Дипломдық жұмыс: Политология | Еуропадағы қауіпсіздік және ынтымақтастық ұйымы және Қазақстан

Мазмұны

КІРІСПЕ 4

1 ЕУРОПАДАҒЫ ҚАУІПСІЗДІК ЖӘНЕ ЫНТЫМАҚТАСТЫҚ ҰЙЫМЫНЫҢ ҚАЛЫПТАСУЫ ЖӘНЕ ТАРИХЫ 7
1.1 Еуропадағы қауіпсіздік және ынтымақтастық ұйымының қалыптасуы 7
1.2 Еуропадағы қауіпсіздік және ынтымақтастық ұйымының құрылымы және қызметі
1.3 Еуропадағы қауіпсіздік және ынтымақтастық ұйымының
Қазақстанмен байланысының басталуы және қалыптасуы

2 ЕУРОПАДАҒЫ ҚАУІПСІЗДІК ЖӘНЕ ЫНТЫМАҚТАСТЫҚ ҰЙЫМЫ ЖӘНЕ ҚАЗАҚСТАН: САЯСИ СТРАТЕГИЯ
2.1 Еуропадағы қауіпсіздік және ынтымақтастық ұйымының Қазақстандағы стратегиясы
2.2 Қазақстанның 2010 жылғы Еуропадағы қауіпсіздік және ынтымақтастық ұйымына төрағалығы
2.3 Қазақстанның демократиясындағы Еуропадағы қауіпсіздік және ынтымақтастық ұйымының рөлі

ҚОРЫТЫНДЫ

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
Еуропадағы қауіпсіздік және ынтымақтастық ұйымы – қауіпсіздік мәселелерімен айналысатын әлемдегі ең ірі өңірлік ұйым. Ол бүгінде Солтүстік Америкада, Еуропада, Орталық Азияда миллиардтан астам адам өмір сүріп жатқан 56 мемлекеттің басын қосып отыр. Бұл ұйымға қатысушы мемлекеттерді ортақ құндылықтар, ортақ мақсаттар мен ортақ міндеттер біріктіреді, бәрінен бұрын – осы өңірді анағұрлым қауіпсіз, анағұрлым өркендеген өңірге айналдыруға деген ұмтылыс біріктіреді.
Еуропадағы қауіпсіздік және ынтымақтастық ұйымы бейбітшілік пен қауіпсіздікті нығайтуға, адамның негізгі бостандықтары мен құқықтарын қамтамасыз етуге бағытталған міндеттерге арқа сүйейді. Қауіпсіздік айқындамасы ретінде шекаралардың қорғалуы, әскери қатердің төндірілмеуі, саяси және экономикалық тұрақтылық, адам құқықтарының сақталуы, қоршаған ортаны қорғау алдымен қарастырылады. Бұл ұйымның қауіпсіздік және қақтығыстардың алдын алу мәселелеріне кешенді көзқарасы жер-жердегі құрылымдар мен институттардың тиімді жүйесіне негізделген.
Қазіргі кезде еуропалық мемлекеттер арасында біріккен қаупсіздік кеңістігін құру жолын іске асырудың нақты шараларына көшу қажеттілігі туындап отыр.
Еуропадағы қауіпсіздік және ынтымақтастық ұйымының іс-қызметіне қатысушы елдердің мәртебелері тең және олар ешқандай да шарттық міндеттемелермен байланысты емес. ЕҚЫҰ-ның шеңберіндегі шешімдер құқықтық міндетке ие емес, саяси сипатта және консенсус арқылы қабылданады.
Қазақстан Республикасының басқа мемлекеттермен қарым-қатынастарында Еуропадағы қауіпсіздік және ынтымақтастық ұйымы (ЕҚЫҰ) ерекше орын алады.
Қазақстан Еуропа мемлекеттерімен неғұрлым терең ынтымақтастық жасауға мүдделі. Еуропалық Одақ (ЕО) елдері де Орталық Азия мемлекеттерімен, әсіресе, Қазақстанмен өзара байланысқа баса назар аударады. Олардың бірегей тиісті ұстанымы 2007 жылы маусымда ЕО саммитінде қабылданған “ЕО және Орталық Азия: жаңа әріптестік стратегиясы” атты құжатта көрініс тапты.
