Дипломдық жұмыс: ПМНО | Бастауыш сынып оқушыларын тәрбиелеуде мектеп пен отбасының ролі

Мазмұны

Кiрiспе

I. Бастауыш сыныптардағы тәрбие жұмыстарын ұйымдастыру және өткiзу негiздерi.
1.1. Тәрбие жұмыстарын ұйымдастыру ерекшелiктерi
1.2. Оқушылармен сабақ үстiндегi тәрбие жұмысын жүргiзу

II. Бастауыш сыныптағы тәрбие жұмысын жоспарлау негiздерi.
2.1. Тәрбие жұмыстарын жоспарлау мiндеттерi
2.2. Тәрбие жұмысы жүргiзу тәжiрбиесi

Қорытынды
Пайдаланған әдебиеттер тізімі
Бүгiнгi мектептердегi жүргiзiлетiн тәрбиенiң негiзгi мақсаты да, мектептегi оқушының жас ерекшелiктерiне қарай құндылықтар маңызын санасына сiңiрiп, осыған байланысты тәрбие түрлерiн анықтау.
Педагог оқушыларды оқыта және тәрбиелей жүрiп баланың қалай дамып келе жатқанын,оның түрлi қылықтарына түрткi болған себептердi ұдайы талдап отырады. Баланы тәрбиелеу, оның жеке бастық қасиетiн қалыптастыру күнделiктi өмiрдiң әр күнiнде жүзеге асырылады. Баланың дамуына ықпал жасайтын факторлар өте көп. Балалармен тәрбие жұмысын жүргiзгенде олардың бәрiн ескерген жөн.
Егемен елiмiздiң тiрегi – бiлiмдi ұрпақ ұрпақ. Қазақ халқының өмiрiнде тәрбие жеке отбасының ғана мұраты болған емес, ұрпақ болашағы ежелден ортақ мүдде деп түсiнiлген. Бздiң болашағымыз – артта өсiп келе жатқан жасөскiндер мен жасөспiрiмдер. Жас ұрпақ ел-тiрегi, ертегiмiздiң кепiлi деген сөз бар. Әсiресе баланың эстетикалық, көркемдiк талғамын ұштап ұлттық тәрбие беруiмiз керек. Баланың тiлi қалыптаспай ойын айта алмайтыны түсiнiктi болғанымен, тiл халық жаны бар екендiгiн түсiне беремiз бе. Тiл ана сүтiмен бала бойына дарып, мектеп атты ұяда дамып жетiледi. Онсыз бала мәңгүрт болып елiн-жерiн сүймейдi. Сусыз құрғақ жерге, таса көлеңкелi жерге дән тастағанмен өнбейтiн сияқты, жас баланы бiлiммен сусындатып, бағып – күтпесек, көкiрегiн ашып, тәрбие бермесек өспейдi, өнбейдi. Баламен тiл табысып, оның бойына бiлiм ұрығын себетiн басты тұлға – ұстаз. Ұстазы бiлiмдi болса ғана, осы ұлы мақсатқа-егемендi терезесi тең елге айналуға мойын бұрамыз. Қай қоғамда болмасын ұрпақ тәрбиесiн алатын орны ерекше. Бiлiм негiзi бастауышы қаланады десек ұрпақ тәрбиесi алдында бастауыш сынып мұғалiмдерiнiң жауап кершiлiгi орасан зор. Күнде өзгерiс болып жатқан бүгiнгi таңда халқымыздың арғы бергi тарихы мен дәстүрiн, тарихи асыл мұраларымызды бiлiп, қастерлеп, бүгiнiмiзбен келешегiмiздiң нәрлi қайнарына айналдыру әрбiр мұғалiмнiң азаматтық парызы [1].
