Дипломдық жұмыс: Экономика | Кәсіпорындарда қаржыны басқару мәселелері

Мазмұны

КІРІСПЕ………....…………………………………………………………..……5

1. КӘСІПОРЫННЫҢ ҚАРЖЫ БАСҚАРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ
1.1 Кәсіпорында қаржыны басқару жүйесінің мәні …....…..........…..…..7
1.2 Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдау әдістері........................12
1.3 Қаржы менеджментінің ақпараттық базасы………...………………..21

2. КӘСІПОРЫННЫҢ ҚАРЖЫСЫН ОПЕРАТИВТІ БАСҚАРУДЫ ҰЙЫМДАСТЫРУ
2.1 Кәсіпорынның активтерінің жағдайын талдау: баланстың өтімділігін және кәсіпорынның төлем қабілеттілігін талдау...............................................30
2.2 Активтерді пайдалануды талдау............................................................35
2.3 Кәсіпорынның іскерлік белсенділігінің оның қаржылық жағдайына ықпалын талдау.....................................................................................................45

3. КӘСІПОРЫНДАРЫНДА ҚАРЖЫНЫ БАСҚАРУДЫ ОҢТАЙЛАНДЫРУДЫҢ МӘСЕЛЕЛЕРІ
3.1 Кәсіпорындардағы қаржыны басқаруды оңтайландыру бойынша ұсыныстар...............................................................................................................56

ҚОРЫТЫНДЫ.......................................................................................................64

ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ...........................................................67

