Дипломдық жұмыс: Биология | ТІРШІЛІКТАНУ ПӘНІНЕН КІРІСПЕ ТАҚЫРЫБЫН ОҚЫТУ

Мазмұны

КІРІСПЕ.

I. ТІРШІЛІКТАНУ ПӘНІНЕН БІЛІМ БЕРУ ЖӘНЕ
ТӘРБИЕЛЕУДІҢ ПЕДАГОГИКАЛЫҚ-ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ
АСПЕКТІЛЕРІ.
1.1 Тіршіліктану пәніне арналған оқу бағдарламасының құрылым ерекшеліктері.
1.2 Тіршіліктану курсын оқыту барысында оқушыларға ғылыми көзқарасты қалыптастыру және тәрбиелеу мәселелері, мұғалімнің іс-әрекеті.

ІІ. ТІРШІЛІКТІҢ ЖЕР БЕТІНЕ ШЫҒУ ТЕГІ БОЛЖАМДАРЫ
МЕН ТЕОРИЯЛАРЫ ТУРАЛЫ МӘЛІМЕТТЕР.
2.1 Креоцианизм теориясы-тіршіліктің табиғаттан жоғары күштің әсерінен бір мезетте пайда болуы.
2.2 Тіршіліктің өздігінен пайда болу теориясы.
2.3 Тіршілік мәңгілік – «Тұрақты күй» теориясы.
2.4 Панспермия теориясы.
2.5 Биохимиялық эволюция теориясы.

