Ертегі: Түйе арыстан қасқыр және түлкі

Бір түлкі жортып келе жатып, лағып бара жатқан бір түйеге кездеседі.

— Түйем, қайда барасың? – дейді түлкі.

Түйе:

— Оты мол, суы мол жер іздеп барамын, – дейді.

Түлкі:

— Ендеше, екеуіміз жолдас болайық, – дейді.

Түйе:

— Болсақ болайық, – дейді.

Екеуі келе жатса, бір қасқыр келіп жолығады.

Қасқыр:

— Е, қайда барасыңдар? – дейді.

Бұлар:

— Оты мол, суы мол жер іздеп барамыз, – дейді.

— Ендеше үшеуіміз жолдас болайық, – дейді.

Қасқыр жолдас болып жүріп келе жатса, бір арыстан келіп кездеседі. Үшеуі:

— Оты мол, суы мол жер іздеп барамыз, – дейді.

Арыстан:

— Ендеше, төртеуіміз жолдас болайық, – дейді.

Төртеуі жүріп отырып, өзі нулы, өзі сулы, биік таулы жерді тауып, мекен қылып жүреді. Арыстан, қасқыр, түлкі уақан-тышқан аулап жеп жүреді. Түйе шүйгін жердің оты мен суына жардай болып семіреді. Қыс болып, уақ аң таусылып, арыстан, қасқыр, түлкі – үшеуі ашығады. Көздеріне түйеден басқа ештеңе көрінбейді. Олар Түйені жемек болады. Түйе жолдастығын айтып, жылайды. Сонан соң түйеге біраз тимей жүріп, әбден ашыққан соң, үшеуі ақылдасып, түйемен сөйлесуге түлкіні жібереді.

Түлкі түйеге келіп айтады:

— Қыс болса мынау: ақ қар жауып, боран соғып тұр. Жердегі шөптің бәрі қар астында қалды, енді аз күнде сен байғұс аштан өліп қаласың ғой. Саған жаным ашығаннан, бір ақыл айтқалы келдім, – дейді.

Түйе:

— Айта ғой, – дейді.

Түлкі:

— Сен қыс ішінде бүйтіп әрі аштан, әрі жылы қораң жоқ, суықтан өлгенше, өзіңді бізге сат. Жаз шығып, көктем туғанда, сені боталы інген қылып берейік, – дейді.

Қу түлкінің сөзіне аңқау түйе көніп:

— Жарайды, – дейді.

Осы сәт қасына келген арыстанға түлкі:

— Ал, Арсеке! Неге қарап тұрсыз! Қимылдаңыз, – деді.

Арыстан түйені ә дегенше жайратып тастайды.

Түлкі тұрып:

— Арсеке! Сіз деміңізді алып, жата тұрыңыз, біз мұныңтерісін сойып болған соң, хабар етеміз, – дейді.

Арыстан:

— Сендер жеп қоярсыңдар! – дейді.

Түлкі:

— Ойбай, тақсыр, о не дегенің! – дейді.

Арыстан:

— Олай болса, жақсы! – деп, бір жерге барып жатып қалады. Түлкі мен қасқыр екеуі тістерімен терісін жыртып, түйені союға кіріседі.

Түлкі тұрып қасқырға:

— Ал, Қасеке! Мен бөксе жағын сояйын, сіз бас жағын сойыңыз,– дейді.

Қасқыр түйенің басының парша-паршасын шығарып, терісін жыртып, көз майын шығарып қояды. Түлкі мұны көріп, қасқырға айтады:

— Ал, Қасеке! Сіз енді бөксе жағын сойыңыз, мен бас жағын сояйын. Қасқыр барып, бөксесін сояды.

Түлкі қасқырға білдірмей, түйенің көз майын ойып жейді де қасқырға:

— Сіз алдыңғы аяғын сойыңыз, мен артқы жағына барайын, – дейді. Қасқыр алдына алданып жатқанда, түлкі іш майын суырып жеп қояды, тағы да қасқырға:

—Сіз соя тұрыңыз! Мен жүгіріп Арсекеңе барып келейін. Неғып жатыр екен? – деп жүгіріп кетеді.

Арыстан мұны көріп, жатқан орнынан тұра келіп:

— Сойып болдыңдар ма? – дейді.

Түлкі:

— Сойып болдық! Бірақ мен бір нәрседен қорқып келдім, – дейді.

Арыстан:

— Неден? – деп сұрайды.

Түлкі:

— Қасқыр айтқан шартта тұрмай, түйенің көз майы мен іш майын жеп қойды. Мен осыны сізге айтайын деп келіп едім, – дейді.