Сыртқы істер министрлері кеңесінің 2007 жылғы 29-30 қарашада Мадридте қабылдаған Қазақстанның 2010 жылы Еуропадағы қауіпсіздік және ынтымақтастық ұйымында төрағалық етуі туралы шешімі біздің еліміздің халықаралық тұрғыдан танылуының, сапалық жаңа деңгейге көтерілуінің айқын айғағы болды.
Қазақстанның төрағалығы – бұл, бірінші кезекте, өзінің саяси тарихында тұңғыш рет салмақты халықаралық легитимизация мен өзінің ұмтылысына қолдау көрген барлық Қазақстан халқының жетістігі.
Қазақстан халқы іштегі және сырттағы сындарға қарамастан, таңдап алынған саяси және экономикалық даму бағытынан таймаған елімізге қолдау көрсетіп, өзінің ақылмандығын айғақтады.
Нақ Қазақстан халқы еліміздің Еуропадағы қауіпсіздік және ынтымақтастық ұйымына төрағалығының басты тірегі және негізгі бенефициары болып табылады. Қазақстанның тапсырысы ел басшылығының ғана бастамасы емес, бірақ қоғамдық консенсустың көрінісін білдіреді. Еуропадағы қауіпсіздік және ынтымақтастық ұйымына төрағалық саяси жүйені одан әрі дамытуға ықпал етіп, іс жүзінде қоғамдық-саяси өмірімізді еліміздің одан әрі демократиялануы жағына қарай жүйелі реформалауға бағытталған ішкі интенциямызбен үйлеседі.
Қазақстанның ЕҚЫҰ-ға төрағалық етуіне мүмкіндік берілуі туралы көптен күткен шешім Қазақстан қоғамындағы психологиялық құштарлықты жоғарылатып, реформа­лар үдерістерінің қуатты катализаторы, одан әрі либерализациялау мен ашықтыққа бағытталған жолдың дұрыстығының қосымша қуаттаушысы болады.
Қазақстанды әлемдік қоғамдастықтың жаңаша тануы – елдегі экономикалық табыстардың, қоғамдағы тұрақтылықтың, жалпыұлттық консенсустың жемісі. Мұның барлығы Қазақстан Республикасын ұзақ мерзімді перспективада демократиялық және саяси жаңғыртудың негізгі және құнды құрамдастары.
Қазақстан өзінің тәуелсіздігін алғаннан бергі аса қысқа мерзім ішінде халықаралық қатынастардың тең құқылы субъектісіне айналды және нарықтық экономикасы, ыңғайлы инвестициялық климаты, демократиялық институттары мен азаматтық қоғамның шешуші жүйесі бар ел ретінде Еуропаның саяси алаңында үйлесімді дамып келеді.
Еуропалық қауыпсіздік және ынтымықтастық ұйымының адамдарды сатумен күресу, жеңіл және ату қаруларын заңсыз айналымына шектеулерін қоюда рөлі маңызды болып келеді. Бұл қоғамның атқаратын қызметтері мен міндеттері бейбітшілік пен ынтымақтастықты қөздейді, осы себепті дипломдық жұмыстың өзектілігі байқалады.
Дипломдық жұмыстың мақсаты Еуропа қауіпсіздік және ынтымақтастық ұйымының қалыптасу тарихын және Қазақстандағы ЕҚЫҰ-ң рөлін, ЕҚЫҰ мен Қазақстан арасындағы саяси қарым-қатынас мәселелерін ашып көрсету.
Алға қойылған мақсаттарын орындау үшін, келесі міндеттер қаралады:
ЕҚЫҰ-ң қалыптасу тарихын зерттеп, әр кезеңдегі іс-әрекеттерін орындалу реті бойынша жүйелеу;
ЕҚЫҰ-ң құрылымы мен ондағы өзгерістерін, атқаратын қызметін көрсету;
Қазақстан мен ЕҚЫҰ-ң байланысын, саяси стратегиясын көрсету;
Мадридтегі Қазақстанның төрағалығы жөніндегі шешімінің Қазақстан үшін маңыздылығын ашып айту.