III. ТІРШІЛІКТАНУ ПӘНІНЕН «КІРІСПЕ» ТАҚЫРЫБЫН
ОҚЫТУҒА АРНАЛҒАН ӘДІСТЕМЕЛЕР МЕН ТӘСІЛДЕР.
3.1 «Кіріспе» тақырыбындағы оқушыларға қалыптастыратын ұғымдар және тақырыпты оқыту әдістері мен тәсілдеріне жалпы сипаттама.
3.2 Күнтізбе жоспары.
3.3 Тақырыпқа арналған екі сабақтың әдістемелері.
Тіршілік табиғаты, оның шығу тегі, тірі ағзалардың алуан түрлілігі, оларды байланыстарын құрылымдық және функционалдық жақындық әр уақытта биологияның өзекті проблемаларының тұғыры болған. Тіршіліктің пайда болуы, оның шығу тегі адамзатты ерте заманнан бастап-ақ толғандырған. Оған дәлел көне Грек ғалымдары мен философтарының еңбектеріндегі тіршіліктің пайда болуы туралы алуан түрлі ойлар мен тұжырымдамалар, болжамдар болып табылады. Мысалы, Аристотель, Қытай философтары, Үнді философтары осы мәселе бойынша бүткіл ғұмырында айналысқан.
Тіршіліктің даму тарихын оқып білуде әдетте доктринаға сүйенеді. Доктрина - саналы түрде, соқыр сеніммен бір ілімнің, қандайда бір болмасын сенімнің жолын ұстаушылық болып табылады. Мәселенің бабына бұл жолмен жету ғылымнан алшақ жатыр және ол ой - өріске қиянат жасау болып табылады.
Сондықтан жұмыстың барысында мектеп оқушыларына осы проблема бойынша білім қалыптастыруда тіршіліктің шығу теориясының көпшілікке танымал жорамалдары қарастырылып, сонымен бірге оқушылар тіршіліктің дамуы туралы алуан түрлі көзқарастар мен таныса алады.
Тіршіліктің пайда болу теориялары мен болжамдарының алуан түрлі нұсқалары қарастырылып семинар сабағында талқыға салынады. Түрлердің пайда болу жолдары туралы мәліметтер беріледі.
Теориялардың негізінде алған тұжырымдамалары тек ой жүзінде ғана қабылданады, себебі тіршіліктің пайда болу кезеңіндегі болған іс - әрекеттер мен оқиғаларды көрнекті түрде дәлелмен, суретін дәл күйінде беру мүмкін емес. Бұл жағдай ғылыми және теориялық болжамдардың құрылымына тән көрініс. Дегенменде эволюциялық теорияны - барлық ғылыми болжамдардың жиынтығы ретінде көп жұртшылық қабылдайды.
Тақырып бойынша оқушыларға білім беруде мұғалімнің көздеген негізгі мақсаты, оқушылардың ғылыми көзқарасын қалыптастыру. Сонымен бірге оқушылардың логикалық ойлауын дамыту, өз беттерінше тіршіліктің пайда болуы туралы көзқарасты таңдай білуге үйрету. Жұмыстың екінші бөлімінде, тірі ағзалардың пайда болуымен алуан түрлілігін, бір-бірімен тығыз байланыстағы құбылыстар арқылы ғылыми тұрғыда сипаттайтын тұрғыда берілген.
Осылай бола тұра тіршіліктің пайда болу көрінісін дәл мағынасындағы ақиқат деуге де болмайды, басқа да проблемаларды шешуде кездесетін күрделі жағдайлар сияқты бұл мәселені, жаратылыс ғылымдарына немесе метафизикаға жататыны дәл мағынасында анықталмаған.
Тіршіліктің дамуына, оның көріністеріне қабылдауға болатын болжамдар нәтижесінде мейлінше көптеген дәлелдемелер келтіріп нақты гипотезалық сипат берілді. Жалпы жұмыстың барысында қозғалған мәселелер бүгінгі күн талабына сай, адамзаттың көзқарасына сай берілген. Ал көзқарастардың алуан түрлілігі әрбір адамның білім деңгейіне рухани жан дүниесіне байланысты қарастырылады.
Жұмыстың мақсаты:
Мектептегі оқу тәрбие жұмысының барысында тіршіліктану пәнінің «Кіріспе» тақырыбы бойынша оқушыларға биологиялық білім беру, ғылыми көзқарасты қалыптастыру, эволюциялық дамудың негізгі жолдарымен, бағыттарымен таныстыру, сонымен бірге қазіргі биологиялық ғылымдардың зерттеу әдістерін пайдалана отырып, органикалық тіршіліктің тарихи дамуын танып, білуге болатынына көз жеткізу.
Жұмыстың міндеттері:
1. Биология ғылымдарының дамуына және оның әртүрлі бағыттарына жалпы түсінік беру.
2. «Тіршіліктің қасиеттері мен заңдылықтары» тақырыбы бойынша сабақтарға бөлу , жоспарын түзу.
3. «Тіршілік дегеніміз не?», «Тіршіліктің көріністері», «Жер бетіндегі тіршілік тарихы мен негізгі белгілері мен кезеңдері», және «Органикалық дүниенің даму тарихы» тақырыптары бойынша ғылыми көзқарастарды қалыптастыру мақсатында алуан түрлі әдістер мен әдістемелерді оқыту барысында қолданудың және оның тәрбиелік, білімдік деңгейлерін ашу, өңдеулер мен нұсқаулар жасау.
Зерттеу объектісі:
Мектептегі педагогикалық іс-тәжірибе барысында оқушыларға аталған тақырыптар бойынша биологиялық білім мен ғылыми көзқарасты қалыптастырудың әдістері мен тәсілдерін іс жүзінде қолдану және оның тәрбиелік білімдік, дамутышылық деңгейін анықтау.
Жұмыстың жаңашылдығы:
1. Бағдарламада осы тақырып бойынша берілген 1 сағатқа үнемделген сағат санынан бір сағат қосып, тақырып 2 сағатқа бөлінді.
2. Тақырыптар бойынша екі сабақтың методикалық өңдеулерінің жаңаша формаларының нұсқасы жасалынды.


I. ТІРШІЛІКТАНУ ПӘНІНЕН БІЛІМ БЕРУ ЖӘНЕ
ТӘРБИЕЛЕУДІҢ ПЕДАГОГИКАЛЫҚ-ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ
АСПЕКТІЛЕРІ.

1.1. Тіршіліктану пәніне арналған оқу бағдарламасының құрылым ерекшеліктері.