Бүгiнгi мектеп табалдырығын аттаған әрбiр бүлдiршiн-ол ертеңгi қоғам иесi. Соңдықтан оқытудың алғашқы сатысынан бастап, оқушыларға сапалы бiлiм, саналы тәрбие беру, халықтық педагогиканы нәрлi қайнармен сусындату үшiн ұстаздар қауымы ғасырлар бойы қалыптасқан педагогикалық шеберлiктiң, тәжiрибенiң негзiдерiн дұрыс қолдана бiлуi тиiс.
Жас адамды естi, саналы, сергек етiп тәрбиелеу отбасы мен қоғамдық тәрбие орынарының бiрден бiр парызы. Өйткенi “Ес түзелмей, ел түзелмейдi” олай болса, егемендi елiмiздiң болашағы отбасында тал бесiктен басылып, оқу – тәрбие орындарына естi ұрпақты тәрбиелеу iсiмен шешiлмек.
Оқушыларға жан-жақты бiлiм, тәрбие беру мектеп атаулының басты мiндетi орта, жоғары оқу орындарымен мектептен тыс мекемелер жүйесiнде бiлiм беру және тәрбие мақсатын жүзеге асыру процесiн тұтас педаго-гикалық процес немесе оқу тәрбие процесi деп атайды.
Бiлiм беру мен тәрбие мiндеттерiн толық шешу үшiн сабақ үстiнде әрбiр тақырып бойынша оқуды тәрбиемен үйлестiрiп өткiзу – оқу- тәрбие процесiнiң басты шарты [2].
Тәрбие процесi – бұл күрделi диалектикалық процесс. Тәрбие процесi әруақытта динамикалық (қозғалысты) жыл-жымалы болады. Сондықтан педагогикалық ықпал бiр балаға жағымды ал екiншi балаға терiс ықпал етедi. Осыған байланысты тәрбие процесiнде баланың көңiл-күйiн психикалық жағдайын тұрған орнын ескерген еске алған жөн. Қазiргi педагогикалық теорияда тәрбие әдiсi ұғымы әлiде жете зерттелмеген мәселелердiң бiрi. Өйткенi бұл жөнiнде әр түрлi көзқарастардың бар екенi байқалуда. Бұған көптеген авторлардың тәрбие әдiсне берген анықтамалардың өзi- ақ дәлел бола алады.
Т.Е.Коникованың анықтамасы бойынша – бұл педагогикалық жұмыстың тәсiлдерiмен жолдары арқылы тәрбие мақсаты арқылы тәрбие мақсатына жету.
С.И.Марьенконың анықтамасы бойынша тәрбие әдiсi-бұл жеке адамға тiкелей және жанама түрде ықпал жасау.
В.И.Сластенин мектептерде тәрбие әдiсiн тәрбиешiлер мен тәрбиеленушiлердiң iс-әрекетiнiң өзара байланыс тәсiлдерiмен тұжырымдайды.
Тәрбие әдiсi ұғымы туралы мұнан басқа да бiрсыпыра анықтамалар бар. Осы анықтамаларға қарағанда шамасы әрбiр автор тәрбие әдiсi туралы ұғымды өзiнiң зерттеу жұмысының нәтижесiнесүйенiп түсiндiретiн сияқты Бiрақ әр түрлi анықтамалар бiр мақсаты көздейдi, бұл сананың дамуына баланың мiнез-құлык тәжiрибесiнiң қалыптасуына әдiстiң тәрбиелiк ықпал жасау .
Сонымен әртүрлi авторлардың анықтамаларына сүйенiп мынадай қортынды шығаруға болады. Тәрбие әдiсi-бұл тәрбиешiлер мен тәрбиеленушiлердiң өзара байланыс iс-әрекеттерiнде оқушылардың адамгершiлiк, еңбек және тағы басқа қасиеттерiнiң қалыптасуына бағытталған педагогикалық жұмыс тәсiлдерi. Қазiргi кездегi көпшiлiк арасында жүргiзiлетiн тәрбие жұмыстарының мақсаты, мазмұны әр адамға, оның ой-өрiсiне, сезiмiне, мiнез-құлқына ықпал жасауы тиiс. Бұл орайда мектептiң, мұға-лiмнiң рөлi өте зор. Өйткенi олар оқушылардың тәрбиесiне байланысты мiндеттердi шешедi және тәрбие әдiстерi мен тәсiлдерiн жетiлдiредi. Бұл мiндеттер мұғалiмнен сауаттылықты, iздемпаздықты өз iсiне асқан шеберлiктi талап етедi .
