Бастауыш сынып оқушыларының көңілі сондай нәзік те, таза ғой, шіркін! Олар өмірді шынайы қабылдайды. Сол оқушыларыммен болған бірер сәттерді сөз етпекпін.



Адам шыр етіп дүние есігін ашқаннан бастап өмірге деген құлшынысы басталары хақ. Жарқын болашақ үшін, әрдайым кемел келешектің кілтін жастардың қолына ұстатып жататын атадан қалған дәстүрімізді жалғап келе жатқан ұрпақтарымыз. Көзді ашып-жұмғанша өте шыққан қысқы демалыс та артта қалды. Ерекше бір қуаныш сезімі бойымды билеп, мектепке асыға басып келемін.Әне алыстан мектебіміздегі Мемлекетіміздің Көк Туы желбіреп қуанышымды еселей түскендей. Бірінші сынып оқушылары алдымнан жүгіріп шығып мәре-сәре. Тіпті демалыстағы қызықтарын жамырай айтып жатыр. Көздерінде үлкен үмітпен ұстазын сағына қарсы алып жатқан бүлдіршіндерімді көріп ынта жігерімнің арта түскенін байқадым. Дәл осы мезеттің өзі келешегіміздің кемелденіп, қуанышымыздың еселене түскенінің көрінісі-ау. Еліміздің жарқын болашағы үшін осы келешек ұрпақты білім нәрімен сусындатып жатқан ұстаз қауымының адал еңбегін айтпасқа болмас. Біздің ел-шынайы, ақылды, іскер адамды дәл танып,оны қадірлеп, қажет болар жерінде демеу бола білген ел. Дүниежүзінде материалдық игіліктері бойынша дамыған елдердің қатарына енетін күндер де алыс емес. Армандарымыздың адастырмай тура жолдан тайдырмауын тілеген, тәлімі мен тәрбиесін үлгі еткен халықпыз. Өнегелі әңгімелердің бірінде: .....

Сонау кеңестік заманнан бері білім беру жүйесіне жыл сайын қандай да бір жаңашылд­ық енгізіліп келеді. Тәуелсіздік жылдарында жүргізілген тұрақты инновациялар мен реформалар кез келген мұғалімнің міндетті критерийі атанса, әрбір жаңа білім министр­інің міндетті «реформа жасауы» дәс­түрге айналды. Десек те, айтулы салада ауқымды өзгерістер болып жатқанын жасыра алмаймыз. Жыл сайын білім базасы жаңартылып, мектептер жаңа оқулықтар мен заманауи техникамен қамтамасыз етілуде. Білім көрсеткішімен де әлем елдерінде оқ бойы озық тұрмыз. Бұл тұрғыда талас жоқ. Тақырыптың түп-төркіні білім жүйесіне мектеп бітіруші түлектердің «жоғын жоқтап, сойылын соққандардың» тест тапсырудың жаңа форматын енгізуінде болып отыр. .....

- Бала бағуға барасың, - деді завуч Перизатқа.

- Қандай бала?! - деді Перизат таңданып.

- Мектепке қоңырау шалынды. "Бос мұғалім болса, бала бағуға жіберіңдерші" дейді.

- Апай, мен бала күтуші емеспін ғой, - деді Перизат.

- Түсініп тұрмын ғой, - деді завуч. - Осы күні жұрт мектепке қоңырау шалатын болыпты. Түске дейін бірдеңе қылып лаждай тұршы енді, сонан соң орныңа басқа мұғалім болса, жіберермін.

- Апай, менің бала күту міндетті жұмысым емес қой, - деді Перизат бұртиып.

- Амал қанша?! - деді завуч алақанын жайып. - Сол бөбек "үһі" деп жөтеліп қалсыншы, біз жауап береміз.

- Не үшін үйлерінде отырған бөбектердің "үһі" деп жөтеліп қалғанына біз жауап беруіміз керек?!

- Білмеймін, - деді завуч. - Өзім де түсініп жүрген жоқпын. Сөйт. Бірдеңе қылып лажда. .....

– Баянауыл совхозында саулықтарды қолдан ұрықтандыру ойдағыдай ұйымдастырылған екен. Сен сонда барып, іспен танысып, репортаж жазып кел, – деді бастығым.

–Жарайды, Шәке.

Совхоз кеңсесінде күтіп отырған зоотехникпен ұрықтандыру пункттері орналасқан малды ауылдарға жүріп кеттік. Әне-міне дегенше солардың біріне келіп те қалдық. Түнде қырбық қар жауған еді. Баздан шығып өріске бет алған отар ізі жосылып жатыр. Ал ұрықтандыру пункті базға қарама-қарсы ескі үйдің бір бөлмесіне орналасқан екен. Зоотехник мені солай қарай бастады. Бір ғажабы, пункттің есігінің алдындағы қырбық қар да пунктке кіріп шыққан адамдардың ізінен басқа із жоқ еді.

