Дипломдық жұмыс: Экономика | Мұнайгаз өндіретін компаниялардың стратегиялық және оперативті басқару жүйесі

Мазмұны

КІРІСПЕ

1 МҰНАЙГАЗ САЛАСЫНДАҒЫ БАСҚАРУ НЕГІЗІНДЕГІ ТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕР
1.1 Кәсіпорындағы басқару үрдісінің негіздедері
1.2 Кәсіпорындағы қаржыны басқаруды ұйымдастыру
1.3 Кәсіпорынның инвестициялық саясаты

2 ҚАЗАҚСТАН МҰНАЙГАЗ КЕШЕНІНІҢ ДАМУЫН АНЫҚТАЙТЫНТ ФАКТОРЛАР
2.1 Қазақстан Республикасындағы мұнайгаз өндірісінің қазіргі жағдайы
2.2 Қазақстан Республикасындағы мұнайгаз өндіретін ұлттық компаниясы « Қазмұнайгаз»
2.3 «Қазмұнайгаз» компаниясының шоғырландырылған қаржы көрсеткіштері

3 МҰНАЙГАЗ ӨНДІРЕТІН КОМПАНИЯЛАРДЫҢ СТРАТЕГИЯЛЫҚ ЖӘНЕ ОПЕРАТИВТІ БАСҚАРУ ЖҮЙЕСІ
3.1 Мұнайгаз өндіретін компаниялардың ресурсты-өндірістік әлуетін басқару
3.2 Мұнайгаз өндірісіндегі стратегиялық жүйені басқару интеграциясы
3.3 Мұнайгаз кешеніндегі жаңа ақпараттық әдістерді басқаруды іске асыру

ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
Дипломдық жұмыста жүргізілетін зертеудің мақсаты - нарық жағдайындағы экономикалық басқаруды ұйымдастырып, нәтижелі мақсаттарына жетуін қамтамасыз ететін факторларын анықтау.
Нарықтық экономикаға көшкен кезде басқару жүесін жаңаша қалыптастыруды қажет етеді; өйткені кәсіпорынның тиімді қызмет етуі, көп жағдайда басқару шараларына байланысты. Ол үшін жоғары білікті мамандарды - менеджерлерді даярлау қажет, өйткені олар нақты жағдайды бағалап, аңғара біледі, әрі дер кезінде басқару шешімдерін қабылдап, оның іс жүзінде асырылуын қамтамасыз етеді, әрі ұжымға қазіргі талап деңгейінде басшылық етуді жүзеге асыра алады.
Қазіргі кездегі басқару жоспарлау функциясы мазмұнының өзгеруімен фактілерді жан жақты зерттеуімен , кәсіпорындардың ойдағыдай іс-әрекетімен, басқаруды түпкі нәтижесіне қарай ұйымдастырумен, дамыған теориясымен және маркетинг практикасымен, жаңа технологияны жасауымен, адам факторын жандандыратын шешімдер қабылдауымен сипатталады. Сонымен, басқарудың тиімділігін және менеджерлердің іс- әрекетін экономикалық табыстар, экономикалық нәтижелер арқылы ғана таразылауға болады.
Басқарудағы басты нәрсе – өзіне кәсіпорын мүддесіне жауап беретін мақсаттар қою. Басқарудың жұмыс істеу міндетіне жататыны- қолда бар адам мен материалдық ресурстар негізінде тиімді кәсіпорын құру.
Басқарудың міндетіне, басшылық етуіне жаңа нарықтарды игеруіне жұртшылықты мұқтажын қанағаттандыру жатады. Егер кәсіпорын нашар әрі тиімсіз жұмыс істесе, онда оның жаңа қожайыны жұмысшыларды емес, басшыларын ауыстырады.
Жұмыстын зерттеу объектісі- компанияның құрлымы, басқару жүйесінің ұйымдастырылуы болып табыла.
Мұнайгаз секторындағы аса ірі жер қойнауының пайдалнатын компаниялар ЖШС «ТеңгізШевройл» компания концорциумы, Қарашығанақ жерқойнауында барлау және өндіру. «Қарашығанақ Петролеум Оперейтинг» және Қазақстан секторындағы Каспий теңізі «Аджип», А.Қ. «СНПС» Ақтөбе мұнайгаз, ұлттық компания «Қазмұнайгаз», АҚ «Маңғыстаумұнайгаз», АҚ «Қаражанбасмұнай».
«ҚазМұнайГаздың» стратегиялық міндеттерінің бірі жаңа не игеріліп жатқан Қазақстан аумағындағы шикізат активтерін сатып алу, ап ұзақ мерзімді перспективада Каспий теңізінің қазақстандық секторындағы кең орындарын игеру бопып табыпады.
Мемлекеттің стратегиялық мүдделерін қамтамасыз ету шеңберінде «ҚазМұнай Газдың» қызметі ірі мұнай-газ жобаларын (Теңіз, Солтүстік Каспий, Қарашығанақ) сатудың экономикалық тиімділігін арттыруға, мұнай тасымалдау мұмкіндіктерін және мұнай-химия өндірісін дамытуға бағытталған.
"ҚазМұнайГаз" - көмірсутегі өндіруден, тасымалдау мен өңдеуден бастап арнаулы сервистік қызмет көрсетуге дейінгі толық өндірістік циклды жүзеге асыратын тігінен интеграцияланған мұнай-газ компаниясы.
Компанияның қазақстандағы мұнай өндірудегі үлесі 16 пайызға жуық, ал бірлескен кәсіпорындардағы қатысуымен - 35 пайызға жуық.
«ҚазМұнай Газ» - бұл мұнай тасымалдаудың 65 пайызы, газ тасымалдаудың 100 пайызы, танкерлік тасымалдаудың 100 пайызы. Компанияның қызметі республика ЖІӨ-інің оңнан бір бөлігін қамтамасыз етеді.
«ҚазМұнайГаз» ҰК АҚ 33 ұйымның акционері және қатысушысы болып табылады, олардың ішіндегі ең ірілері:
- «ҚазМұнай Газ» Барлау Өндіру» АҚ
- «Теңізшевройл» ЖШС «РетроКазақстан» АҚ «ҚазТрансОйл» АҚ (мұнай тасымалдау)
- «ҚазТрансГаз» АҚ (газ тасымалдау)