Тәрбиенiң түрлерi :
1. Адамгершiлiк тәрбиесi – жеке адамды жан-жақты дамытудың жетекшi звеносы.Оқушылардың адамгершiлiк түсiнiгiн қалыптастыру, адамгершiлiк сезiмiн және сенiмiн тәрбиелеу тәрбиешiнiң мақсатқа бағытталған iс-әрекетiне адамгершiлiк тәрбиесiне байланысты.
2. Жыныстық тәрбие-оқушыларды отбасылық өмiрге дайындау. Отбасы- мәдениет ошағы, тәрбие мектебi.
3. Еңбек тәрбиесi –адамның жан-жақты және үйлесiмдi дамуына еңбек шешушi факторлардың бiрi.Еңбек арқылы адамның дене, адамгершiлiк, эстетикалық және ақыл-ой деңгейi дамып жетiледi.
4. Эстетикалық тәрбие-табиғаттағы, өнердегi, еңбектегi, өмiрдегi ең жақсыны қабылдау одан ләззат алу. Эстетикалық тәрбие адамды дүниедегi әдемiлiк атаулыны бағалай бiлуге үйретедi. Өнер шығармаларын тануға, қастерлеуге баулиды, оған керiсiнше ұсқынсыздыққа жағымсыз көз қарасты қалыптастырады.
5. Дене тәрбиесi-жеке адамды жан-жақты мiндеттерiн iске асыруда дене тәрбиесiнiң маңызы өте зор.
Оқу-тәрбиенi бiр–бiрiнен бөлiп қарауға болмайды олар өзара тығыз байланысты. Тәрбиенi күнделiктi сабақта оқушының бойына сiңiремiз. Оқу мен тәрбие егiз. Ұстаз бастауыш сыныпта әрi мұғалiм, әрi сол сыныптың жетек-шiсi. Бала шыбық, қалай исең солай майысады, оны тәрбиелеп, мiнсiз азамат етiп жеткiзудiң кiлтi бiрiншi – ұстаз, екiншi - ата-ана [3].

I. БАСТАУЫШ СЫНЫПТАРДАҒЫ ТӘРБИЕ ЖҰМЫСТАРЫН ҰЙЫМДАСТЫРУ ЖӘНЕ ӨТКIЗУ НЕГIЗДЕРI.

1.1. Тәрбие жұмыстарын ұйымдастыру ерекшіліктері

Балаларды тәрбиелеу-өте күрделi, нәзiк те жауапты iс. Бөбек оқушы болды. Бұл оқиғаның баланың өзi үшiн, ата-анасы, мұғалiмдерi мен тәрбиешiлерi үшiн аса зор маңызы бар. Ол тұңғыш рет өте маңызды, қоғамдық мәнi зор қызмет-оқуға кiрiстi.