Ұрықтандырушы мен зоотехник маған жарыса мәлімет беруде. Ұрықтандырушы маған күнделікті ұрықтандырудан өткен саулықтарды тіркейтін журналды ұсынды. Ондағы жазуға қарағанда, сол күні жиырма бес саулық шағылыстан өткен. Бөлме ішіне жіті көз сала тұрып, олардың сөздерінде шикілік көп екенін бірден аңғардым. Өйткені пункт еденіне таяуда төселген тақтайлардың арасы бір-бірінен тым алшақ еді. Кезінде арық-тұрақ мал тұрған болса керек. Содан қалған болар ойып алынбаған кепкен қара қи көрініп жатыр еді.

– Апай, саулықтар осы арада ұрықтандырыла ма? – деп сұрадым шеткері тұрған еден сыпырушыдан.

– Иә, иә, – деді ол. Ұрықтандыру пункті осы екенін көріп түрған жоқсыз ба?

Оның бұл сөзіне ана екеуі қарқылдай күліп мәз болысты. Олардың түрінен қойдың суретін газет-журналдан, телевизордан, кинодан көретін тілші пақырды тұрмастай қып бір тұралаттың-ау жарайсың деген ризашылық аңғарылып тұрды.

– Ал онда еденге төселген тақтайлардың арасында түскен қойдың бір құмалағын алып көрсетіңізші. Әйел қып-қызыл болып төмен қарады.

–Енді, енді... –деп тіл қатпақ болған зоотехниктің сөзін бөліп:

– Сонан соң Морозовтың столигін көрсе алмай тұрмын. Әлде... зоотехник сасқалақтап:

– Соны әкеліп береміз,- деп еді.

– Қашан? Ұрықтандыру біткенде ме? Ол үнсіз қалды.

– Жә, қошқарларды көрсек. Жиырмаға тарта қошқар қора ішінде арнайы бөлінген орында күтілуде екен.Қошқарлар күйлі, тұрған орындары да көңіл көншітерліктей еді.

– Аға, төл төгінің астында қалыңыздар!

– Рахмет, айналдым. Бар сенім бір Аллада, содан соң мына тұрған қошқарларда. Ұрықтандырушының езуіне күлкі үйірілді. –Шындығы осы,- деді ол әлден соң.

– Мендей анаң бар шығар, мына кісі болса дімкес. Шиеттей баламыз бар. Зоотехник күні ілгері келіп: «Осылай деп айтындар»,- деп өтінген соң оның сөзін жерге тастай алмай, сізге өтірік айтып, бізден бір қателік кетті.

– Ұқтым, апай.

Жол бойы оның шиеттей бала-шаға, бір қателік кетті деген үні құлағының түбінде тұрып алғандай еді. Бір қателік... тек бұған оның зәредей қатысы жоқ еді. Өтірік, жалған ақпар, жалған мәлімет кенінен қанат жайып, үлкен қатерге айналып, советтік қоғамның дауасыз дертіне айнала бастаған алып елді ақыры алып ұрар кезенге келіп тірелер күнге бірте-бірте жақындап келе жатқанын өтіріктің өрге басуына сол арқылы жабуды жаба тоқып, жақсы атануға мүдделі идеологтар ел басында отырғанын олар қайдан білсін?..

Алдыңғы үшеуі: «Бір пәледен аман қалдық-ау!» – деп жеңіл күрсінсе, тілші: «Осы жұрт қызық өздері жалған ақпар береді де, артынан газетті өтірік жазады деп кінәлайды»,- деген ойға беріліп, қатты ренжулі еді.

Алда әлі де ұзақ бұралаң жол жалғасып, өмір бір белестен бір белеске жетелеп кете барған...

.....

Әскер қатарынан қайтып оралғаныма көп өтпей-ақ жазған өлеңдерім «Қызыл ту» газетіне там -тұмдап жариялана бастады. Тіпті газеттің мәдениет бөлімін басқаратын Мұхаметжан Дәуренбеков ағаның жөн сілтеуімен облыстық радиодағы ағалармен де танысып, бірен-саран өлеңдерім эфирде берілген. Менің қаламға деген талпынысымды байқаған болса керек, бөлімше меңгерушісі Соқырбек Жұманбаев аға:

– Сен Амангелді Қаңтарбаевты білесің бе? – деп сұрады.

– Жоқ, – дедім мен.

