Сатиралық ертегі: Өтірік саңырау
Бұрынғы уақытта Шаған елінің бір саудагері Киптанға келіп, сауда істеп жүреді екен, ақ қашқан жылы, қызылдың қолына түсіп, бар істеп жүрген күрегінен айырылып, кісі жатты. Ішінде бір Жүніс деген ақсақалы бар екен. Бір күні түнде отырып, саудагер Жүніске айтты:
– Көңіліміз бір көтерілсін, күлдірші, – деді. Сонсоң Жүніс айтты:
– Шынымды айтып күлдірейін бе, өтірігімді айтып күлдірейін бе? – деді.
Сонсоң:
– Өтірікпен күлдірмей-ақ қой, шыныңмен күлдір, – деді.
– Шыныммен күлдірсем, – деді, – бір көк атым бар еді. Соны жазды күні семіз күйінде ұрлап қойды. Өзі бәйге ат еді, зар ғып жүр едім, бір күні біреу бәленше жерде тұр деп айтты деген соң құлағымды тігіп, бақылай келсем, Керекудің аржағында тұр деген дейді естілді, бұрын сол Кіптанға келіп жүретін бір керекулік жігіт бар-ды. Талай «Тамыр болайық», – деп, – үйге жүр, қалағаныңды алып кет деп жүретін. Мен қолым тиіп, бара алмайтынмын-ды. Сонан соң жолдас та ерткенім жоқ, жүріп кеттім. Қуанышым қойныма сыймай, ойым сол тамырыма барсам деп, келе жатырмын. Үстімде киген киімім жақсы, сағаты бар күміс, бір күннен кейін тағы да жүріп келе жатырмын. Артыма қарасам, бір боз жорға атты келе жатыр. Сонсоң бөгелгенім жоқ, аттың екпінімен соғып келіп, өтті. Оң жақ тізем сынып қала жаздады.
– Япырмай, бұған не қайла істеймін, – деп, келе жатыр едім, бір мезгілде артына қарап тұрды. Енді бұған мен саңырау болайын деп, саңырау болдым. Қасына келіп едім:
– Кімсің? – деді.
– Алдымда қонатын ауыл бар ма? – дедім. Сонсоң құлағыма таман жақындап келіп:
– Қайда бара жатқан адамсың? – деді.
– Атыма шөп беретін үй бар ма? – дедім.
– Ой, мынау бір саңырау екен ғой, – деп, «Жүр», – деп, басын изеді. Көтінен ердім. Жақын көшеге келді, есігінің алдында бір қыз, бір келіншек тұр екен. Жігіт келіп, тәжікелесе кетті, мен тұрмын саңырау болып ішімнен.
– Атыңды байла, – деп, анау ағашқа нұсқайды, атымды байлап келіп, отырдым. Шай, бәрі даяр тұрған, әкеліп құйды. Менің алдыма сары май қойды да, жігіттің алдына қоспа қойды. Байқасам, тәрізі үйде басты кісі жоқ. Қыз самаурынның жігіт жағына отырды да, келіншек мен жағына отырды, өзім ашығып келген кісі, майды екі айналдыруға келтіргенім жоқ, жеп қойдым. Жігіт қоспаны менің алдыма таман тартты. Оны және жеп алдым. Келіншек анда-санда жігітке айтып қояды:
– Бұл жалмауызды қайдан тауып әкелгенсің? – дейді. Онан сайын терлеп-тепшіп соғамын. Не қылсам [да], сол дастархандағыны тауыстым. Жатар мезгіл болды. Әлі саңыраумын. Домбыра әкелді.
– Өлең айт, – деп, домбыраның шегін қатты бұрап, үзіп алды. Сонсоң домбыраны былай алып қойды. Ет әкелді, тағы да өлер-тірілеріме қарамай, пысылдап жеп жатырмын. Түгел жеп қойдым. Жатарда:
– Атымды қайда қоямын? – дедім.
Келіншек айтты:
– Енді өзі тойып алған соң атты ойлауын, – деді.