Арыстан ашуланып, ақырып, қасқырға келеді. Қасқыр қорыққанынан қаша жөнеледі. Арыстан қуып кетеді. Қасқыр мен арыстан бір қырдан асып, көрінбей кеткенде, түлкі түйенің бар етін бір шұңқырға сүйрелеп апарып қояды да өзі арыстанның артынан жүгіре жөнеледі. Арыстан қасқырды қуалап, шаршап келе жатқанда, түлкі оған қарсы жолығады.

Арыстан түлкіге:

— Қайда барасың? – деді.

Түлкі:

— Қасқырдың кесірі бәрімізге тиді! – дейді.

Арыстан жөн сұрайды:

— Неге?

Түлкі айтады:

— Сендер кеткен соң түйе тұра келіп: «Мен сендерге сатылмаймын, мына қылықтарыңа қарағанда, түбінде мені төлемейді екенсіңдер!» – деп, терісін жалбыратып, ішегін сүйретіп, кетіп қалды.

Арыстан:

— Қай жаққа қарай кетті? – деп сұрайды.

Түлкі айтады:

— Осы қырдан асып кетті.

Арыстан:

— Қап! – деп, нұсқаған жаққа қарай тартады.

Түлкі тамағын тойдырып алып, жортып келе жатса, бір жерде қасқыр шаршап жатыр екен, түлкі қасына жетіп келеді.

Қасқыр түлкіге:

— Мені арыстанға шағыстырып жүрген сенсің ғой! – деп, ашуланады.

Түлкі айтады:

— Мені де қуып жіберді. Мені кім шағыстырды сонда?

Қасқыр бұған нанып қалады:

— Енді қайда барып тұрамыз?

Түлкі:

— Жүре берейік, бір нәрсе табармыз, – дейді.

Сөйтіп, екеуі келе жатса, алдарында бір жарты құйрық жатыр. Қасқыр:

— Мұның бір бәлесі бар шығар? – деп, жеуден қорқады.

— Сен қорықсаң, өзім жеймін! Бүгін базар, мұның не бәлесі бар дейсің! Жұрт базарға барғанда, құйрық арзан болған-ды, арзан құйрықты көбірек алған-ды, ал, қанжығасына бос байлап, үйіне шауып бара жатқанда түсіп қалған шығар. Жеймін! – деп, түлкі қулықпен ұмтылғанда, қасқыр:

— Өзім жеймін! – деп, құйрықты асап қалғанда, астында қақпан бар екен, қақпанға қасқыр түседі де қалады.

Сонда түлкі:

— Ал, Қасеке, шамасы сіздің етіңізді мен жейтін болдым ғой! – дейді.

— Қалай жейсің?

Түлкі:

— Ертең қақпанның иесі келсе, сені көріп, теріңді сойып алады, етіңді тастап кетеді. Сосын оны мен жемей, кім жейді? – дейді де бір шұңқырға барып, тығылып жата береді. Ертеңіне аңшы келіп, қасқырды көріп, терісін сойып алады да етін тастап кетеді. Ол кеткесін түлкі қасқырдың етін жеп, тойып алады. Түлкі онан қайтып келе жатқанда, арыстанға жолығады.

Түлкі оны көріп:

— Арсеке, қайдан келесіз? – дейді.

Арыстан:

— Мен түйені таба алмадым, – дейді.

Түлкі айтады:

— Тақсыр! Сіздің атаңызды көріп едім, осы тауда аң аулап жүретін еді. Аңдарды қарғып басып алып жейтұғын еді.

Сонда арыстан айтады:

— Қалайша қарғушы еді, сен көрсет, мен қарғып көрейін. Түлкі айтып береді.

Түлкі әңгімесін одан әрі жалғап:

— Сіздің тұлғаңыз атаңыздан кем емес екен! – дейді. Сонда арыстан кейін шегініп, алға жүгірсе де жардың басына жеткенде кілт тоқтайды.

Түлкі тағы да:

— Әй, Арсеке! Егер қарғи алсаңыз, нұсқаңыз атаңызға ұқсап тұр, – дейді.

Сол уақытта жардың астына бір киік келіп қалады, Арыстан оның үстіне қарғып түскенде, сүйектері күл-парша болады.

Сонда түлкі келіп:

— Арсеке, бір жеріңіз ауырып қалды ма? – деп сұрайды.

Арыстан:

— Сынбаған сүйегім жоқ, – дейді.

Түлкі мұның қимылдауға шамасының келмейтінін біліп, қоң етін ойып жей бастайды.

Сонда арыстан:

— Әй, түлкі, әуелі көз майымды жеші, – дейді.

Түлкі:

— Арсеке, несіне асығасың! Бұйырса, сенің сан майыңды да жейтұғын болдым ғой, – дейді.

Арыстанды және жеп алады. Сөйтіп, қу түлкі қыстан тоқ шығыпты деседі.