– Мұның қалай? – деді Соқырбек аға, – оны өзгені былай қойып, аудандық партия комитетінің үшінші хатшысы Төлеутай жолдас малды ауылдарды бірге аралағанда дастархан басында аудандағы ірі ақын деп мақтап отырды. Хатшының сөзіне қарағанда, келешегінен көп үміт күтуге болатын талапты жас болса керек. Мен Амангелді туралы мұнан кейінгі жерде ауыл адамдарынан жиі еститін болдым. Тіпті немере ағам Балташ Бақтыбаев: «Бәрімізде қалам тартып жүрміз ғой, біздікі не тәйірі. Ақын деп, журналист деп Амангелдіні айт», – деп желпіне сөйлер еді. Мен Амангелдімен осылай сырттай таныстым. .....

Ол – торпақ, мен болсам – таразы,

Астында Шолпанның жүреміз.

Мен оның сүйемін мұрттарын,

Мен үшін ол менің сыртаным.

Ол – торпақ, мен болсам – таразы,

Ғашықпыз баладай пәктікпен.

Аяқты сезінбей тәждің астында,

Кеудеден шыққанша жан тіптен.

Ол – торпақ, мен болсам – таразы,

Бір әннің жанымыз, қанымыз.

Ол түнде, ал күндіз жарылып өлсең де,

Сағатымыз сәйкеспес наныңыз.

Ол – торпақ, ал мен – таразы,

Дау бітпес күндіз де, түнде де.

Арқалар біртұтас, ал мұрын...

Үндеме,

Тәңірім-ау, қосылдық біз неге?

Ол – торпақ, ал мен – таразы,

Шолпанның астында тұрамыз.

Мұртына көңілім наразы,

Ал одан салқындық ұрады.



Людмила Черкашина - Украин ақыны.

Қазақ тіліне аударған: Сүлеймен Баязитов

.....

«Өскенде кім болғың келеді?» –бұл ересектердің кішілерге қоятын сауалдарының бірі. Міне, сіздің де мамандықты таңдау барысында дұрыс таңдау жасау және қателеспеудің маңызын білуіңіз қажет. Адамның ғұмырлық мақсатының өлшемінің бір сатысы ретінде мамандықты қарастырайық.

Өз мамандығыңызды таңдар алдында қандай мамандықтар бар екендігін және олардың сіз үшін және қоғам үшін қандай пайдасы мен маңызы бар екендігін біліп алған жөн. Мамандық жайлы толық түсінік алу үшін: «Маман иесі не істейді?», «Оның қызметінің нәтижесі неге алып келеді?», «Маман иесі қандай жағдайда жұмыс істейді?» деген сұрақтарға жауап табу керек.

Біздің өмірде неге қол жеткізгіміз келетіні туралы түсініктің өзі біздің арманымызға жетуге мүмкіндік береді. Мамандық таңдаудағы ең тиімді тәсілдерінің бірі- демалыс уақыттарында кәсіптік тәжірбиеден өту.

Назарға алатын мәселелердің бірі жас маман болашақ жұмыс орнын таңдаудағы басты аспект деп жоғарғы жалақыны біледі. Бірақ, кейде ол да жұмыстан адам күткендей қуаныш сыйламайды, өйткені адамға даму, жаңашылдыққа ұмтылу тән. Өзгеріске деген ұмтылыс қаншалықты күшті болса, соншалықты тұлғалық даму да жоғарылайды. .....

Ертеде өмірі өкінішпен, өксікпен өтіп жатқан Айдарбек атты кедей болыпты. Кедей болғанда да байғұстың өмір бойы табағы майланбаған. Тақымы атқа тимей, нағыз сіңірі шыққан кедей болса керек. Жан дегенде жалғыз жары Қатшадан басқа оның қараша үйіне кіріп-шығып, сырласып мұңдасатын да ешкімі болмаған екен. Қыстың ұзақ, жаздың қысқа түндерінде: «Құдай бізді өмірден баз кешіп, ұрпақсыз өтуге жазған ғой, әйтпесе...» – деп ол жары Қатшаға мұң шағатын. Мұндайда Қатша: «Олай демеңіз, отағасы, Құдай жазса, біздің отбасымызда да қуанышты күндер болар. Біз де ел қатарлы сәби сүйіп, шаттыққа бөленерміз», –дейтін.