Зерттеу объектісі болып Еуропалық Қауыпсіздік және Ынтымықтастық Ұйымының іс әрекетіне байланысты қабылданған заң күші бар құжаттар және бекітілген бағдарламаға сәйкес өткізілген шаралар.
Дипломдық жұмыстың маңыздылығы демократия, бейбітшілік және адам мен қоғам бостандығы, Қазақстан мен ЕҚЫҰ арасындағы саяси байланыстар, сонымен қатар қайта өрлеуде, қауіпсіздікті сақтауда Қазақстанның өз тарапынан жаңа шешу жолдарын ұсынуы болып табылады.
Дипломдық жұмыс құрлымы бойынша кіріспеден, негізгі бөлімнен, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен құрылған.
Зерттеу жұмысының теориялық негізі болып Қазақстан Республикасының нормативты-құқықтық актілері, шетел және отандық ғалымдар мен экономистердің еңбектері, интернет жаңалықтары қаралды.

1 ЕУРОПАДАҒЫ ҚАУІПСІЗДІК ЖӘНЕ ЫНТЫМАҚТАСТЫҚ ҰЙЫМЫНЫҢ ҚАЛЫПТАСУЫ ЖӘНЕ ТАРИХЫ
1.1 Еуропадағы қауіпсіздік және ынтымақтастық ұйымының қалыптасуы
ЕҚЫҰ – қауіпсіздікті қолдайтын ұйымдардың ішіндегі ең ауқымдысы, ең жас және тұрақтылыты қолдау аясындағы потенциалы жоғары ұйым. ЕҚЫҰ қауіпсіздікке байланысты сұрақтарды кеңінен қамтиды, олардың негізгісі: адам құқығы мен бостандығын қорғау, сонымен қатар экономика мен экология саласындағы ынтымақтастық және саяси, әскери сұрақтар да маңызды болып табылады ЕҚЫҰ – ң негізгі мақсаты осы сұрақтардың шешімін табу.
ЕҚЫҰ-ның басқа еуропалық қауіпсіздік институттарынан бірегейлігі – оның БҰҰ Жарғысының VІІІ Тарауының астарындағы өңірлік келісім болып табылатын Еуропадағы қақтығыстарды ескертудің алдын алудың, дағдарыстарды реттеудің және қақтығыстардан кейін қалпына келтірудің басты құралы ретінде құрылған бірден-бір ұйым екендігінде. Бірақ, ЕҚЫҰ-ның қызмет көрсету аймағы тек Еуропамен ғана шектелмейді, бейнелеп айтар болсақ, бұл ұйымның қызмет аясы “Ванкуверден Владивостокқа” дейінгі аралықты қамтиды. [1,б.41]
ЕҚЫҰ-ның қаруландыру және қарусыздандыру әрекететін бақылау саласындағы мүмкіндіктері және оның экономикалық, әлеуметтік ынтымақтастыру саласындағы рөлі, адам құқығының қорғалуы қарастырылды. Осыған қарамастан кейбір зерттеушілердің айтуы бойынша ұйымның қаржылық, институционалды және ұйымдастырушылық мүмкіндіктері ұйымға қатысушылардың барлық қауіп түрлерінен қорғау кепілдігін қамтамасыз етуде жеткіліксіз деп қаралды. Қауіп түрлерінің келесі типтері анықталды:
 «Еуропадағы қауіпсіздік және ынтымақтастық жөніндегі кеңесі барлық мемлекеттерді қамтиды, бірақ осыған қарамастан іс-жүзінде тиімді шешімдерін қабылдауға қабілетсіз»;
«Негізінен жалғыз ұйым осындай кепілдеме бере алады ма, және жаңа жүйеде басымды орын ала алады ма? Менің ойым бойынша жауап біртекті – бола алмайды».
Осыған қарамастан не себепті ЕҚЫҰ-ның қалыптасуы Еуропа үшін қауіпсіздік ұйымы ретінде маңызды орын алады?