Бәрін тыңдап отырмын, атты апарып, шөпке кіргізіп жіберді. Жаттық, жігіттің астына қос төсек салды да, менің астыма екі қабат көрпе салды. Қыз біз жатқан үйге жатты да, келіншек төменгі үйге жатты. Елдің көзі ұйқыға бара бергенде жігіт басын көтеріп алды. Мен ояу жатырмын. Өтірік етімді қасып, дырылдатып жаттым. Қайта жатты. Жігіт әрі-беріден кейін тағы басын көтеріп алып, ыңылдады. Тағы да етімді тырнадым. Қайта жатты. Жігіт қор ете түсті. Жүгіріп, қыздың қойнына кіріп бардым. Мойнымнан құшақтап алды. Мен де құшақтай алдым, бөгелгенім жоқ, мініп келіп алдым, қайдан білгенін білмейім, қос аяқтап келіп теуіп жіберді. Шалқамнан түскенде төсағаштың артындағы шкабқа сақ ете түсті басым. Қайта келіп, орныма жаттым. Жігіт мен салдырлатып жүргенде оянған жоқ. Әлі ұйықтап жатыр. Төсегіме жатып әбден жайланып, ұйықтап жатқан жігітті ауыздан қойып келіп жібердім. Жігіт басын жұлып алды.
– Япырмай, қыз жіберді ме, – деп, жан-жағын сипалап қарады да, тұрып, қызға таман жүре бергенде, аяғымды алдына сала қойдым. Қағып кетті, басымды көтеріп алып, ойбайды сала ішімді жарып кетті. Шамды жағып алып, ана жақтан келіншек келді.
– Ай, байғұсым-ай, өзің бүлдіріп алдың. Менен жарық жоқ еді. Қайдағы бір жексұрынды әкеп келіп, – деді. Жігіт киімін киіп алып, іштен және бір теуіп жіберді. Бағанағы бағанағы ма, онан жаман ойбайды салды. Жігіт киініп қалды, біз қайта жаттық. Таң атып келе жатқанда, «есік аш», – деп, біреу айқай салды. Шам жағып, есік ашты. Ептеп қараса, бағанағы тамыры төргі үйге келіп:
– Мынау кім? – деді. Келіншек:
– Бір саңырау, – деді.
– Көңіліміз бір көтерілсін, күлдірші, – деді. Сонсоң Жүніс айтты:
– Шынымды айтып күлдірейін бе, өтірігімді айтып күлдірейін бе? – деді.
Сонсоң:
– Өтірікпен күлдірмей-ақ қой, шыныңмен күлдір, – деді.
– Шыныммен күлдірсем, – деді, – бір көк атым бар еді. Соны жазды күні семіз күйінде ұрлап қойды. Өзі бәйге ат еді, зар ғып жүр едім, бір күні біреу бәленше жерде тұр деп айтты деген соң құлағымды тігіп, бақылай келсем, Керекудің аржағында тұр деген дейді естілді, бұрын сол Кіптанға келіп жүретін бір керекулік жігіт бар-ды. Талай «Тамыр болайық», – деп, – үйге жүр, қалағаныңды алып кет деп жүретін. Мен қолым тиіп, бара алмайтынмын-ды. Сонан соң жолдас та ерткенім жоқ, жүріп кеттім. Қуанышым қойныма сыймай, ойым сол тамырыма барсам деп, келе жатырмын. Үстімде киген киімім жақсы, сағаты бар күміс, бір күннен кейін тағы да жүріп келе жатырмын. Артыма қарасам, бір боз жорға атты келе жатыр. Сонсоң бөгелгенім жоқ, аттың екпінімен соғып келіп, өтті. Оң жақ тізем сынып қала жаздады.
– Япырмай, бұған не қайла істеймін, – деп, келе жатыр едім, бір мезгілде артына қарап тұрды. Енді бұған мен саңырау болайын деп, саңырау болдым. Қасына келіп едім:
– Кімсің? – деді.
– Алдымда қонатын ауыл бар ма? – дедім. Сонсоң құлағыма таман жақындап келіп:
– Қайда бара жатқан адамсың? – деді.