Оқушы болған балалар көп нәрсенi тұңғыш рет орындайтын болады. Баланың оқуға, мұғалiмдерге, еңбекке, өзiнiң құрбы-құрдастарына, басқа адамдарға бұдан кейiнгi қарым-қатынасты көбiнесе оның мектептегi осы бiр алғашқы қадамына тiкелей байланысты болады. Әр баланың өзiндiк тәуiр қасиеттерi болады: бiреуi қазiрден-ақ жақсы оқи алады, екiншi бiреуi сурет салады, үшiншiсi аңғарғыш және өзiнiң көргендерi жайлы жақсы әнгiмелеп бере алады, төртiншiсi ерекше ептi де жылдам жүгiредi. Мұны байқап көре бiлу және әркiмнiң жақсы жақтарын бүкiл балалар ұжымына көрсете бiлу аса маңызды. Сонымен бiрге әр баланың өзiне тән әлсiз жақтары да болады. Бiреуi менменшiл, екiншi бiреуi жалқау, үшiншi бiреуi жеке басының қамын ғана ойлайды, төртiншi бiреуi уәде беруге шебер, бiрақ берген уәдесiн орындамайды. Тәрбиелi мұғалiм балалардың өмiрiн ұйымдастыра отырып тәрбие жұмысын осы кемшiлiктердi түзейтiндей етiп жүргiзедi. Менмен балаға белгiлi бiр iстi одан да жақсы бiлетiн нешесе орындай алатын балалардың бар екенiн көрсету керек. Әмiр беруге құмар балаға өзгелермен мiн-деттi түрде бiрлесiп атқаратын iстi тапсырған жөн: жеке бастың қамын ғана ойлайтын балаға коллективтiк еңбектiң қуанышын сезiндiре бiлу қажет.
Алғашқы кездерде баланың қол жеткен табыстарын басқалардың көрсеткiштерiмен салыстыра отырып, бағала-май оның өзiнiң бұрынғы көрсеткiштерiмен салыстырып, өскендiгiн,iлгерi басқандығын атап айтқан, бағалаған жөн. Сонымен бiрге баланың оқуға, еңбекте қоғамдық қызметте бұрынғыдан да жақсы нәтижелерге жету үшiн жұмсаған күш-жiгерiн, ынта-ықыласын атап айту мейлiнше маңызды [4].
Баланың рухани дүниесiндегi, адамгершiлiк бейнесiндегi көптеген аса маңызды қасиеттер бастауыш сынып-тарда қалыптасады. Бала тұрақты бiлiм негiздерiн дәл осы кезде қабылдайды.
Оның мiнез-құлықындағы, еркiндегi, адамгершiлiк бейне-сiндегi ерекшелiктер дәл осы шақта қалыптасып дами түседi. Егерде бастауыш сыныптардағы балалардың тәр-биесiнде әлде бiр маңызды кемшiлiкке жол берiлсе, ол олқылық бастауыш сыныптарда байқалмаған күннiң өзiн-де, жеткiншектiк жасқа келгенде ол мiндеттi түрде әсерiн бiлдiрмей қоймайды. Мұндай жағдайда тек қана тәрбие процесiмен ғана емес, қайта тәрбиелеумен айналысуға тура келедi, ал бұл алғашқыдан әлдеқайда күрделi жеткiншектердi тәрбиелеудегi көптеген табыстар мен сәтсiздiктердiң себептерi мен бастауларын балаларды мектепте оқытудың алғашқы жылдарындағы нақты тәрбие процесiнiң iздестiрген жөн.
Қазiргi уақытта бастауыш бiлiм берудiң мазмұны қайта құрылды, оқытудың методикасы өзгердi. Мұның өзi жан-жақты және үйлесiлдi дамыған адамдарды қалыптастыруға бағытталған тәрбие процесiн едәуiр жетiлдiрудi керекетедi.
Тәрбие iсi екi жақты процесс болып саналады. Ол бiр жағынан педогогтық тәрбиелiк жұмысын қамтитын болса, екiншi жағынан осы жұмыстың объектiсi тәрбиешiнiң әсерiмен, оның мақсаты педагогтық ықпалымен жұмысқа белсене араласатын балаларды қамтиды.
Баланы тәрбиелеу, оның жеке бастың қасиетiн қалыптастыру күнделiктi өмiрдiң әр күнi жүзеге асырылады. Сондықтан оқушының күнделiктi өмiрi мен iсiнiң әр түрлi, мазмұнды болуы, жоғары адамгершiлiк қатынасқа құрылуы өте маңызды. Қиындықтары, табыстары мен сәтсiздiктерi сөзсiз болмай қоймайтын соны бiлiмдер алу, дүниенi тану процесiнiң өзi төменгi сынып оқушылары үшiн қуаныш процесiне айналуы тиiс. Жалдастарымен қарым-қатынас жасау, жаңа достар табу, коллективтiк жұмыстар мен ойындар бiрге қайғыру, еңбекке және қоғамдық пайдалы еңбекке араласу басқа ем нәрсемен салыстыруға келмейтiн қуаныш сыйлайды.
Педогогтар тәрбиелiк ықпалдарды ұйымдастыра отырып, баланың iшкi дүниесiн сыртқы факторлардың әсерiмен оның бойында болып жатқан өзгерiстердi бiлуге мiндеттi.
Тәрбиешi бұларды бiлу керек, жорамалмен жұмыс iстемеу керек. Мектеп тәжiрибесiнде балалардың iс-әрекетiне, олардың коллективтi қарым-қатынасына адамгершiлiк тұрғысынан ұдайы баға берiлiп отырылды. Бiрақ белгiлi бiр адамгершiлiк талаптарға әр баланың қарым-қатынасы және соған сәйкес оны орындау бағасы көптеген субьективтi факторларға байланысты. Әр баланың бойында қай мiнез-құлықпен iс-әрекет шын мәнiнде бар, баланың жеке басының дамуы қай бағытта келе жатыр, адамдардың өзара қарым-қатынасы мен қылықтарындағы адамгершiлiк қасиеттердi қай тұрғыда бағалай алады. Өз өмiр тәжiрибесiнде қандай адамгершiлiк қылықтарды бастан кешiрдi. Оқушы осыдан келiп өзiне өзiне қойылатын талаптар мен бағаларды өзiнiң және басқалардың қылықтарының мәнiн әр түрлi қабылдайды. Мәселен, осы тұрғыда ересек адамдар ренжiгенде бiр бала өз қылығы үшiн қатты ұялады, ол өзiне-өзi ие бола алмай, жаман қылыққа жол бергенiн, ересектердiң өз қылығына берген бағасының әдiл екенiн түсiнедi, екiншi бiр бала жазалаудан ғана қорқады, өз қылығы үшiн ұялау дегендi ол бiлмейдi, мұғалiм ата-анама айтып қояда-ау, олар жазалайды-ау деген қорқыныш сезiмiмен ғана үрейленедi, ал үшiншi бала тiптi өзiн мүлде қате кiнәләп отыр деп есептедi ол өзiн әдiлетсiз кiнәлағаны үшiн өкпелi, өзiнiң iстегенiн дұрыс деп есептейдi, жолдасынан дұрыс кек алуы, бұдан былай да тек қана осылай iстеуiм керек деп ойлайды. Тәрбиешi балаларға бiркелкi ықпал жасағандай көрiнедi (жаман қылық үшiн айыптады) ал әр бала оның ықпалын өзiн қабылдайды. Бастан кешкен оқиғаға өзiнiң жеке бағасын бередi. Сондықтан да оқиғаны педогог пен баланың түсiнуi бiр тұрғыда болып, тек қана оны түсiнудiң тереңдiгi мен жан жақтылығы түрлiше болса ғана, тәрбиелiк ықпалы тиiмдi бола алады. Балаларды олар үшiн мейлiнше тартымды, жаңа жұмыстың түрi-оқуға тарту мектептi бала өмiрiнiң орталығына айналдырады. Мектеп, әсiресе алғашқы кездерде төменгi сынып оқушылары үшiн өздерiн оқытатын, табыстарына баға беретiн, сәтсiздiкте көмекке келетiн мұғалiм, құрбылары әзiрге олаодың ненiң жақсы, ненiң жаман екенiн анықтауына айтарлықтай роль атқармайды, мiнез-құлық пен балалардың арақатынасын реттеушi қоғамдық пiкiр де ендi ғана қалыптаса бастады. Өзiне-өзi баға беруi әлi жеткiлiксiз оқушы әсiресе өз мүмкiндiктерi мен iс нәтижелерiне өз бетiмен баға бере алмайды. Мұның бәрiн ересек адам, ең алдымен оқушы өмiрiнде ең жоғары беделге ие мұғалiм жасауға тиiс.
Педогог пен тәрбиеленушi арасындағы қарым-қатынастардың сипаты тәрбие процесiнде аса зор адамгершiлiк маңызға ие болады. Тамаша педогог В.А. Сухамлинский былай деп жазған болатын: жеткiншектердi; ақылды; жан-жақты және мейрiмдi адамдай еш нәрсе таңдантып, елiктiре алмайды.
Ақыл-ой, ақыл-оймен ғана, ар-ұят, ар-ұятпен Отанға берiлгендiк Отанға шындап қызмет етумен ғана тәрбиеленедi. Бұл сөздердi сөз жоқ, кез-келген жастағы оқушылар тәрбиесiне байланысты айтуға болады.
Әр адам өзiнiң алғашқы тәрбиешiлерiн өмiр бойы есте ұстайды, олар мұны өлiм дүниесiнде әкелiп енгiзедi, оған табиғат пен қоғамдық өмiрдегi күделi құбылыстарды көрсетiп олар түсiне бiлуге көмектеседi.
Оқыту мен тәрбиелеу бiрiн-бiрi дамытатын өзара байланысты екi процесс. Бұларды бiр-бiрiнен бөле қарауға болмайды [6].
Тәрбие жұмысы мұғалiмнен бойындағы рухани күштердi түгелдей iске қосуды, ақылгөйлiктен туған шыдамдылық пен ұлы сүйiспеншiлiктi, балаларға деген өз iсiне деген сүйiспеншiлiктi талап етедi.
Н.К.Крупская былай деп жазды: Балаларды ұстамды болуға үйретiп, өзi ұстамсыз болған, балаларды жолдастыққа баулып, өзi оларға жолдастық тұрғыда қарым-қатынас өзiн бастық ретiнде ұстайтын адам жаман тәрбиешi болып табылады. Тәрбие жұмысы балалармен дұрыс қарым-қатынас орнатудан басталады. Балалардың тиiмдi мiнез-құлық тәжiрибесiн жинақтауы үшiн ең қызықты деген шаралар сананың да оларға балаларды қатыстырудың дәрежесi де ешқандай рөл атқармайды. Ең бастысы – мұғалiм мен балалардың өзара қарым-қатынас стилi, ал мұның өзi балаларға деген ақылға сыйымды талапқа сай сүйiспеншiлiкке, балаларға деген терең құрметте негiзделуге тиiс. Бала (жасөспiрiм, жас жiгiт) бiртұтас адам ретiнде қалыптасады, ал оның жекелеген қызметтерi жалпы сана-сезiмнiң дамуына байланысты дамитын болады. Осы себептi де оқушыны бiртұтас қалыптасып келе жатқан адам ретiнде тәрбиелеу керек. Онда оқшау еш нәрсенiң жоқ екенiн, жекелеген өзгерiстердiң жеке бастың тұтас өзгеруiне әсер ететiнiн ескеру қажет.
Мұғалiм нақты тәрбие жұмысының жүргiзе отырып, мәселен оқушының әлде бiр мiнез-құлық қасиетiн қалыптастыра отырып, оның жеке басының барлық жағына да әсер етедi. Ол оқушының ақыл-ойына, сана-сезiмiне, ерiк–күшiне ықпал жасайды. Ол солар арқылы ақыл-ой, еңбек эстетикалық және дене тәрбиесiнiң мiндеттерiн орындайды. Тәрбие жүйесi осы тәрiздi өзара байланыстылыққа құрылады. Сондықтан оқушы бойындағы жекелеген қасиеттердi тәрбиелеу арқылы оның мiнез-құлықының басқа жақтарына да ...