Біріншіден, жаңа қауіпсіздік концепциясын іске асыру үшін алғашқы қадамдарын бастау қажет, ал олар барлығына ортақ. ЕҚЫҰ қағидаларына жататындары:
 демократия;
 адам құқықтарын қорғау;
 заң ұлықтылығын сақтау;
 нарықтық экономика,
 әлеуметтік әділеттілік және қоршаған ортаны сақтаудағы жауапкершілігі, бұл ұғымдар барлық қатысушы мемлекеттер арасында түсінігін табады.
Екіншіден, ЕҚЫҰ-ның негізі – барлық қатысушы мемлекеттер арасында тепе-теңдікті сақтау, бұл барлық мемлекеттерді бірдей орынға қояды, мұнда олардың экономикалық-әлеуметтік даму деңгейі қарастырылмайды, осыдан бұл жағдай кең пікір таласуға, оның ішінде экономикалық мәселелер бойынша пікір алмасуға мүмкіндік береді.
Үшіншіден, әскери одақ тек жеке мемлекеттің әскери күшін біріктіретіндіктен, ортақ жауға қарсы қауіпсіздікті толығымен қамтамасыз ете алмайды. Өз алдында бірігу үшін қарсылас жау өзіне одақтастар іздейді, бұл ірі топтар арасында ауызбіршілікті бәсеңдетеді. Қоғамдастар ұлттық мұраны негізге ала отырып, өздерінің белсенділігімен жеке мүдделерінің бірігуіне әкеледі, осыдан сенімділік пен айқындылық туындайды. Осыдан бұл қоғам қарулы емес құралдарға толығымен сүйенгендіктен олар ұйымдастырылған агрессияға қарсы шыға алмайды. Олар қоғамдас елдердің құлдырау кезінде әлсіз, сондықтан арты соғысқа әкеледі.
Төртіншіден, ЕҚЫҰ – жалпы еуропалық жалғыз қауіпсіздік ұйымы. 1990 жылдардан кейін ұйымның мүмкіншіліктерін арттыратын жаңа құрылымдары пайда болды. Оған Тұрақты кеңес, Варшавадағы адам құқығы және демократиялық институт Бюросы, қайшылықтырды болдырмау орталығы және аз ұлттар ісі бойынша Жоғарғы комиссар жатады.
Сонымен қоса олар Батыс Еуропадағы көпшілік қақтығыс орындарына бақылаушы топтарды жіберді, олар дау-дамайды бейбіт жолмен шешу үшін және барлық орын алған жағдайларды анықтау мақсатында қызмет етті. Сонымен бірге ЕҚЫҰ «аймақтық келісім» бойынша БҰҰ жарнасының сегізінші бөліміне сәйкес глобалды қауіпсіздік ұжымы жүйесіне енгізілген. Бірақ бұл шаралардың көпшілігі әсерсіз. [2,б.65]
ЕҚЫҰ бастапқыда өз жұмысын Хельсинскиде АҚШ, Канада және Еуропа елдерінен барлығы 33 мемлекет мүше болып табылатын ұйым ретінде, яғни Еуропадағы қауіпсіздік және ынтымақтастық ұйымы (ЕҚЫҰ) болып құрылудан бастады. 1975 жылғы 1 тамызда халықаралық ынтымақтастықтың жаңа қағидаттарының негізін салып, қорытынды актіге қол қойды. Еуропадағы қауіпсіздік және ынтмақтастық кеңесі “қырғи қабақ соғыс” кезеңінде бір-біріне қарсы тұрған блоктар арасындағы келіссөздер мен консультациялар жөніндегі форумның қызметін атқарды.
Еуропадағы жан-жақты қамтитын қауіпсіздік жүйесін қалыптастыру идеясының өзі бірнеше ғасырлар бойы билеп келе жатыр. Аббат Сан-Пьер 1713 жылдың өзінде-ақ «Еуропада мәңгілік бейбітшілік орнату» жобасын ұсынған. Бұл жоба бойынша Еуропа мемлекеттері арасында одақтық келісімдер жасалады, сонымен қоса территориялық даулардан бас тарту және барлық келіспеушілік сұрақтарын халықаралық үш жақты сотта қаралу көзделді. [8,б.17]
Француз ойшылы, жазушы Жан Жак Руссо барлық қиындықтарды жеңу Еуропа Республикасын құру деп түсіндіргенімен, Еуропаның ол кезде бірігуге дайын еместігін іштей білетін. Ресей империясының белгілі ойшылы С.Ю.Витте Еуропада бейбітшілік пен қауіпсіздікті орнату үшін, Ресей, Франция және Германия мемлекеттерінің арасында Ұлы Одақ құру деп түсіндірді.
Жалпыеуропалық қауіпсіздікті қамтамасыз ету аумағындағы кейбір ойлар 1814-1815 жылдары Вен конгресінде де талқыланған болатын. Осы ойларды іске асыру 1815 ж қыркүйекте Ізгі Одақтың құрылуынан бастау алды. Одақтың негізгі мақсаты әлемдік тәртіптің беріктілігі мен тұрақтылығын бақылау еді, себебі Еуропалық монархия қорқынышты үрейді ең алдымен ішкі төңкерістен көрді.
1919 ж Ұлттар Лигасының құрылуы Еуропадағы қауіпсіздік жүйесінің қалыптасуының әрекеті болды. Бұл ұйымның іс-әрекетінің негізі ретінде қаралған қағидалар әсерсіз еді, сондықтан мемлекетаралық қайшылықтардың реттелмеуі және агрессияға қарсы әсерлі әдістерінің болмауы, құрылғаннан-ақ тұрақсыз екені уақыт сынынан өтпегенінен көрінді.
Екінші дүниежүзілік соғыс бейбітшілікті сақтау мен агрессияға қарсы тұрудың қажет екенін көрсетті. Бұл ой Біріккен Ұлттар Ұйымының 1945 ж жарғысында өз орнын алды. БҰҰ-н құру барысында Ұлттар Лигасының қайғылы іс-әрекеті ескерілді. Нәтижесінде ұжымдық қауіпсіздіктің негізі болатын әмбебап халықаралық ұйым пайда болды. БҰҰ-ң жарнасының сегізінші бөліміне сәйкес әлемдік бейбітшілік пен қауіпсіздікті қолдайтын және аймақтық қауіпсіздіктің мәселелерін шешетін, сонымен қатар БҰҰ-ң тірегі болатын аймақтық ұйымдарды құру көзделген болатын.
Басқа да елдер әсіресе КСРО БҰҰ-ң декларациясы шарттарының аясындағы ұсыныстарына, оны шынайы жүргізу жолдарына белсенді қолдау көрсетті. Берлинде өткен АҚШ, Ұлы Британия және Франция министрлері кеңесінде (25 қаңтар-18 ақпан 1954 ж) кеңестер жағынан Еуропада 50 жыл аралығына ұжымдық қауіпсіздікті орнату туралы келісім шарттың жобасы ұсынылды, оған барлық еуропа елдерінің қолдары қойылғанда, тұрақты жұмыс жасайтын ұйымдық құрылымына сүйенетін еді. Ұсыныс бойынша батыс елдері, Германия демократиялық Республикасын мойындағанымен, Германия Федеративтік Республикасын Солтүстік атлантика ұйымы мүшелігіне бөгет болды деп санады. Сонымен атар еуропалық қауіпсіздік мәселелерін шешуде, батыс блогы атынан Америка Құрама Штаттары қолайсыз деп табылды. Ал Венгрияда, Польшада белгілі оқиғалар орын алғандықтан және Берлин қабырғасы көтерілгендіктен жалпы жоба ұмытылды.[4,б.26]
Алпысыншы жылдардың екінші жартысында қайшылықтар басылғандықтан, Батыс пен шығыс арасында байланыстар жаңғырғандықтан, КСРО жан-жақты Варшава келісім шарты ұйымының атынан ұсыныс жасады, онда еуропа қауіпсіздігі сұрақтары бойынша жиналыс өткізу туралы, ол жерде салтанатты түрде еуропада орнатылған шекараларды растайтын және Батыс пен Шығыс арасында кеңінен экономикалық және саяси байланыстардың негізін қалайтын ұсыныстың (құқықтың сипаты бар) қабылдануы қаралған.