– Атыма шөп беретін үй бар ма? – дедім.
– Ой, мынау бір саңырау екен ғой, – деп, «Жүр», – деп, басын изеді. Көтінен ердім. Жақын көшеге келді, есігінің алдында бір қыз, бір келіншек тұр екен. Жігіт келіп, тәжікелесе кетті, мен тұрмын саңырау болып ішімнен.
– Атыңды байла, – деп, анау ағашқа нұсқайды, атымды байлап келіп, отырдым. Шай, бәрі даяр тұрған, әкеліп құйды. Менің алдыма сары май қойды да, жігіттің алдына қоспа қойды. Байқасам, тәрізі үйде басты кісі жоқ. Қыз самаурынның жігіт жағына отырды да, келіншек мен жағына отырды, өзім ашығып келген кісі, майды екі айналдыруға келтіргенім жоқ, жеп қойдым. Жігіт қоспаны менің алдыма таман тартты. Оны және жеп алдым. Келіншек анда-санда жігітке айтып қояды:
– Бұл жалмауызды қайдан тауып әкелгенсің? – дейді. Онан сайын терлеп-тепшіп соғамын. Не қылсам [да], сол дастархандағыны тауыстым. Жатар мезгіл болды. Әлі саңыраумын. Домбыра әкелді.
– Өлең айт, – деп, домбыраның шегін қатты бұрап, үзіп алды. Сонсоң домбыраны былай алып қойды. Ет әкелді, тағы да өлер-тірілеріме қарамай, пысылдап жеп жатырмын. Түгел жеп қойдым. Жатарда:
– Атымды қайда қоямын? – дедім.
Келіншек айтты:
– Енді өзі тойып алған соң атты ойлауын, – деді.
Бәрін тыңдап отырмын, атты апарып, шөпке кіргізіп жіберді. Жаттық, жігіттің астына қос төсек салды да, менің астыма екі қабат көрпе салды. Қыз біз жатқан үйге жатты да, келіншек төменгі үйге жатты. Елдің көзі ұйқыға бара бергенде жігіт басын көтеріп алды. Мен ояу жатырмын. Өтірік етімді қасып, дырылдатып жаттым. Қайта жатты. Жігіт әрі-беріден кейін тағы басын көтеріп алып, ыңылдады. Тағы да етімді тырнадым. Қайта жатты. Жігіт қор ете түсті. Жүгіріп, қыздың қойнына кіріп бардым. Мойнымнан құшақтап алды. Мен де құшақтай алдым, бөгелгенім жоқ, мініп келіп алдым, қайдан білгенін білмейім, қос аяқтап келіп теуіп жіберді. Шалқамнан түскенде төсағаштың артындағы шкабқа сақ ете түсті басым. Қайта келіп, орныма жаттым. Жігіт мен салдырлатып жүргенде оянған жоқ. Әлі ұйықтап жатыр. Төсегіме жатып әбден жайланып, ұйықтап жатқан жігітті ауыздан қойып келіп жібердім. Жігіт басын жұлып алды.
– Япырмай, қыз жіберді ме, – деп, жан-жағын сипалап қарады да, тұрып, қызға таман жүре бергенде, аяғымды алдына сала қойдым. Қағып кетті, басымды көтеріп алып, ойбайды сала ішімді жарып кетті. Шамды жағып алып, ана жақтан келіншек келді.
– Ай, байғұсым-ай, өзің бүлдіріп алдың. Менен жарық жоқ еді. Қайдағы бір жексұрынды әкеп келіп, – деді. Жігіт киімін киіп алып, іштен және бір теуіп жіберді. Бағанағы бағанағы ма, онан жаман ойбайды салды. Жігіт киініп қалды, біз қайта жаттық. Таң атып келе жатқанда, «есік аш», – деп, біреу айқай салды. Шам жағып, есік ашты. Ептеп қараса, бағанағы тамыры төргі үйге келіп:
– Мынау кім? – деді. Келіншек:
– Бір саңырау, – деді.
Мақала ұнаса, бөлісіңіз:
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
Іздеп көріңіз: