастады. Өмірінің аяқ кезінде Колумб өзінің провалары үшін және мұның іске көңіл толмаған Испандық үкіметтің о баста беріп қалған ерекше жеңілдіктерінен айырылмақ үшін айтыс қазына бар деп ойлады, расында онда ешбір қаражат, қартайғанда паналайтын үйі де жоқ еді, король атақты саяхатшыны еңбегін бағалай , оның тез өсуін тілейді. Севилья қаласынан Колумю Валдалид қаласына көшіп келіп орнығады, ауруды күннен күнге меңдей береді, өлімі жақындаған сезген Колумб қалған барлы жақты мүліктерін үлкен баласы Диэгоға қалдырады, екінші баласы Фернандоға біраз қаражат береді. Ол өзінің өсиетінде, өлгеннен кейін аяқ – қолына салған кісенді қабырына бірге салынсын деп тілепті. Бұл Колумбтың ақтық тілегі ақтық жазғаны еді.
Колумб жаңа елдерді ашқанан кейін испандықтар португальдықтардың қауіпті бұқталастықтарына айналды. Қақтығыстың алдын алу үшін папаның делдалдығымен жүргізілген ұзақ неміс сөздердің келісімі бойынша полюстен полюке шейін шекара ұзақ келіс сөздердің нәтижесінде 1494 жылы Тордессильсе қаласында келісім жасалынды. Бұл келісім бойынша полюстан полюске шейін шекара белгіленді. Келісім бойынша осы шекарадан батысқа қарай ашылатындары португалдықтардың негізінен жататын болды. Шек қаншалық тек Атлантика мұхиты бойынша ғана жүргізілді. Ал мұның өзі кейінен, испандықтар шығыстан, ол португалдықтар бастыстан келіп, Молукканың аралдарда кездескенде олардың қақтығысын қалуына әкеліп сақтарды.

ІІ. Васко да Гамма және оның Үндістанға теңіз жолын ашуы.
2.1. Фернонд Мегелланның дүние жүзін айналып шығу саяхаты

Испандықтардың батысқа қарай бет алуы, португалдықтардың Индияға баратын теңіз жолын іздестіру қанына қайтадан кірісуіне түрткі болды. 1497 ж. 3 шілдеде Лиссабоннан шағын – шағын 4 кеме теңіз сапарына шықты. Экспедицияның қолына сол кездерде сәйкес ең жетілдірген карталар мен навигациялық аспаптар берілді. Васпо да Гамманың кемелері Лиссабоннан шыққан кейін бес ай өткен соң ғана Диас Африка жағалауына орналасқан ең соңғы белгісіне келіп жеткен (1497). Бұдан әрі Үнді мұхитпен жүретін мүдделі бейтаныс жол тап бөлді. 1498 ж. 1 наурызда олар Мазамбикке келіп жетті. Осы арадан өзара жауласушы шейхтардың қол астындағы араб қоныстары басталды. Малинди қаласында Васкода Гамма өз қаластына лоциандыққа сол кездегі ең тәжірибелі араб теңізшілерінің бірі Ахмед Ибн Маджидт алды. Білім өрісі өт кең бірі адам Үнді мұхитымен жүзудің бірқатар толық және дәл суреттерін өлең түрінде баяндап береді. Ибн Маджид кемеленді бір жарым айда Малабар жағалауындағы Қамкут қаласына жеткізді. Теңізбен Индияға сапар шегу 10 айдан астам уақыт алды. Васко да Гома ......