1969 ж бұл ұсынысқа сақтықпен қарайтын НАТО , осындай жиналысқа белгілі шарттар бойынша қатысуға дайын екенін білдірді. Оған келесі жағдайлар жатады: АҚШ пен Канаданың толық мүшелігі, Берлин құқықтық статусының расталуы, Еуропада ядролық емес қарусыздандыру мәселелерін талқылау және адам құқытары сұрақтарын жиналыс тәртібінде қарау.
1970 жылдардың басында келіспеушіліктер шешілді, Кеңес одағы АҚШ пен Канада жиналысына қатысуына келісім берді. Берлин бойынша төртжақты келісімге қол қойылды, келісім бойынша ГФР, ГДР, Польша, Чехославакия және Кеңес Одағы арасында шекаралардың мәңгі сақталуы және күшті пайдаланудан бас тарту туралы шарттар жасалды. КСРО мен АҚШ арасындағы стратегиялық (ОСВ 1) қарулануды шектеу туралы келісімсөздің басталғаны және Р.Никсон мен Л.И.Брежневтің 1972 ж мамыр айындағы кездесуінің жоғары деңгейде өтуі қолайлы жағдайлар туғызды.
Алғашқы келіссөздері 1972 ж 22 қарашада Хельсинки (Диполи) қаласында орын алды да 1973 ж 8 сәуірде Хельсинкиде қорытынды кеңес ұсыныстары қабылданған соң аяқталды («Көк кітап» атымен белгілі ), мұнда үш кезеңде жүргізілетін жиналыстың практикалық аспектілері егжей-тегжейлі анықталған, олар: оның күн тәртібі, қатысушылар құрамы , жүргізілу орны, мерзімді және ережелі қаржыландыру тәртібі. Жиналыстағы шешім қабылдау әдістері ретінде қорытынды ұсыныстардың консенсус қағидасы бекітілді.
ЕҚЫК (Еуропадағы қауіпсіздік және ынтымақтастық кеңесі) алғашқы келіссөз жүргізу кезеңі Хельсинкиде 1973 ж шілде айының 3 мен 9 аралығында өткізілді, 35 мемлекеттің сыртқы істер министрлері қатысты, оның ішінде барлық Еуропа елдері (Албаниядан басқа), Америка Құрама Штаттары және Канада болды, «Көк кітапты» бекітті және өз үкіметтерінің Еуропадағы қауіпсіздік және ынтымақтастық бойынша пікірлерін ортаға салды. Келіссөз жүргізілгенде кең ауқымды қатысушылардың болуы сол кезден-ақ ЕҚЫК-ң блоктар аралық сипатын білдірді. Ол туралы Хельсинки қорытынды кеңес ұсыныстарында айтылған ережелердің 1- бабында былай деген: «Жиналысқа қатысқан барлық мемлекеттер дербес және тәуелсіз мемлекет ретінде, теңдей қатысады. Жиналыс қарулы одақтардан тыс жүргізіледі».[5,б.56]
Екінші кезең 1973 ж 18-қыркүйектен бастап, 1975 жылдың 25-шілдесіне дейін Женевада өтті, ол жиналыстың қорытынды құжаттарымен жұмыс жүргізілуге арналды.
Үшінші кезең ЕҚЫК келіссөздерінің 1975 ж 1-тамызда Қорытынды актіге қол қоюымен аяқталды, ол мемлекеттер арасындағы қарым-қатынастарды дамытудағы үлесті салмақ еді және халықаралық қайшылықтарды шешуге бет бұрды.Сол 1975 ж қол қойылған Хельсинки келісім шарты аясында дипломатиялық қатынастарды дамыту жалғасын тапты.
Осылайша «Хельсинки процесі» басталуының негізі қаланды, ол жалпы Еуропа үшін сол кезде алғанда қолайлы қауіпсіздік моделінің шет жағасын белгілеу амалдарының бірі болды.