Қазіргі заманда орта мектептің мұғалімдеріне өзінің әрекетінде бағдарлама және әдебиет таңдауына мүмкіндік беріледі. Мектеп биология курсының әр бөлімінде бірнеше альтернативті бағдарламалар жасалған. Сонымен қатар тәжірибелі мұғалімге өзінің жеке оқушыларға арналған оқу бағдарламасын қолдануына мүмкіндік береді. Осыдан жауабын тез табылуын қажет ететін сұрақтар туады.
1. Қазіргі заман биология пәніне арналған оқу бағдарламасы қандай болуы қажет?
2. Оқу бағдарламасын дұрыс жасауға және педагогикалық тұрғыдан биология пәнінің мұғалімі дайын ба?
Осы сұрақтарға жауап іздеп көрейік.
Оқу бағдарламасы – бұл ең бірінші қазіргі заман білім есебіне және мақсатқа жету үшін бағытталған оқушылар мен мұғалімдер арасындағы бірігу әрекеті. Оқушылар мен мұғалімдер үшін оқу құралының қымбаттылығы ондағы берілген материал, мектеп бағдарламасына сай оңай түрде айтылады және күрделі жалпыбиологиялық заңдылықтар оңай есте сақталады және түсінікті етіп беріледі. Оқу материалы жақсы жүйеленіп берілген. Осы құралда берілген сөздік-логикалық схемаларды, салыстырмалы жалпылама таблицаларды мұғалім биология сабағында қолдана отырып үлкен табыстарға жетуі көзделген. Бұлай материалды жүйелеу келесі нәтижелерге мүмкіндік береді:
- Оқушылардың жақсы меңгеруі үшін мәтіннен негізгі атаулармен түсініктерді бөліп алуға;
- Негізгі оқу құралын қысқа түрде, дәптерге жазып алуға оңай және есте сақтау үшін ұсынылады;
- Оқу материалының фрагменттері логикалық байланысын анықтап нақты қалыптастыратын білім блогының құрылымындағы орнын анықтау.
Құралда берілген схемаларды мұғалім сабақ өту барысында тақтаға сызуына болады. Құралдың мәтіні педагогқа бұл схемаларды сауатты және мазмұнды етіп түсіндіруіне, ал оқушыларға берілген материалдың қисынын жақсы түсінуге мүмкіндік береді. Тақырыптың соңындағы жинақтап қорытындылау сабағын сабақтың үстінде немесе бос сағатта өтуге болады. Қорытындылау сабағы оқушылардың осы тақырыпта алған жалпы білімдерін тексеруге тиімді. Оның ішінде міндетті түрде мақсаттары, есептері, оқу әрекетінің мотивтері, оның мазмұнды аспектісі, процесті аспекті, оқу процесінің қорытындылары және олардың сұраныстары қажет. Осы оймен келісе отырып биология оқу бағдарламасы тақырыптар және түсініктер тізбегі бола алмайды. Бағдарламада процесуалдық жағын көрсету керек, себебі бір тақырыптың материалы оқушылаға әртүрлі болып үйретілуі мүмкін, бірыңғайлы немесе әртүрлі оқу әрекетін, практикалық немесе теориялық жоспар түрінде, көрнекі құралдарды пайдалану арқылы.
Оқу қорытындылары бұл жағдайда әр түрлі болуы түсінікті. Сонымен қатар әр нақты тақырыпты оқу базалық немесе тереңдетіліп оқыту саласында бағдарламада көрсетілгендей өз тәсілі болады. Әйтпесе, берілген тақырыптың құралдарын, әдістерін дұрыс анықтауға, педагогикалық технологияны таңдап алуға, сабақтың логикалық жүйесін құруға мүмкіндік болмайды. Бағдарламада берілген түсініктеме хатында қысқа түрде негізгі дидактикалық, психологиялық және әдістемелік ойлары нақты оқу бағдарламасының бөлігі болуы керек.
Егерде олар методикалық догма түрінде жинақталмай, тек нақты практикалық ұсыныс түрінде болса да бұл мұғалімнің шығармашылық потенциалының ашылуына методикалық қателерінен сақталуына, эмоциясымен күшінің құртылуының сақталуына көмектеседі. Альтернативті бағдарлама бойынша сабақ беру мектептегі материалдық базаны өзгертуге алып келеді. Мысалы биология кабинетінің қосымша құралдармен жабдықталмай өтілуі мүмкін емес. Бұл лабораториялық және практикалық жұмыстардың үлкен сағат санының өтілуіне керек. Сондықтан, оқу бағдарламасында биология курсына керекті құрал - жабдықтар, құралдар туралы бөлім болуы қажет.