Басқару жүйесі басқарылатын объектіге қажетті әсерді қамтамасыз етеді. Басқару қызметі лауазымды адамдар мен ұйымның мамандандырылған бөлімшелері арасында бөлінеді. Басқару жүйесінің буындары желілік, атқарымдық, желілі-атқарымды, атқарымды-желілі әр түрлі комбинацияларда бола алады. Басқару жүйесі буындарының қосарлы, бірақ бөлінетін бағыныштылығы кезінде ол қалыптамалық болып табылады.
Қаржыны басқару (немесе қаржы менеджменті) ақшалай қаражаттарды, қаржы ресурстарын олардың қалыптасу және қозғалыс, бөліну және қайта бөлу, және де пайдалану процесінде басқаруды көрсетеді; бұл – шаруашылық жүргізуші субъектілер арасындағы өзара есептесумен, ақшалай қаражаттар қозғалысымен, ақша айналымымен, шаруашылықтың оңтайлы түпкілікті нәтижесін алу үшін мақсатты бағыттауда ақшаны пайдаланумен шартталатын, экономикалық қатынасқа зерделі және нысаналы әсер ету, осының бәрі осы тақырыптың көкейтестілігі болып табылады.
Көптеген қазақстандық кәсіпкерлердің ең үлкен қателіктері олардың қаржылық менеджментті (қаржы ағынын басқаруды) жеткілікті бағаламауымен қорытындыланады. Кейбір кәсіпкерлер мұны қаржы мәселелерінің ерекше күрделілігімен түсіндіреді, сондықтан да өзінің кілеттігін бағыныштыларына табыстайды. Мұндай ұстаным қателікті: түсетінде, шығатында ақшалай ағымды ешуақытта, ешқандай дербес бағыттауға да, бақылауға да болмайды. Дәл осы ағындар қозғалысында кәсіпкерлік белсенділіктің нақты нәтижесі шоғырланады және кәсіпкер іздестіретін бизнестің нәтижелілігін жоғарылату мүмкіндіктері жасырылған. Сондықтан отандық кәсіпкерге бәрінен бұрын, қаржыны басқарудың барлық негізгі принциптері мен тәсілдемелерін игеру, оларды талдай білуі қажет, әйтпесе ол табыссыз болады. Сонымен, қаржы менеджментінің барлық потенциалын, барлық құпияларын игеру проблемалары бұл – бизнестің өмірі мен өлімінің мәселесі, әсіресе қазақстандық нарықтың өзіндік жағдайларында.
Біздің елімізде өтіп жатқан нарықтық өзгерістер, жаңа жағдайларда шаруашылық жүргізу тәжірибесін игеру және оны тиімді пайдалану қажеттігін зәру етеді. Кәсіпорынның қызмет атқару жағдайлары мен принциптері, қызметтерінің нәтижелері, енді оларды өнімдерінің нарықтағы бәсекеге жарамдылығына тікелей тәуелді болады. Нақты нарықтардың қоятын талаптарына бейімделуде ең маңызды болып табылатындар: болжау, өнімнің техникалық-экономикалық параметрлерінің сапалық деңгейінің бағалануы, оның бағасы, жеткізу мерзімдері. Және де, мұны алдын-ала жаңа өнімнің әзірлену сатысында, жаңғырту, шығарылатын өнімді жетілдіру кезінде, өндірістік циклдің басталуына дейін жүргізу қажет. ¤ткізу саясатын әзірлеу үшін де, барлық қажетті істік ақпараттың болуы өте маңызды.
Қазақстан Республикасында нарықты экономика үлкен күшке ие болуда. Сонымен бірге, шаруашылық жүргізу процесінің негізгі реттеу механизмі ретінде бәсекелікте күштене түсуде. Сондықтан да, шаруашылық жүргізуші субъектіге бәсекеге жарамдылықты, оның қарамағындағы қаржылық ресурстар мен капиталдың қозғалысын дұрыс басқару ғана қамтамасыз ете алады.
Кез-келген кәсіпорынның жұмыс істеу процесі циклдік сипатта болады. Бір циклдің шектеуінде жүзеге асырылады: қажетті ресурстарды тарту, оларды өндірістік процесте байланыстыру, өндірістік өнімді өткізу және соңғы қаржылық нәтижелерді алу. Нарықты экономика жағдайларында шаруашылық жүргізуші субъектіні басқару жүйесінің объектілерінде және мақсатты қондырғыларында басымдылықтың ығысуы жүреді. Басқарудың жалпы қызметінің қосымша аясын құрайтын, ірілендірілген және салыстырмалы дербес экономикалық объекті болып ақша қаражаты (дәлірек айтсақ, қаржы ресурстары), еңбек ресурстары, еңбектің құралдары мен заттары табылатыны белгілі.
Орталықтандырылып жоспарланған экономикада осы объектілерді басқарудағы басымдылықтар, қағидаға сай, орналастырылмайды. Экономиканың бұл типіне мүлтіксіз жоспарлау, орталықтандыру тән, сонымен қатар ресурстардың лимиттенуі оларды қатаң қорландыруды енгізуді қарастырды. Ресурстардың алмастырылу еркіндігі, олардың өзара орын басу жағдайлары барынша шектеулі болды. Одан өзге, кәсіпорындар қатаң қаржылық шеңберге алынып және олар барлық пайдаланылатын ресурстардың ең тиімді (солардың көзқарасында) құрылымын таңдай алмайды.
Нарықтық экономика жағдайларында бұл шектеулер едәуір дәрежеде алынып тасталады (лимиты тоқтатылады, орталықтандырылған қамтамасыздандырудың ролі төмендейді ), ал тиімді басқару кәсіпорынның ресурстық потенциалын (әлуетін) оңтайландыруға болжау жасайды. Бұл жағдайда қаржылық ресурстарды тиімді басқарудың мәнділігі күрт жоғарылайды. Олардың негізгі және айналым қаражатына, және де жұмыс күшін ынталандыру қаражатына қаншалықты тиімді және пайдалы түрленуіне тұтас кәсіпорынның, оның иеленушілерінің және жұмыскерлерінің қаржылық игіліктілігі тәуелді болады. Бұл жағдайлардағы қаржылық ресурстар бірінші дәрежедегі маңыздылыққа ие болады, өйткені ол – ресурстардың кез-келген басқа түріне тікелей және минимал уақытша кешеуілдеумен түрленетін, кәіпорын ресурстарының жалғыз түрі. Қандай да бір дәрежеде, басқарудың барлық деңгейлерінде, қаржы ресурстарының ролі өте маңызды (стратегиялық, тактикалық, оперативтік), дегенмен ол кәсіпорынның даму стратегиясы жоспарында ерекше мәнге ие болады.
Осылай, қаржыны басқару (қаржы менеджменті) басқару аппаратының негізгі функцияларының бірі ретінде нарықты экономика жағдайында өзекті рольге ие болады.
1. КӘСІПОРЫННЫҢ ҚАРЖЫ БАСҚАРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ

1.1 Кәсіпорында қаржыны басқару жүйесінің мәні

"Менеджмент" ұғымын үш жағынан қарастыруға болады: экономикалық басқару жүйесі ретінде, басқару органы ретінде (басқару аппараты), кәсіпкерлік қызметінің нысаны ретінде. Менеджментті (ағыл. management - басқару) жалпы түрде басқарудың принциптерінің, әдістерінің, нысандарының және тәсілдерінің жиынтығынан тұратын өндірісті экономикалық басқарудың жүйесі ретінде анықтауға болады. Менеджменттің өзіне басқару теориясы мен тиімді басшылық жасаудың тәжірибелік үлгілері жатады, оны басқару өнері деп түсінсек болады. Екі бөлімі де басқарумен кешендік және нақты құбылыс ретінде қатынаста болады.
Басқару – бұл басқарушы әсердің өндірілуі мен жүзеге асырылуы. Басқарушы әсер – басқару мақсатына жетуге арналған, басқару объектісіне ықпал ету. Басқарушы әсерді өндіруге – қажетті ақпаратты жинау, беру және өңдеу, шешімдерді қабылдау кіреді. Басқарушы әсерді жүзеге асыру басқарушы әсерді беруді және түрлендіру қажет болған жағдайда басқару объектісімен тікелей қабылданатын олардың нысанын қамтиды. Менеджмент өзінің барлық шешімдерінде экономикалық тұжырымдарды жетекшілікке алады. Сондықтан, менеджменттің кез-келген әрекеті - бұл экономикалық сипаттағы шара.
Қаржы менеджменті, бәрінен бұрын, ақша ағымы мен айналым қаражатын басқаруға бағытталған. Сондықтан, қаржы менеджментін инвестициялық шешімдерге жатқызып және оны инвестициялық шешімді қабылдау туралы ғылым тұрғысынан ғана қарастыру заңсыз болады.
Қаржы менеджменті – бұл ақша ағымын, қаржы ресурстарының қозғалысын және қаржы қатынастарының сәйкес ұйымдарын басқарудың өзіндік жүйесі.
Қаржы менеджментін, айқындалудың әртүрлі нысанында болатын интегралдық құбылыс ретінде қарастыру керек.
Мысалы, атқарымдық көзқараста, қаржы менеджменті экономикалық басқару жүйесін және қаржы механизмінің бөлігін көрсетеді.
Түйсіктік көзқараста, қаржы менеджменті – басқару органы.
Ұйымдастыру -құқықтық көзқараста, қаржы менеджменті – бұл кәсіпкерлік қызметінің түрі.
Қаржы менеджменті шаруашылық жүргізуші субъектілер арасында, қаржы ресурстарының қозғалысы процесінде пайда болатын қаржы ресурстары мен қаржылық қатынастарды басқаруға бағытталған. Бұл қозғалыстар мен қатынастарды қалай шебер басқаруға болады деген сұраққа жауапты қаржы менеджментінің мазмұны құрайды. Қаржы менеджменті қаржыларды басқарудың мақсатын өндіру процесін және оларға қаржы механизмінің әдістері мен рычагтары көмегімен әсер етуді жүзеге асыруды көрсетеді.
Сонымен қатар, қаржы менеджментіне басқарудың стратегиясы мен тактикасы кіреді. Берілген жағдайда стратегия деп жалпы бағыт пен қойылған мақсатқа жету үшін қаражаттарды қолдану әдісін түсінуге болады. Бұл әдіске шешімді қабылдауға арналған ережелер мен шектеулердің белгілі бір жиынтығы сәйкес келеді. Стратегия басқа нұсқалардың бәрін тастап, қабылданған стратегияға қарама – қайшылықсыз шешімнің нұсқаларына күшті шоғырландыруға мүмкіндік береді. Қойылған мақсатқа жеткеннен соң, стратегия оған жетудің бағыты мен құралы сияқты өзінің қатысуын тоқтатады. Жаңа мақсаттар жаңа стратегияны әзірлеу міндетін қояды.
Тактика – бұл нақты жағдайлардағы қойылған мақсатқа жетуге арналған нақты әдістер мен тәсілдер. Басқару тактикасының міндеті барынша оңтайландырылған шешімді және басқарудың әдістері мен тәсілдерінің берілген шаруашылықты жағдайларға барынша қолданбалысын таңдау болып табылады.
Қаржы менеджменті басқару жүйесі ретінде екі қосалқы жүйеден тұрады: басқарылатын қосалқы жүйеден немесе басқару объектісінен, және басқарушы қосалқы жүйеден немесе басқару субъектісінен. Сұлбалы түрде оны келесідей көрсетуге болады.
Кез-келген бизнес келесі үш өзекті сұрақтардың қойылуы мен жауабынан басталады:
1) Кәсіпорынның алдына қойылған мақсаттар мен міндеттерге жетуге мүмкіндік беретін, кәсіпорынның активтерінің шамасы мен оңтайландырылған құрамы қандай болуы қажет?;
2) қаржыландыру көзін қайдан табуға болады және олардың оңтайландырылған құрамы қандай болады?;
3) кәсіпорынға төлем қабілеттілігі мен қаржылық орнықтылықты қамтамасыз ететін, қаржы қызметінің ағымды және келешекті басқаруын қалай ұйымдастыруға болады?
Осы сұрақтардың бәрі, кәсіпорынды басқарудың жалпы жүйесінде өзекті қосалқы жүйелерінің бірі болатын қаржы менеджменті шеңберінде шешіледі. Оның жұмыс істеу логикасы 1.1-суретте келтірілген.
Шаруашылық жүргізуші субъектінің қаржылың басқару жүйесінің және де оның кадрлық құрамының ұйымдастырылу құрылымы, кәсіпорынның мөлшеріне және оның жұмысының түріне қарай әртүрлі әдістермен тұрғызылуы мүмкін. Ірі компания үшін, бухгалтерия мен қаржы бөлімін қамтитын, қаржы вице-президентімен (қаржы директорымен) басқарылатын арнайы қызмет бөлімінің ерекшеленуі барынша сипатты болады.
Шағын кәсіпорындарда қаржы директорының ролін бас бухгалтер орындайды. Қаржы менеджерінің жұмысы не фирманың басшыларының жоғары буындарының жұмысының бір бөлігін құрайды, немесе оған қаржы сипатындағы, басшылық шешімін қабылдау үшін қажетті және тиімді...