1975 ж Еуропа қауіпсіздік және ынтымақтастық кеңесінің Қорытынды актіге қол қоюы екінші дүниежүзілік соғыстың нәтижесінде қалыптасқан саяси және территориялық нәтижелерін бекітті, жалпы Еуропалық қауіпсіздік жүйесін қалыптастыру жолында маңызды қадам болып табылды, Батыс пен Шығыстың ядролық теңдігін сақтау бойынша қалыптасқан жағдайлардың жауабы ретінде қаралды. Егер «Үшінші елде» қарулы қақтығыстар шектелген және локалды болып келсе, Еуропада «темір тормен» бөлінген қарсылас қарулы блоктар арасында кез-келген ірі, көлемді күшпен таласу адамзатты ұжымдық өзін-өзі өлтіру қаупіне әкеледі. Осыдан Еуропа мемлекеттерінің және АҚШ пен Канаданың континентте өздерінің жүріп-тұру ережелерін қалыптастыру шешімі қабылданды.
Хельсинки қорытынды актісі он қағиданы бекітті («Хельсинки ондығы» деп аталды), маңыздылығы өте жоғары саналды, оларды қатысушы мемлекеттер мойындауға міндеттенді, барлық қатысушы мемлекеттерге, олардың саяси экономикалық және әлеуметтік жүйесіне және олардың шамасы, географиялық орналасу жағдайына, экономикалық даму сатысына қарамастан қағида бәріне бірдей. Әрбір бектілген декларация баптарын қатысушы мемлекттер құрметпен қарауға міндеттенді. «Хельсинки ондығы» келесі қағидалардан тұрады:
1. Тәуелсіздік теңдігі, тәуелсіздікке тән құқықтарын қадірлеу
2. Күшті немесе қауіптену күшін пайдаланбау
3. Шекараның сақталуы
4. Мемлекеттің территориялық бүтіндігі
5. Келіспеушіліктерді бейбіт жолмен реттеу
6. Ішкі істерге араласпау
7. Адамның құқықтарын және бостандық негіздерін қадірлеу, оған еркін ойлау, дінге берілу, өзіндік көзқарастары мен ар-ұят бостандығы жатады
8. Ұлттардың теңдігі және өз тағдырын шешу құқықтары
9. Мемлекеттер арасындағы ынтымақтастық
10. Халықаралық құқықтары бойынша міндеттерін адал орындау
Іс – жүзінде «жасырын соғыс» толығымен аяқталмастан бұрын қабылданған Хельсинки қағидаларының маңызы зор болды, себебі олар жай ғана БҰҰ-ң жарлығының негізгі жағдайларын қайталамай, сонымен бірге оны дамытатын, Еуропа континентінде қатысушы мемлекеттердің бейбіт өмір сүру жолдарын толығымен ашып көрсетті. [6,б.61]
ЕҚЫК Қорытынды актісінде істі жүргізу салалары бекітілген, олар толығымен мемлекетаралық қатынастар шеңберін қамтиды және Хельсинкиде «қоржын» атауына ие болды. Ал қазіргі кезде «өлшемдер» деп аталады.
Бірінші қоржынға, яғни әскери саясат өлшеміне – саяси қауіпсіздігі және қару-жарақтарын бақылау, қайшылықтардың алдын алу және оларды шешу сұрақтары жатады.
Екінші қоржынға, яғни экономика-экологиялық өлшеміне – экономика, ғылым, техника және қоршаған ортасаласындағы қарым қатынастар бойынша мәселлерін қамту жатады.
Үшінші қоржынға, яғни адамдық өлшеміне – гуманитарлық және басқа да (ақпараттар, мәдениет, білім беру) саласын, сонымен бірге адам құқықтары бойынша ынтымақтасуы жатады. [7,б.58]
Осылай келе Қорытынды акт Батыс пен Шығыс арасындағы тіресу жағдайында компромис болып, екі блок мемлекеттері арасында ұзақ мерзімді ынтымақтасу негіздерін қалады, бірақ олар сол кезде алаңдаушылық ...