Жаңа бағдарламамен жұмыс істеу мұғалімнің педагогика психология биологияны оқыту әдістері туралы теориялық дайындығын қажет етеді. Сондықтан, бағдарламаның авторларынан біз бағдарламамен жұмыс істеу үшін әр түрлі әдебиеттер туралы нақты ұсыныстарының болуын сұрауымыз қажет. Бағдарлама соңында биология пәнінің мұғаліміне арналған әдебиеттер болуы қажет. Кез-келген педагогикалық процесс оқушылардың дамуына, тәрбиеленуіне және оқу қорытындыларына бағытталған. Көптеген мұғалімдерге арналған бағдарламаларда оқу қорытындыларына арналған бөлім мүлдем жоқ. Ол бөлім болған жағдайда онда тек қана білім және оқушылардың іскерлігі туралы жазылған. Кейбір кезде білімі мен іскерлігі туралы айтылмайды. Бағдарламада ол болуы қажет, себебі басқа жағдайда мұғалімнің жұмысын бағалауға мүмкіндік жоқ. Өкінішке орай, орта мектептердегі биология пәнінің оқу бағдарламалары қазіргі заманнның талаптарына сай емес. Ол дегеніміз, биология пәнінің мұғалімі оқу бағдарламасын дұрыс таңдауы қажет. Осы мақсатпен оқу бағдарламасының анализіне арналған жоспар беріліп отыр. Ол әр түрлі биологиялық бағдарламалармен жұмыс істеу процесінде мұғалімнің жауап беруіне арналған сұрақтар ретінде берілген.
1. Берілген бағдарлама оқушылардың қандай контингентіне арналған? Жәй мектептер мен сыныптарға, гимназиялық сыныптарға, биология пәні тереңдетіліп оқытылатын сыныптармен мектептерге арналған.
2. Бағдарламаның негізгі тақырыптары мен бөлімдері қандай? Бағдарламаның құрылуы логикаға сәйкес пе? Сіз неге олай ойлайсыз?
3. Барлық бағдарлама мен оның бөлек бөлімдерін оқылып бітуіне неше сағат саны беріледі? Осы сағат саны беріледі? Осы сағат саы жеткілікті ме?
4. Бағдарламада оқытудың мақсаты мен міндеті жинақталған ба? Нақты қандайлары? Олармен келісуге болады ма? Неге?
5. Бағдарламадағы ойдың таратылуы, пән аралық байланысының құрылуын болжамдайды ма? Осы процесс мұғалімге тән бе? Сіз неге олай ойлайсыз?
6. Биологияны оқытуға берілген бұл бағдарламаларда дидактикалық және психологиялық концепциялар, принциптер, ойлар көрсетілген бе? Нақты қандайлары? Бұл бағдарламаның таратылуында нақты соның болуымен келісуге болады ма? Неге?
7. Бағдарламаның іріктелген оқу мазмұны ғылыми принциптерге сай ма? Бұл неден көрінеді?
8. Бағдарламаның мазмұнды оқу ойы таратыла ма? Қалай?
9. Бағдарламада оқытуға берілген курс немесе бөлімдерге қысқа әдістемелік ұсыныстар жинақталған ба? Нақты қандайлары? Олар бұл курсты оқытуға жеткілікті ме? Сіздің ойыңыз бойынша бағдарламада берілген методикалық ұсыныстар мақсатталынған ба? Неге?
10. Биология пәніне арналған оқу процесінің қорытындылары бағдарламасының сұраныстары анықталған ба? Ол қаншалықты нақты және дұрыс жасалынған? Барлық керекті аспектілер есептелген бе? Сіздің көзқарасының бойынша бұл қорытындыларға жетуге болады ма? Неге?
11. Бағдарламада оқушылардың интеллектуалды және практикалық жұмыстары айтылған ба? Қазіргі заман мектебінің шартына сай бұл лабораториялық және практикалық жұмыстарды ұйымдастыру мүмкін бе?
Орта мектепке арналған биология пәнінен әртүрлі оқу бағдарламаларды анализдей отырып бірнеше маңызды қорытындыларға келеді. Оның біреуі мынау болып табылады: егер биология пәнінің мұғалімнің қолында жоғарыда аталған сұраныстарға сай келмейтін бағдарлама болса, онда оны педагогикалық практикада қолданудың қажеті жоқ. Бұл жағдайда қорытындысында дұрыс ұғым бермейтін педагогикалық нәтижеге алып келетін әдісті қолданғаннан гөрі, дұрыс құрылған дәстүрлі бағдарламамен жұмыс істеу қажет. Басқа да қорытынды маңызды. Егер мұғалім логикалық жағынан жақсы және әрекетті құрастырылған, педагогикалық тұрғыдан сенімді көрінетін, барлық керекті бөлімдері бар, мұғалімнің қызығушылығы мен мектептің материалдық-техникалық жағдайларына сай келетін жаңа бағдарламамен танысса, онымен жұмыс істеуді бастаудың мәнісі бар. Мұғалімнің көңілін мынаған аударамыз, мектепке әр түрлі бағдарламамен жұмыс жасағанда барлық керекті әдебиеттер қажет. Орта мектепке арналған сауатты жүргізілген оқу бағдарламасының анализі мұғалімді қажеттіліктерінен сақтайды.