Тек сол бақыт, шіркін, жыл өткен сайын бұлардан жырақтап бара жатқандай көрінетін. Бір күні ол қолына қармағын, садағын алып, өзін сандаған жылдар бойы асырап келе жатқан Ақкөлге қарай аяңдап келе жатты. Сәті түссе, балық аулап, құс атып қайтпақ. Кенет оның ойын әлдекімнің: «Ай-дар-беек, Ай-дар-беек!» – деп шақырған даусы бөлді. Ол айнала төңірекке жіті құлақ түріп, бажайлай көз тастады. «Мен мұндамын, мен мұндамын», – деген дауыс, қарсы алдында өсіп тұрған қалың қарағанның арасынан шығып жатты. Айдарбек жүгіре басып, қарағанның арасында тырбаңдап жатқан қызыл шақа бүркіттің балапанына көзі түсті. Өлдім-талдым деп әрең алып шыққан Айдарбек балапанның қатты жарақаттанғанын байқады. .....

(әңгіме)

- Саған осы атты лайық көрдік, Жолдыбай. Өзгелерден бойың да, жасың да кіші екен. Алас ұрып тұрған асау атқа ие бола алмассың. Жолдыбай бригадир меңзеген атқа жүген сала тұрып, аттың бір көзінің жоқ екеніне, қабырғалары арса-арса, мейлінше жүдеулігіне, ең бастысы, арқасындағы ошақтай жауырынынан тамшылап ағып тұрған қанды іріңге назар аударған. Өздеріне тиісті аттарын жүгендеп алып, көңілдері тау бұлағындай тасқындап тұрған балалардың бірі.

- Опыр-ай, мына Жолдыбайдың асығы алшысынан түсуін қара, соқыр десең соқыр, жауыр десең жауыр. Мына атқа мінгенде, біздің Жолдыбай әлгі кім еді, диірменмен соғысатын?

- Е-е, ол жазушы Сервантестің Дон Кихоты ғой. Санчодан аумай қалатын болды тегі,- деп тұрғандарды қыран күлкіге бөлеген. Жолдыбай ел қатарлы атын ерттемек болғанда, қуырдақтың көкесін түйе сойғанда көрерсіңнің кері келіп, соқыр ат ер салғызбай мөңкіп тулап, әлек-шәлегін шығарған. Өлдім-талдым дегенде ерді салып, айылын тарта бастағаны сол еді, аспанға шапшып, тебініп, шайнап ала жаздаған.Мұны көрген шөпші балалар: .....

Киелі Ертіс-Баян өңірінің табиғаты қаншалықты сұлу болса, осы елде өсіп-өнген ақындары да соншалықты сырлы болып келеді. Баянтау баурайындағы қарапайым малшылар отбасында өмірге келіп, туа біткен табиғи талантымен әдебиет әлемінен өзінің орнын тапқан ақын, журналист, сатирик Сүлеймен Баязитовтің есімі жұртшылыққа жақсы таныс. Оның журналистік жолдағы еңбегі алғаш Баянауыл аудандық «Баянтау» газетінде басталды.

Одан соң облыстық «Сарыарқа самалы» газетінде қызмет істеп, кейін ұстаздық жолға түскен. «Жасыбай батыр», «Хан ием», «Құдіреті күшті бір Алла» сынды он шақты кітаптың авторы. Сонымен қоса, үстіміздегі жылы Қазақстан Жазушылар одағы мен «Қазақмыс» корпорациясының бірлескен жобасы – республикалық «Балауса» жыр мүшәйрасының үшінші орын иегері. Ақын ағамыз биыл асқаралы 70 жасқа толып, ұрпағының қызығын көріп отыр. Осыған орай жерлес жазушымен жүздесіп, сұхбаттасып қайтқан едік.

- Ассалаумағалейкум, Сүлеймен аға! Алдымен балалық шағыңызға бір сәт саяхат жасасақ?

- Мен 1944 жылы Баянауыл ауданына қарасты Ж.Шанин атындағы елді мекенде колхоздың малшысы Баязит ақсақалдың отбасында өмірге келіппін. Мен туғанда қар аралас жаңбыр жауып, тас балағанның төбесінен су ағып тұрыпты. Ол кезде қойшылар қандай жөні дұрыс үйде тұрды дейсің? Әйтеуір баспана деген аты болмаса...

Ал балалық шағың қалай өтті дейтін болсаң, өмірдің соқпағына ерте түстім, кішкентайымнан қара шаруаға жегіліп өстім. Өзім өмірге келген жердегі жеті жылдық мектепті тәмамдадым. Мектеп бітірген соң біраз уақыт қой бағып, сиыр өсіріп, малшыларға көмекші болдым. Бұл сол тұстағы кез келген баланың өмірінен өтетін үлкен сындардың бірі еді. Сол арқылы көндігіп, өмірдің сырын ұқтық, қиындыққа төзуді үйрендік. .....