- «ҚазМұнайТеңіз» АҚ (теңіздік мұнай операциялары)
- «Қазтеңізкөлікфлоты» АҚ(танкерлік тасымалдау) «ҚазМұнайГаз» саудаүйі» АҚ(ішкі және халықаралық нарықта мұнайды және мұнай енімдерін сату).
- «Қазақ мұнай және газ институты» АҚ (мұнай-газ жобаларына жобалық және ғылыми қолдау көрсету).
Елдің газ экспорттау әлеуетін өсіру жөніндегі жоспарларды ескеріп, «ҚазМұнайГаз» қазақстандық газды тасымалдаужобаларынәзірледі. Осы кезеңде «Қазақстян - Қытай» газ құбырын салу жобәсына үлкен назәр бөлініп отыр. Қытай тарапымен бірлесіп, осы газ құбырын салу мүмкіндігі бойынша алдын-ала зерттеулер аяқталды және инвестициялардың негіздемесін әзірлеу жөніндегі жұмыстар басталды. Осы қарастырылған мәселелер бойынша, яғни компанияның ішкі құрылымдағы үрдіске жататын-зерттеу затты.
Компанияның шоғарландырма қаржы есептемесі, негізгі қорлардың басты құн принципінде жүргізіледі. Қазақстан Республикасы бекіткен стандарттарына сай “Бухгалтерлік есеп” - ке негізделе жүргізіледі.
Қазақстан Республикасының заңына сәйкес қаржылық есепті, бухгалтерлік жазуларды теңге де жүргізуі шарт. Қаржылық есеп – активтерді сатып алуға және шаруашылық қызметіндегі міндеттерді өтеу.
Қаржылық есепті жүргізу үшін, басқарушы субъективті бағалауы керек. Субъективті бағалау ақпаратқа негізделінеді.
Қаржылық есеп – бас компаниялармен еншілес компаниялардың, ішкі операцияларымен, сомалары және ішкі шаруашылықтағы табысыты қамтиды.
Консолидациялау процесінің негіздері. Косолидацияланған қаржылық есебі ішкі шаруашылық операцияларды, сомаларды және ішкі шаруашылық табыстарды жойғаннан кейін, Орталық компанияның және оның еншілес компаниялардың қаржылық есебі жатады.
Еншілес ұйымдар Басты компания оларды бақылауға алған күннен бастап, консолидацияға түседі. Еншілес компаниялардың қаржылық есебі Басты компанияныңесеп саясатты қолдану арқылы есептесу жылға дайындалады. Егер есепте қателер болса, онда олар жойылып, дұрысталады. Басты компания толық қамтитын инвестициялар үлесінің қатысу әдісімен есептелінеді. Бұл есептердің дұрыс және тиімді жүргізілуін, оның дұрыстығын анықтау үшін-жаңа ақпараттық технологияларды іске асыруды талап етеді.
Өндірістік кәсіпорындар ақпараттық технологияларды іске асырудағы басқару міндетін келесі түрлерге бөлуге болады:
- автоматтандырылған басқару жүйесі (АБЖ) кәсіпорын мен бірге (АБЖ немесе ERP);
- кәсіпорындағы өндіру үрдісін басқару (MES);
- АБЖ технологиялық үрдіспен (АБЖ ТУ немесе SCADA);
- Өндірістің автоматтандырылған техниканың дайындық жүйесі (ӨАТЖ ж немесе САЕ) т.б.
Автоматтандырылған шешімді өсіру және әртүрлігіне байланысты болып келеді, олардың өзара байланыстыру мәселесі, олардың арасында ақпараттың берілуі, ақпараттың сенімділігі мен түгелділігі.
Ақпараттық технологиялар жүйесіне құрған кезде, “Талассыз жүйесі” және “интегралданған жүйелер”принциптерді қолданады. Деректер базасы үшін, мынадай түсінікті енгіздіреміз: «қайта жабу жүйесі», «деректер базасына тәуелді жүйелер», бірдей формат бар деректер, өзара деректер ауысуын оңайлантырады, келтірілген деректер базасын ақпараттар жүйесін құруға мүмкіндік береді. Мұндай тәуелдік пен шектелген интеграция принциптері, нақты жүйелерді құру кезіндегі мерзімді қысқарту және ақпараттық технология жобасындағы тәуелдікті төмендетеді.
1 МҰНАЙГАЗ САЛАСЫНДАҒЫ БАСҚАРУ НЕГІЗІНДЕГІ ТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕР

Нарықтық экономикакаға көшкен кезде басқару жүесін жаңаша қалыптастыруды қажет етеді; өйткені кәсіпорынның тиімді қызмет етуі, көп жағдайда басқару шараларына байланысты. Ол үшін жоғары білікті мамандарды - менеджерлерді даярлау қажет, өйткені олар нақты жағдайды бағалап, аңғара біледі, әрі дер кезінде басқару шешімдерін қабылдап, оның іс жүзінде асырылуын қамтамасыз етеді, әрі ұжымға қазіргі талап деңгейінде басшылық етуді жүзеге асыра алады.
Бұған дейін біз бизнесті тек “Өзінің қара басына пайда табу-шылар”, ал маркетингті - “жеке өзіне ғана пайда табу мақсатында өн-дірісті басару мен тауар өткізу жүйесі” деп есептеп бұрын “Менеджмент” және “Менеджер” ұғымдары қанаушылық анықтаушы ретінде қолданылды. Ал қазір бұл сөздер жалпы бұқаралық мәнге ие болып, адамдардың әлеуметтік биік дәрежесін, олардың арнайы қызмет түріне жататындығын бейнелейді.
Соңғы уақытта біздің сөздік қорымызға “менеджер”, “менеджмент”, “маркетинг” ұғымдары тез енді. Менеджмент сөзін қазақшаға дәл аударатын болсақ, онда “басқа біреу арқылы өз мақсатына жету” болып шығады екен. “Менеджмент” (басқару) ағылшын сөзі, оның түп төркіні гректің “манус”, яғни “қол, күш” деген сөзінен шығып, алғашында мал бағу саласында, дәлірек айтқанда ат тізгінін ұстау, меңгеру шеберлігін білдірген. Кейіннен бұл атау адам қызметінің саласына ауысып, адамдарды басқарудың және ұйымдастырудың ғылыми, практикалық мәнін білдіретін болды.
Қазіргі кездегі басқару жоспарлау функциясы мазмұнының өзгеруімен фактілерді жан жақты зерттеуімен , кәсіпорындардың ойдағыдай іс-әрекетімен, басқаруды түпкі нәтижесіне қарай ұйымдастырумен, дамыған теориясымен және маркетинг практикасымен, жаңа технологияны жасауымен, адам факторын жандандыратын шешімдер қабылдауымен сипатталады. Сонымен, басқарудың тиімділігін және менеджерлердің іс- әрекетін экономикалық табыстар, экономикалық нәтижелер арқылы ғана таразылауға болады.
Басқарудағы басты нәрсе – өзіне кәсіпорын мүддесіне жауап беретін мақсаттар қою. Басқарудың жұмыс істеу міндетіне жататыны- қолда бар адам мен материалдық ресурстар негізінде тиімді кәсіпорын құру.
Кәсіпорын ең сапалы, әрі бағасы бір шама арзан тауарларды шығара алуы немесе бәсекелестеріне қарағанда ең тәуір қызмет көрсете алуы тиіс. Кәсіпорындағы адамдар өндірстік процестің маңызды элементі болып саналады. Жаңа кәсіпорынды құрарда жаңа инвестицияны жүзеге асыратын ақша қаржысы мен капиталды нарық капиталдарынан алуға болады. Ал өз ісін жетік білетін қызметкерлерді іздеп табу анағұрлым күрделі іс. Басқарудың міндетіне, басшылық етуіне жаңа нарықтарды игеруіне жұртшылықты мұқтажын қанағаттандыру жатады. Егер кәсіпорын нашар әрі тиімсіз жұмыс істесе, онда оның жаңа қожайыны жұмысшыларды емес, басшыларын ауыстырады.
Басқарудың сыртқы ортасы. Басқарушы кәсіпорынның сыртқы ортамен тығыз байланыс Басқарушы әр жолы жоспар белгілеген кезде ол ұйымнан тыс жерлердегі қоғам мүшесінің қажеті мен тілегін, сондай -ақ шикізат пен адам ресурстарына, технологияға және сыртқы ортаға байланысты басқа да сұраныстарын ескерді.
Кез келген ұйымдасқан кәсіпорын жүйе ретінде алуан түрлі заттарды сыртқы экономикалық ортаға шығаруды және де одан кез келген өнімді немесе қызметті алуы, сөйтіп сыртқы экономикалық белсенді қатнас орнатыуы мүмкін.
Сыртқы экономикалық орта. Сыртқы экономикалық орта элементтеріне жатьатыны: капитал, машиналар ғимараттар,тауар қорлары, кеңсе жабдықтары, әртүрлі аспаптар, сондай-ақ қолда бар ақша; жұмысшы күші.
Сурет 1 – Басқару негізгі элементтер
Қойылған мақсатқа жету, міндеттерді жүзеге асыру үшін қажетті мамандықтағы жұмысшы күшімен қамтамасыз ету. Адам - дарсыз күрделі технологияны, капиталды және технология материялдарын тиімді пайдалану мүмкін емес;
- баға деңгейі. Мәселен ақшаның құнсыздануы коммерциялық кәсіпорындардың қалыпты қызметін бұзып қана қоймай, еңбек өнімділігін де кемітеді. АҚШ-та барлық түрлеріне ықпал етудің басты факторы;
- еңбек өнімділігі болады. Олар көптеген жылдар бойы еңбек өнімділігін арттыру арқылы дүние жүзілік нарық бәсекесіне ойдағыдай қатысып келеді. -жоғарғы білікті кәсіпкерлермен әкімдердің болуы өте жоғары бағаланады. Басқару ішінде жоғарғы білікті менеджерлерді және қабілетті басшыларды баулу өте маңызды мәселе;
- үкіметтің қаржы және салық саясатя сыртқы экономикалық ортаның
- маңызды элементі. Үкіметтің қолда бар несие қаржы саясаты жүзеге асыру іскер әлемге едәуір дәрежеде ықпал етеді,сонымен қоса оның ықпалы көпшілік іскерлік операцияларға әсер етеді.
- сатып алушылар. Тұтынушыларды тарта білу үшін кәсіпорын адамдар нені қалайтынын және нені алғысы келетіндігін біліп отыруы тиіс
Компаниядағы ішкі ортаны бағалау және талдау. Кәсіпоынның ішкі мүмкіндіктерді игере алатындығы, ал сыртқы мүмкіндіктерді пайдалана білетіндігін, сондай-ақ өзіндегі әлсіз тұстарын айыра алуын анықтаудың зор маңызы бар. Процестер көмегімен ішкі проблемалар диагнозын жүзеге асыруды басқарушының тексеруі деп атайды.
Басқарушының тексеруі мынадай функцияларға жүргізіледі: маркетинг, қаржылар, бухгалтірлік есеп, өндіріс, адам ресурстары. Маркетингті тексергенде мынадай факторлар қарастырылады: Нарық үлесі және бәсекелесу қабілеті. Бұйым ассортиментінің алуан түрлілігі және сапасы. Нарықтың демографиялық статистика. Тауарды жұртшылыққа сатар алдында және сатқаннан кейінгі тексеру. Нарықты зертеу және іздестіру. Тиімді өткізу, жарнама және тауардың қозғалысы.
Пайдалар. Қаржылар – бухгалтірлік есеп. Қаржы күйін талдау бәсекелесушілер- мен салыстырғанда ұйымның алдағы ішкі мүмкіндіктері мен осал тұтастарын айқындауға мүмкіндік береді.

1.1 Кәсіпорындағы басқару үрдісінің негіздері

Өндірісті басқарудың ғылыми негіздерін қалыптастатыру өткен ғасырдың соңғы жүз жылдығына басталды. Бұл процесс тез арада әр жақты сипат ала тұрса да, оның ойдағыдай өркендеу ортасы өнеркәсіптік өндіріс болды. Ғылым мен техниканың дамуы өндірісті шоғырландыруға, ал соңғысы өз кезегіндегі жаратылыс - техникалық білімнің барлық саласында қарқынды іздестіру жұмыстарына ықпал етеді. Басқару - дәстүрлерді, тарихты, концепцияларды, инстмтуттарды, теория мен практиканы қамтитын бүкіл адам мәдениетінің элементі. Басқару практикасы, ұйымдастыру секілді өте көне. Басқару ісіне ...