1.2 Тіршіліктану курсын оқыту барысында оқушыларға ғылыми көзқарасты қалыптастыру және тәрбиелеу мәселелері, мұғалімнің іс-әрекеті.

Тіршіліктану курсы ғылымда зерттелетін негізгі тіршілік заңдарының барлық құрылыс дәрежесін білуге мүмкіндік береді; биологиялық процестер мен құбылыстар механизмдер саласындағы жаңалықтар мен таныстырады; адамның биосферадағы орнын көрсетіп, оның жағдайына жауапкершілікпен қарайды.
Бұл курс интегралдаушы роль атқарады, өйткені мұнда бұрын оқылған фактілерді тарихи көзқарас тұрғысынан қарастырып бір күйге келтіреді; ол материалдар органикалық дүниенің негізгі заңдылықтарына бағынады, оны оқып білу нәтижесінде табиғатты саналы пайдалану, оны қорғау және қалпына келтіру іске асырылады. Курста органикалық дүние дамуының жалпы теориясы - дүниеге ғылыми көзқарас негіздерінің бірі баяндалады. Оқушылар даму процестерінің диалектикалық сипатын (тұқым қуалау мен өзгергіштік) құбылыстарының қайшылығын, прогресс пен регресті, ассимиляция мен диссимилация процесстерін т.с.с. оқып біледі. Оқушылар пайымды фактілер негізінде тіршілік құбылыстарының материалдық сипаты жөнінде және бүкіл органикалық дүние жөнінде білім алады; табиғаттың алуан түрлілігіне және қарамай, оны оқып білуге болатыны жөнінде бұлтартартпайтын дәлелдерді аңғарып көреді.
Тіршіліктану курсының мазмұны оқушылардың философиялық мәселелерге жетелейді және олардың дүниеге көзқарастарын қалыптастырады. Бірқатар мұғалімдер сабақта философиялық анықтамаларды хабарлауға, философиялық категорияларды атауға әрекет жасайды, оларға мысал ретінде нақты биологиялық материалдар келтіреді.
Алайда дүниеге ғылыми көзқарасты қалыптастыру күрделі де нәзік іс. Бұл үшін биологиялық құбылыстардың мағынасын ашу қажет және билогияның өз материалы негізінде материяның нақтылығын, тірі материяның өзінен-өзі жетілуін және өзінен өзінің қозғалысын және т.б. көре білуге оқушыларды үйрету қажет.
Тіршіліктану курсында тірі табиғат құбылыстарының себепті қағидалары әңгіме болады, оларды түсініп білудің тарихи жолы қалыптасады. Табиғаттағы әрбір құбылыс өзінің алдындағы құбылыстың нәтижесі және болашақтағы құбылыстың алғы шарты ретінде, себепті байланысқан тізбектің буыны ретінде қарастырылады. Сөйтіп, теологиялық көзқарастың барлық мүмкіндігі жойылады, дінге қарсы белсенді ғылыми көзқарастарың жақсы негізі қолданады.
Мектептерде биологияның оқу-тәрбиелік процесін ұйымдастырудың негізгі түрі әлде де сабақ болып табылады.
Сабаққа оқу ұйымшылдығы, оқушылардың біркелкі қатысуы, сабақтың уақыттылығы, сабақ кестесі болуы қажет. Дидактикада бірнеше сабақтардың жүйелері бар. Егер оқушылармен педагогтардың мазмұны әрекеттерін байқасақ келесі сабақ типтерін атауға болады.....